Ερμηνεία ονείρων: Τα πιο συνηθισμένα όνειρα και τι σημαίνουν, σύμφωνα με τους επιστήμονες

Τι αποκαλύπτουν τα όνειρα για το υποσυνείδητό μας; Η θεματολογία των ονείρων και η ερμηνεία τους μας προσφέρουν μοναδικές πληροφορίες για τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας;

Έτσι, λοιπόν, τα όνειρα εξακολουθούν να αποτελούν ένα μυστήριο για τους επιστήμονες και τους ψυχολόγους καθώς διεγείρουν κάποια ερωτήματα τα οποία είτε έχουν απαντηθεί πλήρως ή μερικώς, είτε παραμένουν αναπάντητα. Τι είναι τα όνειρα; Γιατί ονειρευόμαστε; Τι όνειρα βλέπουμε; Μπορούμε να ελέγξουμε τα όνειρά μας; Ποια είναι η ερμηνεία τους;

Κάποια γρήγορα στοιχεία για τα όνειρα:

• Μπορεί να μη θυμόμαστε ότι ονειρευτήκαμε, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι όλοι ονειρευόμαστε 3 με 6 φορές κάθε βράδυ.
• Επίσης πιστεύουν ότι κάθε όνειρο διαρκεί από 5 έως 20 λεπτά.
• Ξεχνάμε το 95% των ονείρων μας μέχρι να σηκωθούμε από το κρεβάτι.
• Το όνειρο μπορεί να βοηθήσει στη μάθηση και την ανάπτυξη μακροχρόνιας μνήμης.
• Άνθρωποι με μερική ή ολική αναπηρία στην όραση ονειρεύονται κυρίως με άλλες αισθήσεις, όπως η ακοή ή η γεύση, συγκριτικά με όσους βλέπουν.

Γιατί ονειρευόμαστε;

Υπάρχουν αρκετές θεωρίες σχετικά με το γιατί ονειρευόμαστε. Είναι τα όνειρα απλώς μέρος του κύκλου του ύπνου ή εξυπηρετούν κάποιον άλλο σκοπό; Μερικές από τις πιθανές εξηγήσεις περιλαμβάνουν:

• την αναπαράσταση ασυνείδητων επιθυμιών και ευχών
• την ερμηνεία τυχαίων σημάτων από τον εγκέφαλο και το σώμα κατά τη διάρκεια του ύπνου
• την εδραίωση και την επεξεργασία πληροφοριών που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας
• τη λειτουργία τους ως μορφή ψυχοθεραπείας

Βάσει αποδεικτικών στοιχείων και νέων ερευνητικών μεθόδων, οι ερευνητές έχουν υποθέσει ότι το ότι ονειρευόμαστε εξυπηρετεί τις εξής λειτουργίες:

• την επεξεργασία μνήμης, όπου ο εγκέφαλος εδραιώνει τη μάθηση και άλλες νοητικές εργασίες, με το να υποστηρίζει και να καταγράφει τη συνείδηση όταν είμαστε ξύπνιοι
• την προετοιμασία για πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους
• τη γνωστική προσομοίωση πραγματικών εμπειριών στη ζωή μας, καθώς τα όνειρα αποτελούν υποσύστημα του συνειδητού νοητικού μας «δικτύου», του μέρους του μυαλού που είναι ενεργό ενώ ονειροπολούμε
• τη βοήθεια στο να αναπτύξουμε γνωστικές ικανότητες
• τον αναλογισμό της ασυνείδητης νοητικής λειτουργίας με ψυχαναλυτικό τρόπο
• μια μοναδική κατάσταση στη συνείδησή μας που ενσωματώνει τις εμπειρίες του παρόντος, την επεξεργασία του παρελθόντος αλλά και την προετοιμασία για το μέλλον
• έναν ψυχολογικό χώρο όπου συντριπτικές, αντιφατικές ή πολύπλοκες έννοιες μπορούν να ενοποιηθούν από το ονειρευόμενο «εγώ» μας, έννοιες που θα ήταν ανησυχητικές ενώ είμαστε ξύπνιοι, και εξυπηρετούν την ανάγκη για ψυχολογική ισορροπία και αρμονία

Υπάρχουν πολλά που παραμένουν άγνωστα σχετικά με τα όνειρα. Είναι από τη φύση τους δύσκολο να μελετηθούν σε εργαστηριακό περιβάλλον, αλλά η τεχνολογία και οι νέες ερευνητικές τεχνικές μπορεί να βοηθήσουν στο να βελτιώσουμε το τι κατανοούμε για τον ύπνο και τα όνειρα.

Φάσεις του ύπνου

Υπάρχουν πέντε φάσεις ύπνου σε έναν κύκλο ύπνου.

• Φάση 1: Ελαφρύς ύπνος, αργή κίνηση των ματιών και μειωμένη μυϊκή δραστηριότητα. Αυτή η φάση αποτελεί το 4% έως 5% του συνολικού ύπνου.
• Φάση 2: Η κίνηση των ματιών σταματά και τα εγκεφαλικά κύματα γίνονται πιο αργά, με περιστασιακές εκρήξεις γρήγορων κυμάτων που ονομάζονται άτρακτοι ύπνου. Αυτή η φάση αποτελεί το 45% έως 55% του συνολικού ύπνου.
• Φάση 3: Εμφανίζονται εξαιρετικά αργά εγκεφαλικά κύματα που ονομάζονται εγκεφαλικά κύματα δέλτα, τα οποία εναλλάσσονται με μικρότερα, ταχύτερα κύματα. Αυτή η φάση αντιστοιχεί στο 4% έως 6% του συνολικού ύπνου.
• Φάση 4: Ο εγκέφαλος παράγει σχεδόν αποκλειστικά κύματα δέλτα. Είναι δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος κατά τη διάρκεια των φάσεων 3 και 4, οι οποίες μαζί ονομάζονται βαθύς ύπνος. Δεν υπάρχει κίνηση των ματιών ή μυϊκή δραστηριότητα. Όσοι ξυπνούν κατά τη διάρκεια του βαθύ ύπνου δεν προσαρμόζονται αμέσως και συχνά αισθάνονται αποπροσανατολισμένοι για αρκετά λεπτά μετά το ξύπνημα. Αυτή η φάση αποτελεί το 12% έως 15% του συνολικού ύπνου.
• Φάση 5: Αυτή η φάση είναι γνωστή ως ύπνος ραγδαίων κινήσεων των ματιών (ύπνος REM). Η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη, ακανόνιστη και ρηχή, τα μάτια κινούνται γρήγορα προς διάφορες κατευθύνσεις και οι μύες των άκρων παραλύουν προσωρινά. Ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται, η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει και οι άνδρες εμφανίζουν στύσεις. Όταν οι άνθρωποι ξυπνούν κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, περιγράφουν συνήθως παράξενες και παράλογες ιστορίες. Αυτά είναι τα όνειρα. Αυτή η φάση αντιστοιχεί στο 20% έως 25% του συνολικού χρόνου ύπνου.

Η νευροεπιστήμη προσφέρει εξηγήσεις που συνδέονται με τη φάση του ύπνου REM ως πιθανή αιτία των ονείρων.

Τι είναι τα όνειρα;

Τα όνειρα είναι μια παγκόσμια ανθρώπινη εμπειρία που μπορεί να περιγραφεί ως μια κατάσταση συνείδησης που χαρακτηρίζεται από αισθητηριακές, γνωστικές και συναισθηματικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια του ύπνου. Εκείνος που ονειρεύεται έχει μειωμένο έλεγχο στο περιεχόμενο, τις οπτικές εικόνες και την ενεργοποίηση της μνήμης.

Δεν υπάρχει άλλη γνωστική κατάσταση που να έχει μελετηθεί τόσο εκτενώς και ταυτόχρονα να έχει παρερμηνευθεί τόσο συχνά όσο τα όνειρα. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των νευροεπιστημονικών και ψυχαναλυτικών προσεγγίσεων στην ανάλυση και την ερμηνεία των ονείρων.

Οι νευροεπιστήμονες ενδιαφέρονται για τις δομές που εμπλέκονται στην παραγωγή, την οργάνωση και την αφήγηση των ονείρων. Αντίθετα, η ψυχανάλυση επικεντρώνεται στο νόημα των ονείρων και στη σύνδεσή τους με τις σχέσεις στην ιστορία εκείνου που ονειρεύεται.

Οι αναφορές ονείρων τείνουν να είναι γεμάτες από έντονες συναισθηματικές εμπειρίες που περιλαμβάνουν θέματα, ανησυχίες, φιγούρες –δηλαδή ανθρώπους γνωστούς ή αγνώστους– και αντικείμενα που αντιστοιχούν στενά στην καθημερινή ζωή μας. Αυτά τα στοιχεία δημιουργούν μια νέα «πραγματικότητα» από το τίποτα, και παράγουν μια εμπειρία με ρεαλιστικό χρονικό πλαίσιο και συνδέσεις.

Εφιάλτες

Οι εφιάλτες είναι ενοχλητικά ή «κακά» όνειρα που προκαλούν σε εκείνον που ονειρεύεται την αίσθηση πολλών ανησυχητικών συναισθημάτων. Κοινές αντιδράσεις σε έναν εφιάλτη περιλαμβάνουν τον φόβο και το άγχος. Εφιάλτες μπορούν να δουν τόσο ενήλικες όσο και παιδιά, και οι αιτίες τους περιλαμβάνουν:

• άγχος
• φόβο
• τραύμα
• συναισθηματικές δυσκολίες
• ασθένεια
• χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων ή ουσιών

Συνειδητά όνειρα

Τα συνειδητά όνειρα είναι τα όνειρα στα οποία εκείνος που ονειρεύεται συνειδητοποιεί ότι ονειρεύεται και μπορεί να αποκτήσει και κάποιον έλεγχο στο όνειρό του. Αυτός ο βαθμός ελέγχου μπορεί να διαφέρει από όνειρο σε όνειρο.

Συχνά συμβαίνουν κατά τη διάρκεια ενός κανονικού ονείρου, όταν το άτομο που κοιμάται συνειδητοποιεί ξαφνικά ότι ονειρεύεται. Ορισμένοι άνθρωποι βιώνουν συνειδητά όνειρα τυχαία, ενώ άλλοι έχουν αναφέρει ότι μπορούν να αυξήσουν την ικανότητά τους να ελέγχουν τα όνειρά τους.

Ερμηνεία ονείρων

Αυτό που περνά από το μυαλό μας λίγο πριν αποκοιμηθούμε μπορεί να επηρεάσει το περιεχόμενο των ονείρων μας. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο των εξετάσεων, οι μαθητές και οι φοιτητές μπορεί να ονειρεύονται το περιεχόμενο των μαθημάτων που θα δώσουν. Άτομα που βρίσκονται σε σχέση μπορεί να ονειρευτούν τον/την σύντροφό τους.

Προγραμματιστές ιστοσελίδων μπορεί να βλέπουν κώδικα προγραμματισμού. Αυτές οι περιστασιακές παρατηρήσεις υποδηλώνουν ότι στοιχεία από την καθημερινότητα μπορούν να εμφανιστούν στα όνειρα σε μορφή εικόνων κατά τη μετάβαση από την συνειδητή σκέψη στην ασυνείδητη και την υποσυνείδητη, δηλαδή τον ύπνο.

Βλέπουν οι τυφλοί εικόνες στα όνειρα τους; Πώς βοηθά η τεχνητή νοημοσύνη

Φιγούρες και χαρακτήρες

Μελέτες έχουν εξετάσει τους «χαρακτήρες» που εμφανίζονται σε αναφορές ονείρων και πώς τους αναγνωρίζει εκείνος που ονειρεύεται. Μια μελέτη σε 320 αναφορές ονείρων ενηλίκων διαπίστωσε ότι:

• Το 48% των χαρακτήρων αντιπροσώπευε ένα συγκεκριμένο άτομο γνωστό σε αυτόν που ονειρεύεται.
• Το 35% των χαρακτήρων αναγνωρίστηκε βάσει του κοινωνικού τους ρόλου (π.χ. αστυνομικός) ή της σχέσης τους με αυτόν που ονειρεύεται (π.χ. φίλος).
• Το 16% των χαρακτήρων δεν αναγνωρίστηκε.

Ανάμεσα στους συγκεκριμένους χαρακτήρες:

• Το 32% αναγνωρίστηκε από την εμφάνισή του.
• Το 21% αναγνωρίστηκε από τη συμπεριφορά του.
• Το 45% αναγνωρίστηκε από το πρόσωπό του.
• Το 44% αναγνωρίστηκε από την αίσθηση του «απλώς το ξέρω».

Παράξενα στοιχεία αναφέρθηκαν στο 14% των συγκεκριμένων και γενικών χαρακτήρων. Μια άλλη μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ των συναισθημάτων στα όνειρα και της αναγνώρισης των χαρακτήρων. Η στοργή και η χαρά συνδέονταν συχνά με γνωστούς χαρακτήρες και χρησιμοποιούνταν για την αναγνώρισή τους, ακόμα και όταν αυτά τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά δεν ήταν συνεπή με εκείνα του «ξύπνιου».

Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι ο ραχιαίος πλάγιος προμετωπιαίος φλοιός, που σχετίζεται με τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, είναι λιγότερο ενεργός στον εγκέφαλο που ονειρεύεται συγκριτικά με όταν είμαστε ξύπνιοι, ενώ οι παλαιοφλοιώδεις και υποφλοιώδεις λιμβικές περιοχές είναι πιο ενεργές.

Αναμνήσεις

Η έννοια της «καταπίεσης» χρονολογείται από τον Freud. Ο Freud υποστήριξε ότι ανεπιθύμητες αναμνήσεις μπορεί να κατασταλούν στο μυαλό. Τα όνειρα διευκολύνουν την καταπίεση και επιτρέπουν την επανεμφάνιση αυτών των αναμνήσεων.

Μια μελέτη έδειξε ότι ο ύπνος δεν βοηθά τους ανθρώπους να ξεχάσουν ανεπιθύμητες αναμνήσεις. Αντίθετα, ο ύπνος REM μπορεί να αναιρέσει την εκούσια καταστολή των αναμνήσεων, καθιστώντας τις πιο προσβάσιμες για ανάκληση. Δύο τύποι χρονικών επιδράσεων χαρακτηρίζουν την ενσωμάτωση των αναμνήσεων στα όνειρα:

• το φαινόμενο υπολειμμάτων της ημέρας (day-residue effect), που αφορά στην άμεση ενσωμάτωση γεγονότων από την προηγούμενη ημέρα
• το φαινόμενο καθυστέρησης στα όνειρα (dream-lag effect), που αφορά ενσωματώσεις που καθυστερούν περίπου μια εβδομάδα

Τα ευρήματα μιας μελέτης δείχνουν ότι:

• η επεξεργασία των αναμνήσεων για ενσωμάτωσή τους στα όνειρα διαρκεί περίπου 7 ημέρες
• αυτές οι διαδικασίες βοηθούν στη λειτουργία της κοινωνικο-συναισθηματικής προσαρμογής και της εδραίωσης της μνήμης

Το φαινόμενο της καθυστέρησης των ονείρων (Dream-lag effect)

Η καθυστέρηση στα όνειρα συμβαίνει όταν εικόνες, εμπειρίες ή άτομα που εμφανίζονται στα όνειρα είναι πράγματα που έχουμε δει πρόσφατα, ίσως την προηγούμενη μέρα ή μια εβδομάδα πριν. Η ιδέα είναι ότι ορισμένοι τύποι εμπειριών χρειάζονται περίπου μια εβδομάδα για να κωδικοποιηθούν στη μακροπρόθεσμη μνήμη, και κάποιες εικόνες από αυτή τη διαδικασία εδραίωσης εμφανίζονται στα όνειρα.

Τα γεγονότα που βιώνουμε όταν είμαστε ξύπνιοι λέγεται ότι εμφανίζονται στο 1 έως 2% των αναφορών ονείρων, αν και το 65% των ονείρων αντικατοπτρίζει στοιχεία από πρόσφατες εμπειρίες της καθημερινότητας. Το φαινόμενο καθυστέρησης στα όνειρα έχει αναφερθεί σε όνειρα που συμβαίνουν κατά τη φάση ύπνου REM, αλλά όχι σε εκείνα που εμφανίζονται στη δεύτερη φάση του ύπνου.

Οι τύποι μνήμης και τα όνειρα

Δύο τύποι μνήμης μπορούν να αποτελέσουν τη βάση ενός ονείρου:

• Αυτοβιογραφικές αναμνήσεις, δηλαδή αναμνήσεις μεγάλης διάρκειας που σχετίζονται με τον εαυτό μας
• Επεισοδιακές αναμνήσεις, που αφορούν συγκεκριμένα επεισόδια ή γεγονότα

Μια μελέτη που εξερεύνησε διαφορετικούς τύπους μνήμης στο περιεχόμενο των ονείρων σε 32 συμμετέχοντες βρήκε τα εξής:

• Ένα όνειρο (0,5%) περιείχε επεισοδιακή μνήμη.
• Τα περισσότερα όνειρα στη μελέτη (80%) περιείχαν χαμηλή έως μέτρια ενσωμάτωση χαρακτηριστικών αυτοβιογραφικής μνήμης.

Οι ερευνητές προτείνουν ότι οι προσωπικές εμπειρίες βιώνονται αποσπασματικά και επιλεκτικά κατά τη διάρκεια των ονείρων. Ο σκοπός μπορεί να είναι η ενσωμάτωση αυτών των αναμνήσεων στη μακροχρόνια αυτοβιογραφική μνήμη. Η υπόθεση ότι τα όνειρα αντικατοπτρίζουν εμπειρίες της καθημερινής ζωής υποστηρίζεται από μελέτες που εξετάζουν τα όνειρα ψυχιατρικών ασθενών και ατόμων με διαταραχές ύπνου.

Συνοπτικά, τα συμπτώματα και τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους αντικατοπτρίζονται στα όνειρά τους. Το 1900, ο Freud περιέγραψε μια κατηγορία ονείρων γνωστή ως «βιογραφικά όνειρα». Αυτά αντικατοπτρίζουν την ιστορική εμπειρία του να είναι κάποιος βρέφος χωρίς τη συνηθισμένη αμυντική λειτουργία. Πολλοί συγγραφείς συμφωνούν ότι ορισμένα τραυματικά όνειρα επιτελούν λειτουργία αποκατάστασης.

Μια μελέτη υποθέτει ότι το κύριο χαρακτηριστικό των τραυματικών ονείρων είναι η επικοινωνία μιας εμπειρίας που το άτομο βιώνει στο όνειρο αλλά δεν κατανοεί. Αυτό μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναδομήσει και να συμφιλιωθεί με το παρελθόν τραύμα.

Θεματολογία ονείρων

Η θεματολογία των ονείρων μπορεί να συνδεθεί με την καταστολή ανεπιθύμητων σκέψεων και, ως αποτέλεσμα, την αυξημένη εμφάνιση αυτών των καταπιεσμένων σκέψεων στα όνειρα. Δεκαπέντε άτομα με καλό ύπνο κλήθηκαν να καταστείλουν μια ανεπιθύμητη σκέψη 5 λεπτά πριν τον ύπνο.

Τα αποτελέσματα έδειξαν αυξημένα όνειρα σχετικά με την ανεπιθύμητη σκέψη και τάση για πιο ενοχλητικά όνειρα. Επίσης, υποδηλώνουν ότι η καταστολή σκέψεων μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των συμπτωμάτων ψυχικών διαταραχών.

Έρευνες έχουν δείξει ότι εξωτερικά ερεθίσματα κατά τη διάρκεια του ύπνου μπορούν να επηρεάσουν το συναισθηματικό περιεχόμενο των ονείρων. Για παράδειγμα, ένα θετικό ερέθισμα, όπως το άρωμα ρόδων, οδήγησε σε πιο θεματικά θετικά όνειρα, ενώ ένα αρνητικό ερέθισμα, όπως η μυρωδιά σάπιων αυγών, συνοδεύτηκε από πιο αρνητικά όνειρα.

Συχνά όνειρα

Τα συχνά όνειρα ορίζονται ως όνειρα παρόμοια με εκείνα που αναφέρουν ένα μεγάλο ποσοστό όσοι ονειρεύονται. Μέχρι σήμερα, η συχνή θεματολογία στα όνειρα έχει μελετηθεί μέσω ερωτηματολογίων, τα οποία έδειξαν ότι η κατάταξη 55 συχνών θεμάτων ονείρων παραμένει σταθερή σε διάφορους πληθυσμούς.

Τα 55 αναγνωρισμένα θέματα είναι:

• σχολείο, δάσκαλοι και διάβασμα
• να σας κυνηγούν ή να σας καταδιώκουν
• σεξουαλικές εμπειρίες
• να νιώθετε ή να βλέπετε ότι πέφτετε
• να φτάνετε κάπου αργοπορημένοι
• να ονειρεύεστε νεκρό κάποιον που είναι ζωντανός
• να ονειρεύεστε ότι είναι ζωντανός κάποιος που είναι νεκρός
• να πετάτε ή να αιωρείστε στον αέρα
• να αποτυγχάνετε σε εξετάσεις
• να είστε έτοιμοι να πέσετε
• να μένετε ακίνητοι από τον φόβο
• να δέχεστε σωματική επίθεση
• να είστε γυμνοί
• να τρώτε νόστιμο φαγητό
• να κολυμπάτε
• να είσαι κλειδωμένοι
• έντομα ή αράχνες
• να σας σκοτώνουν
• να χάνετε δόντια
• να είστε δεμένοι ή ανήμποροι να κινηθείτε
• να φοράτε ακατάλληλα ρούχα
• να είστε ξανά παιδιά
• να προσπαθείτε να ολοκληρώσετε κάτι με επιτυχία
• να μην μπορείτε να βρείτε τουαλέτα ή να ντρέπεστε να πάτε στην τουαλέτα
• να ανακαλύπτετε ένα νέο δωμάτιο στο σπίτι σας
• να έχετε ανώτερη γνώση ή διανοητική ικανότητα
• να χάνετε τον έλεγχο ενός οχήματος
• φωτιά
• άγρια, βίαια ζώα
• να βλέπετε ένα πρόσωπο πολύ κοντά σας
• φίδια
• να έχετε μαγικές δυνάμεις
• να αισθάνεστε έντονα, αλλά χωρίς να βλέπετε ή να ακούτε, μια παρουσία στο δωμάτιο
• να βρίσκετε χρήματα
• πλημμύρες ή παλιρροϊκά κύματα
• να σκοτώνετε κάποιον
• να βλέπετε τον εαυτό σας νεκρό
• να έχετε «μισοξυπνήσει» και να είστε παράλυτοι στο κρεβάτι
• άνθρωποι να συμπεριφέρονται απειλητικά
• να βλέπετε τον εαυτό σας στον καθρέφτη
• να είστε μέλος του αντίθετου φύλου
• να πνίγεστε ή να μην μπορείτε να αναπνεύσετε
• να συναντάτε τον Θεό ή κάποιο άλλο «ανώτερο ον» σε κάποια μορφή
• να βλέπετε ένα ιπτάμενο αντικείμενο να συντρίβεται
• σεισμοί
• να βλέπετε έναν άγγελο
• πλάσματα μισά ζώα, μισά άνθρωποι
• ανεμοστρόβιλοι ή ισχυροί άνεμοι
• να βρίσκεστε σε κινηματογράφο
• να βλέπετε εξωγήινους
• να ταξιδεύετε σε άλλον πλανήτη
• να είστε κάποιο ζώο
• να βλέπετε Άγνωστης Ταυτότητας Ιπτάμενα Αντικείμενα (ΑΤΙΑ, UFO)
• να βλέπετε κάποια να κάνει έκτρωση
• να είστε αντικείμενο

Ορισμένα θέματα ονείρων φαίνεται να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, από το 1956 έως το 2000, υπήρξε αύξηση στο ποσοστό των ανθρώπων που ανέφεραν ότι πετούσαν στα όνειρά τους, κάτι που πιθανόν αντικατοπτρίζει την αύξηση των αεροπορικών ταξιδιών.

Ερμηνεία ονείρων

Σχέσεις: Ορισμένοι έχουν υποθέσει ότι μια ομάδα συχνών ονείρων, όπως το να είστε ένα αντικείμενο,  σε κίνδυνο, να πέφτετε ή να σας κυνηγούν, σχετίζεται με διαπροσωπικές συγκρούσεις.

Σεξουαλικές έννοιες: Μια άλλη ομάδα, που περιλαμβάνει το πέταγμα, τις σεξουαλικές εμπειρίες, την εύρεση χρημάτων και την κατανάλωση νόστιμου φαγητού, συνδέεται με φιλήδονες και σεξουαλικές επιθυμίες.

Φόβος γελοιοποίησης: Μια τρίτη ομάδα, που περιλαμβάνει όνειρα όπου το άτομο είναι γυμνό, αποτυγχάνει σε εξετάσεις, φτάνει αργοπορημένο, χάνει δόντια ή είναι ακατάλληλα ντυμένο, συνδέεται με κοινωνικές ανησυχίες και φόβο ταπείνωσης.

Η εγκεφαλική δραστηριότητα και οι τύποι ονείρων

Σε νευροαπεικονιστικές μελέτες της εγκεφαλικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η κατανομή της εγκεφαλικής δραστηριότητας μπορεί επίσης να σχετίζεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των ονείρων.

Πολλά παράξενα χαρακτηριστικά των φυσιολογικών ονείρων παρουσιάζουν ομοιότητες με γνωστά νευροψυχολογικά σύνδρομα που εμφανίζονται μετά από εγκεφαλική βλάβη, όπως παραληρηματικές ταυτοποιήσεις προσώπων και τοποθεσιών.

Όνειρα και αισθήσεις

Τα όνειρα αξιολογήθηκαν σε άτομα που βίωναν διαφορετικούς τύπους πονοκεφάλων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι άτομα με ημικρανία είχαν αυξημένη συχνότητα ονείρων που περιλάμβαναν γεύση και όσφρηση. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι εγκεφαλικές δομές όπως η αμυγδαλή και ο υποθάλαμος εμπλέκονται τόσο στους μηχανισμούς της ημικρανίας όσο και στη βιολογία του ύπνου και των ονείρων.

Η μουσική στα όνειρα έχει μελετηθεί ελάχιστα. Ωστόσο, σε μια μελέτη με 35 επαγγελματίες μουσικούς και 30 μη μουσικούς, οι μουσικοί είχαν διπλάσια συχνότητα ονείρων που περιλάμβαναν μουσική, σε σύγκριση με τους μη μουσικούς.

Η συχνότητα των μουσικών ονείρων σχετιζόταν με την ηλικία έναρξης της μουσικής εκπαίδευσης αλλά όχι με τον καθημερινό φόρτο μουσικής δραστηριότητας. Σχεδόν τα μισά από τα ανακληθέντα μουσικά κομμάτια ήταν πρωτότυπα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η πρωτότυπη μουσική μπορεί να δημιουργηθεί στα όνειρα.

Πότε τα όνειρα δείχνουν ότι μπορεί να κινδυνεύετε από άνοια και Πάρκινσον – Έχει ακρίβεια 92%

Ο πόνος στα όνειρα

Έχει αποδειχθεί ότι μπορούμε να βιώσουμε πόνο στα όνειρα –με ρεαλιστική αίσθηση και με αντίληψη του συγκεκριμένου σημείου του πόνου– είτε μέσω άμεσης ενσωμάτωσης είτε από αναμνήσεις πόνου. Ωστόσο, η συχνότητα των ονείρων με πόνο σε υγιή άτομα είναι χαμηλή.

Σε μια μελέτη, 28 ασθενείς με εγκαύματα χωρίς μηχανική υποστήριξη αναπνοής ερωτήθηκαν για 5 συνεχόμενα πρωινά κατά την πρώτη εβδομάδα νοσηλείας τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν:

• Το 39% των ατόμων ανέφερε όνειρα με πόνο.
• Από αυτούς που βίωσαν όνειρα με πόνο, το 30% των συνολικών ονείρων τους σχετιζόταν με πόνο.
• Οι ασθενείς με όνειρα πόνου εμφάνισαν μειωμένο ύπνο, περισσότερους εφιάλτες, αυξημένη λήψη αγχολυτικών φαρμάκων και υψηλότερες βαθμολογίες στην Κλίμακα Επιπτώσεων Γεγονότος (Impact of Event Scale, IES).
• Οι ασθενείς με όνειρα πόνου ανέφεραν επίσης μεγαλύτερη ένταση πόνου κατά τη διάρκεια θεραπευτικών διαδικασιών.

Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες δεν ανέφεραν όνειρα με πόνο. Ωστόσο, αυτά τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι τα όνειρα πόνου εμφανίζονται συχνότερα σε άτομα που βιώνουν πόνο σε σχέση με υγιή άτομα.

Η αυτογνωσία στα όνειρα

Μια μελέτη συνέδεσε τη δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυμάτων γάμμα στην προμετωπιαία περιοχή με τη συνειδητή επίγνωση στα όνειρα. Η μελέτη διαπίστωσε ότι η ηλεκτρική διέγερση στη χαμηλή ζώνη γάμμα κατά τη διάρκεια του ύπνου REM επηρεάζει τη συνεχιζόμενη εγκεφαλική δραστηριότητα και προκαλεί αυτοαναστοχαστική επίγνωση στα όνειρα. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ανώτερη συνείδηση σχετίζεται με ταλαντώσεις γύρω στα 25 και 40 Hz.

Οι σχέσεις στα όνειρα

Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ομοιότητες μεταξύ των στυλ ρομαντικού δεσμού και του γενικού περιεχομένου των ονείρων. Αξιολογήσεις από 61 φοιτητές που βρίσκονταν σε σταθερές σχέσεις διάρκειας έξι μηνών ή περισσότερο αποκάλυψαν σημαντική συσχέτιση μεταξύ της ασφάλειας του συναισθηματικού δεσμού με τον σύντροφο και του βαθμού στον οποίο τα όνειρά τους αφορούσαν τον ρομαντικό τους σύντροφο. Τα ευρήματα αυτά διευρύνουν την κατανόησή μας σχετικά με τις νοητικές αναπαραστάσεις που αφορούν συγκεκριμένα πρόσωπα συναισθηματικής σύνδεσης.

Ο θάνατος στα όνειρα

Οι ερευνητές συνέκριναν το περιεχόμενο των ονείρων διαφορετικών ομάδων ανθρώπων σε μια ψυχιατρική μονάδα. Μια ομάδα συμμετεχόντων είχε εισαχθεί μετά από απόπειρα αυτοκτονίας. Τα όνειρά τους συγκρίθηκαν με εκείνα τριών ομάδων ελέγχου, που είχαν βιώσει:

• κατάθλιψη και σκέψεις αυτοκτονίας
• κατάθλιψη χωρίς σκέψεις αυτοκτονίας
• εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς χωρίς αυτοκτονία

Όσοι είχαν σκεφτεί ή αποπειραθεί αυτοκτονία ή είχαν διαπράξει βίαιες πράξεις ήταν πιο πιθανό να έχουν όνειρα με περιεχόμενο σχετικό με τον θάνατο και τη βίαιη καταστροφή. Ένας παράγοντας που επηρέαζε αυτό το φαινόμενο ήταν η ένταση της κατάθλιψης του ατόμου.

Το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου

Το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου φαίνεται να συμβάλλουν με διαφορετικούς τρόπους στη διαμόρφωση των ονείρων. Μια μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το αριστερό ημισφαίριο φαίνεται να συμβάλλει στην προέλευση των ονείρων, ενώ το δεξί ημισφαίριο επηρεάζει την ένταση, τη φαντασία και το συναισθηματικό φορτίο των ονείρων.

Μια μελέτη σε εφήβους ηλικίας 10 έως 17 ετών έδειξε ότι όσοι ήταν αριστερόχειρες είχαν περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν συνειδητά όνειρα και να θυμούνται όνειρα μέσα σε άλλα όνειρα.

Γιατί δεν θυμάμαι τα όνειρα που βλέπω;

Μελέτες της εγκεφαλικής δραστηριότητας δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι άνω των 10 ετών ονειρεύονται 4 έως 6 φορές κάθε βράδυ, αλλά κάποιοι σπάνια θυμούνται τα όνειρά τους. Λέγεται συχνά ότι 5 λεπτά μετά από ένα όνειρο, οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει το 50% του περιεχομένου του, ποσοστό που αυξάνεται στο 90% μετά από άλλα 5 λεπτά. Τα περισσότερα όνειρα ξεχνιούνται εντελώς μέχρι τη στιγμή που κάποιος ξυπνά, αλλά δεν είναι ακριβώς γνωστό γιατί είναι τόσο δύσκολο να θυμόμαστε τα όνειρα.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να θυμόμαστε καλύτερα τα όνειρά μας:

• να ξυπνάμε φυσικά χωρίς ξυπνητήρι
• να συγκεντρωνόμαστε στο όνειρο όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται μόλις ξυπνάμε
• να καταγράφουμε όσες περισσότερες λεπτομέρειες γίνεται αμέσως μόλις ξυπνήσουμε
• να δημιουργήσουμε μια ρουτίνα καταγραφής ονείρων

Ποιος θυμάται τα όνειρα που βλέπει;

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν ποιοι θυμούνται τα όνειρά τους, πόσο πλήρες παραμένει το περιεχόμενο και πόσο ζωντανό είναι το όνειρο.

Ηλικία: Με την πάροδο του χρόνου, ένα άτομο είναι πιθανό να βιώσει αλλαγές στον χρόνο ύπνου, στη δομή του ύπνου και στην ηλεκτροεγκεφαλογραφική (EEG) δραστηριότητα. Στοιχεία δείχνουν ότι η ανάκληση ονείρων μειώνεται σταδιακά από την αρχή της ενήλικης ζωής, αλλά όχι στην τρίτη ηλικία. Τα όνειρα επίσης γίνονται λιγότερο έντονα. Αυτή η εξέλιξη συμβαίνει πιο γρήγορα στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες, με διαφορές και στο περιεχόμενο των ονείρων ανά φύλο.

Φύλο: Μια μελέτη που εξέτασε τα όνειρα 108 ανδρών και 110 γυναικών δεν βρήκε διαφορές στην ποσότητα επιθετικότητας, φιλικότητας, σεξουαλικότητας, ανδρικών χαρακτήρων, όπλων ή ρούχων που εμφανίζονται στα όνειρα. Ωστόσο, τα όνειρα των γυναικών περιείχαν περισσότερα μέλη της οικογένειας, μωρά, παιδιά και σκηνές σε εσωτερικούς χώρους σε σύγκριση με τα όνειρα των ανδρών.

Διαταραχές ύπνου: Η ανάκληση ονείρων είναι εντονότερη σε άτομα με αϋπνία, και τα όνειρά τους αντικατοπτρίζουν το άγχος που σχετίζεται με την κατάστασή τους. Τα όνειρα των ατόμων με ναρκοληψία μπορεί να έχουν πιο παράξενο και αρνητικό τόνο.

Ανάκληση ονείρων και ευεξία

Μια μελέτη εξέτασε αν η ανάκληση των ονείρων και το περιεχόμενό τους αντανακλούν τις κοινωνικές σχέσεις εκείνου που ονειρεύεται. Φοιτητές εθελοντές αξιολογήθηκαν σε θέματα συναισθηματικού δεσμού, ανάκλησης ονείρων, περιεχομένου ονείρων και άλλων ψυχολογικών παραμέτρων.

Οι συμμετέχοντες που κατηγοριοποιήθηκαν ως «υψηλοί» σε κλίμακα «ανασφαλούς δεσμού» ήταν σημαντικά πιο πιθανό να

• αναφέρουν όνειρα
• ονειρεύονται συχνά
• βιώνουν έντονες εικόνες που συνοδεύονται από έντονα συναισθήματα στα όνειρά τους

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συμμετέχοντες που είχαν χαρακτηριστεί με «κατακτητικό δεσμό» ήταν σημαντικά πιο πιθανό να

• αναφέρουν όνειρα
• αναφέρουν όνειρα με μεγαλύτερο μέσο όρο λέξεων

Η ανάκληση ονείρων ήταν χαμηλότερη σε άτομα με «αποφευκτικό δεσμό» και υψηλότερη σε άτομα με «κατακτητικό δεσμό».

Ποιος ονειρεύεται;

Όλοι ονειρεύονται, αν και μπορεί να μην θυμούνται τα όνειρά τους. Σε διαφορετικές φάσεις της ζωής ή κάτω από διαφορετικές εμπειρίες, τα όνειρά μας μπορεί να αλλάξουν.

Τι ονειρεύονται τα παιδιά

Μια μελέτη που εξέτασε όνειρα άγχους σε 103 παιδιά ηλικίας 9 έως 11 ετών παρατήρησε τα εξής:

• Τα κορίτσια είχαν πιο συχνά όνειρα με άγχος σε σύγκριση με τα αγόρια, αν και θυμόντουσαν τα όνειρά τους λιγότερο συχνά.
• Τα κορίτσια ονειρεύονταν πιο συχνά από τα αγόρια για την απώλεια κάποιου προσώπου, την πτώση, κοινωνικά ενοχλητικές καταστάσεις, μικρά ή επιθετικά ζώα, μέλη της οικογένειας και άλλες γυναικείες φιγούρες που μπορεί να αναγνώριζαν ή να τους ήταν άγνωστες.

Τα όνειρα στην εγκυμοσύνη

Μελέτες που συνέκριναν τα όνειρα εγκύων και μη εγκύων γυναικών έδειξαν ότι:

• Οι αναπαραστάσεις βρεφών και παιδιών ήταν λιγότερο συγκεκριμένες στις γυναίκες που δεν ήταν έγκυες. Στις έγκυες γυναίκες, αυτές οι εικόνες ήταν πιο συχνές στο τέλος του τρίτου τριμήνου σε σύγκριση με την αρχή του.
• Κατά την εγκυμοσύνη, τα όνειρα περιλάμβαναν πιο συχνά θέματα εγκυμοσύνης, τοκετού και εμβρύων.
• Το περιεχόμενο σχετικά με τον τοκετό ήταν αυξημένο στο τέλος του τρίτου τριμήνου σε σύγκριση με την αρχή του.
• Οι έγκυες γυναίκες είχαν περισσότερα σκοτεινά ή μακάβρια στοιχεία στα όνειρά τους σε σχέση με τις μη έγκυες.

Τα όνειρα των φροντιστών ατόμων με χρόνιες παθήσεις

Όσοι φροντίζουν μέλη της οικογένειας ή άτομα με χρόνιες παθήσεις συχνά βλέπουν όνειρα που σχετίζονται με τα άτομα που φροντίζουν. Μια μελέτη που παρακολούθησε τα όνειρα ενηλίκων που εργάστηκαν για τουλάχιστον έναν χρόνο σε κέντρα φροντίδας στις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξε ότι:

• Οι ασθενείς εμφανίζονταν ξεκάθαρα στα όνειρα των φροντιστών, και τα όνειρα ήταν συνήθως ρεαλιστικά.
• Στα όνειρα, οι φροντιστές συνήθως αλληλεπιδρούσαν με τους ασθενείς στον συνηθισμένο τους ρόλο, αλλά συχνά ένιωθαν απογοητευμένοι από την αδυναμία τους να προσφέρουν την βοήθεια που επιθυμούσαν.

Τα όνειρα για το πένθος

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα καταπιεστικά όνειρα είναι συχνά σε άτομα που βιώνουν περίοδο πένθους. Μια μελέτη που ανέλυσε την ποιότητα των ονείρων και τη σύνδεσή τους με το πένθος διαπίστωσε ότι:

• Τα καταπιεστικά όνειρα ήταν πιο συχνά κατά τον πρώτο χρόνο του πένθους.
• Ήταν πιο πιθανό να εμφανιστούν σε άτομα που παρουσίαζαν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.

Σε μια άλλη μελέτη με 278 άτομα που βίωναν πένθος:

• Το 58% ανέφερε όνειρα με το αγαπημένο τους πρόσωπο που είχε αποβιώσει, με διαφορετικά επίπεδα συχνότητας.
• Οι περισσότεροι συμμετέχοντες είχαν όνειρα που ήταν είτε ευχάριστα είτε ταυτόχρονα ευχάριστα και ανησυχητικά, ενώ λίγοι ανέφεραν μόνο ανησυχητικά όνειρα.
• Κύρια θέματα περιλάμβαναν ευχάριστες αναμνήσεις, την εικόνα του αποβιώσαντος απαλλαγμένου από ασθένεια, αναμνήσεις από την ασθένεια ή τον θάνατό του, την εμφάνισή του στη μεταθανάτια ζωή σε κατάσταση άνεσης και γαλήνης, καθώς και μηνύματα που μετέφερε.
• Το 60% δήλωσε ότι τα όνειρά τους επηρέασαν τη διαδικασία του πένθους.

Ονειρεύονται όλοι με χρώματα;

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι:

• Περίπου το 80% των συμμετεχόντων κάτω των 30 ετών ονειρεύονταν με χρώματα, δηλαδή με πολύχρωμες εικόνες.
• Στην ηλικία των 60 ετών, μόνο το 20% ανέφερε ότι ονειρευόταν με χρώμα.

Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 20-50 ετών που ονειρεύονται σε χρώμα αυξήθηκε από το 1993 έως το 2009. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι η έγχρωμη τηλεόραση ίσως επηρέασε αυτή τη διαγενεακή διαφορά. Άλλη μελέτη με ερωτηματολόγια και ημερολόγια ονείρων έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι είχαν περισσότερα ασπρόμαυρα όνειρα σε σχέση με τους νεότερους συμμετέχοντες.

Οι συμμετέχοντες με μεγαλύτερη ηλικία ανέφεραν ότι τα όνειρά τους, είτε έγχρωμα είτε ασπρόμαυρα, ήταν εξίσου ζωντανά, ενώ οι νεότεροι θεωρούσαν τα ασπρόμαυρα όνειρα χαμηλότερης ποιότητας.

Μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον με τα όνειρα;

Ορισμένα όνειρα μπορεί να φαίνονται σαν να προβλέπουν μελλοντικά γεγονότα. Μερικοί ερευνητές ισχυρίζονται ότι έχουν ενδείξεις πως αυτό είναι δυνατό, αλλά δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να το αποδείξουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό φαίνεται να οφείλεται σε σύμπτωση, σε ψευδή μνήμη ή στο ότι το ασυνείδητο συνδυάζει γνωστές πληροφορίες.

Τα όνειρα μπορεί να βοηθήσουν τους ανθρώπους να κατανοήσουν καλύτερα τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις και τις αξίες τους. Οι εικόνες και τα σύμβολα που εμφανίζονται στα όνειρα έχουν σημασία και συνδέσεις που είναι μοναδικές για κάθε άτομο. Όσοι επιθυμούν να ερμηνεύσουν τα όνειρά τους θα πρέπει να σκέφτονται τι σημαίνει κάθε στοιχείο του ονείρου προσωπικά για τους ίδιους.

Βιβλία, οδηγοί ή ονειροκρίτες που προσφέρουν συγκεκριμένες, καθολικές ερμηνείες εικόνων και συμβόλων ίσως να μην είναι ιδιαίτερα χρήσιμα. Ωστόσο, για όσους ενδιαφέρονται, υπάρχει πληθώρα τέτοιων βιβλίων διαθέσιμη προς αγορά.

Στερητικό σύνδρομο και αποτοξίνωση από ουσίες

Μια μελέτη που παρακολούθησε το περιεχόμενο των ονείρων ατόμων που έκαναν τακτική χρήση ναρκωτικών ουσιών στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο κατά τη διάρκεια περιόδου αποχής έδειξε ότι:

• Σχεδόν το 90% των συμμετεχόντων ανέφερε όνειρα που σχετίζονταν με ναρκωτικά κατά τον πρώτο μήνα, κυρίως όνειρα χρήσης της ουσίας.
• Σχεδόν το 61% ανέφερε όνειρα που σχετίζονταν με ναρκωτικά μετά από 6 μήνες, κυρίως όνειρα χρήσης ή άρνησης χρήσης της ουσίας.

Τα όνειρα σε άτομα με απώλεια όρασης και ακοής

Άτομα με πλήρη απώλεια όρασης έχουν λιγότερες οπτικές εντυπώσεις στα όνειρά τους σε σύγκριση με άτομα που βλέπουν. Όσοι δεν έχουν δει ποτέ από τη γέννησή τους αναφέρουν περισσότερα ακουστικά, απτικά, γευστικά και οσφρητικά στοιχεία στα όνειρά τους σε σχέση με άτομα με όραση. Η ικανότητα όρασης δεν φαίνεται να επηρεάζει το συναισθηματικό και θεματικό περιεχόμενο των ονείρων.

Τα όνειρα σε άτομα με άλλες αναπηρίες

Μια μικρής κλίμακας μελέτη εξέτασε τα ημερολόγια ονείρων 14 ατόμων με αναπηρίες:

• Τέσσερις είχαν γεννηθεί με παραπληγία.
• Δέκα είχαν γεννηθεί με αδυναμία ακοής ή ομιλίας.

Κώφωση: Σε σύγκριση με 36 άτομα χωρίς αναπηρίες, τα ευρήματα έδειξαν ότι περίπου το 80% των αναφορών ονείρων των συμμετεχόντων με κώφωση δεν έδειχναν κανένα σημάδι της αναπηρίας τους. Πολλοί μιλούσαν στα όνειρά τους, ενώ άλλοι μπορούσαν να ακούν και να κατανοούν την ομιλία.

Παραπληγία: Αντίστοιχα, οι αναφορές ονείρων των ατόμων με παραπληγία έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες συχνά περπατούσαν, έτρεχαν ή κολυμπούσαν στα όνειρά τους—δραστηριότητες που δεν είχαν βιώσει ποτέ στην καθημερινότητά τους.

Μια δεύτερη μελέτη εξέτασε τα όνειρα 15 ατόμων που είχαν γεννηθεί με παραπληγία ή την απέκτησαν αργότερα λόγω τραυματισμού στη σπονδυλική στήλη. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι οι 14 από τους 15 συμμετέχοντες με παραπληγία είχαν όνειρα όπου ήταν σωματικά ενεργοί και ονειρεύονταν το περπάτημα το ίδιο συχνά με την ομάδα ελέγχου που δεν είχε παραπληγία.

Το τεστ του ροζ ελέφαντα δείχνει εάν έχετε αφαντασία – Κατά πόσο ελέγχετε τις σκέψεις σας;

Άλλες έρευνες υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος έχει μια γενετικά καθορισμένη ικανότητα να δημιουργεί εμπειρίες που μιμούνται τη ζωή, συμπεριλαμβανομένων πλήρως λειτουργικών άκρων και αισθήσεων. Άτομα που γεννήθηκαν χωρίς ακοή ή κινητικότητα φαίνεται να ενεργοποιούν αυτά τα μέρη του εγκεφάλου όταν ονειρεύονται δραστηριότητες που δεν μπορούν να εκτελέσουν όταν είναι ξύπνιοι.

Πηγές: Medical News Today, NIH (1), NIH (2), Wiley (1), Wiley (2), NIH (3), NIH (4), NIH (5), NIH (6), NIH (7)