Σύμφωνα με έρευνα του 2002, το 33% των εκπαιδευτικών είχαν στην τάξη τους παιδιά που πενθούσαν, είτε το χαμό αγαπημένου τους προσώπου, είτε την απώλεια ενός κατοικίδιου.
Όταν πριν από μερικά χρόνια μια μαθήτρια έχασε την αδελφή της, οι γονείς της επισκέφθηκαν τη διευθύντρια και ζήτησαν να μην μάθει κανείς στο σχολείο το τραγικό γεγονός, ούτε να υπάρξει καμία αναφορά στο θέμα. Κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια του μαθήματος, μια καθηγήτρια μίλησε στη μαθήτρια για την απώλειά της για να τη διαβεβαιώσει ότι όλοι στο σχολείο της συμπαραστέκονται. Εκείνη αντέδρασε με έντονο τρόπο, αναποδογύρισε το θρανίο της, το οποίο έπεσε πάνω στα πόδια της καθηγήτριας και της έσπασε το ένα από αυτά. Η τάξη παρακολουθούσε το περιστατικό άναυδη, ωστόσο η ίδια μαθήτρια αποκάλυψε ότι είχε αισθανθεί πολύ άσχημα αφού ένιωσε πως η καθηγήτρια αθέτησε τη συμφωνία που είχε κάνει η οικογένειά της με τη διευθύντρια…
Αρκετά χρόνια αργότερα, το ίδιο περιστατικό ήρθε στο μυαλό της Ευστρατίας Τριανταφύλλου, φιλολόγου και υποδιευθύντριας του 2ου ΓΕΛ Μίκρας, όταν πλέον είχε η ίδια να διαχειριστεί την επικείμενη απώλεια μιας φίλης και συναδέλφου της, με την οποία είχαν υπάρξει και συμφοιτήτριες.
«Στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μου επέλεξα το συγκεκριμένο θέμα για τη διπλωματική μου εργασία, εκείνο της διαχείρισης της απώλειας από τους εκπαιδευτικούς και, όπως αποδείχτηκε, αυτό ήταν για μένα μια σανίδα σωτηρίας, απέναντι στην αμηχανία που αισθανόμουν. Σκέφτηκα ότι με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαν να βοηθηθούν και οι μαθητές και οι μαθήτριες που βιώνουν κάποια απώλεια, είτε πρόκειται για τον χαμό κάποιου γονιού, παππού, γιαγιάς ή άλλου συγγενικού προσώπου, είτε για κάποιο διαζύγιο είτε για την απώλεια ενός κατοικίδιου. Πρόσφατα, άλλωστε, στην πανδημία, τρεις μαθητές του σχολείου μας έχασαν τους γονείς τους εξαιτίας του covid», σημειώνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η κ. Τριανταφύλλου.
Παράλληλα αναφέρει ότι σύμφωνα με έρευνα του 2002, το 33% των εκπαιδευτικών είχαν στην τάξη τους παιδιά που πενθούσαν ενώ το 37% βίωσαν την απώλεια κάποιου μαθητή στη διάρκεια της εκπαιδευτικής τους υπηρεσίας. Την ίδια στιγμή λέει ότι οι καθηγητές και οι καθηγήτριες στα σχολεία δεν έχουν εκπαιδευτεί για την αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών και μεταφέροντας την προσωπική της εμπειρία σχολιάζει: «Και εγώ δεν ήξερα πώς να παρηγορήσω ένα παιδί. Φοβόμουν ότι κάτι δεν θα κάνω καλά και θα προκαλέσω μεγαλύτερη ζημιά, οπότε αποφάσισα να μελετήσω αυτό το θέμα…».
Πέντε βήματα για την υποστήριξη του παιδιού που πενθεί
Το πρώτο βήμα για τους εκπαιδευτικούς, όπως επισημαίνει, είναι να επικοινωνήσει κάποιος με την οικογένεια ώστε να ενημερωθεί για τις προσδοκίες της από το σχολείο και να προετοιμαστεί το έδαφος για τη στιγμή που θα έρθει το παιδί στο σχολείο.
Επόμενο στάδιο είναι οι εκπαιδευτικοί να δηλώσουν διαθέσιμοι απέναντι στο παιδί ώστε να προστρέξει σε αυτούς, αν και όποτε χρειαστεί.
Καθώς, επίσης, το πένθος έχει διάφορα στάδια και είναι πιθανό το ενδεχόμενο της παλινδρόμησης σε κάποιο από αυτά, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση αφού ένα ποίημα, μια επέτειος ή μια αφορμή μέσα στην τάξη μπορεί να φέρουν στην επιφάνεια τον θρήνο.
«Ο κανόνας είναι ο εκπαιδευτικός να είναι εκεί για το παιδί, αλλά αθόρυβα και να μην παραβλέπει την απώλεια. Πολλοί κάνουμε ότι δεν βλέπουμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο, όμως τέτοια γεγονότα συνιστούν μεγάλη ανατροπή και επιφέρουν μεγάλες συνέπειες στον ψυχικό κόσμο των εφήβων», αναφέρει. Υπογραμμίζει δε την ανάγκη, μετά τη γνωστοποίηση μιας τέτοιας είδησης, να γίνεται ένα σχολικό συμβούλιο και να συναποφασίζουν οι εκπαιδευτικοί για τις δράσεις που θα πρέπει να αναλάβουν.
Όταν δεν υπάρχουν λόγια…
Η κ. Τριανταφύλλου επισημαίνει ότι στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχουν λόγια αρκετά για να λάβει ένας άνθρωπος παρηγοριά και τονίζει ότι ίσως είναι καλύτερη η σιωπή ώστε να δοθεί περιθώριο στο θρήνο και την έναρξη της διαδικασίας του πένθους.
Η ίδια θυμάται, μάλιστα, ως τραυματική εμπειρία, την απώλεια μιας μαθήτριας σε τροχαίο δυστύχημα και την επόμενη μέρα στο σχολείο, όταν προσπάθησε να μιλήσει στα παιδιά, σε μια τάξη που πενθούσε, δίπλα σε ένα άδειο θρανίο: «Τότε ένα παιδί, μου είπε: ‘κυρία μπορείτε τώρα να σωπάσετε;’, αφού το μόνο που ήθελαν οι μαθητές και οι μαθήτριες ήταν να κλάψουν και να μην ακούσουν τίποτε».
Πιθανές αντιδράσεις των παιδιών
Αναφερόμενη στις πιθανές αντιδράσεις των παιδιών, δηλώνει πως κάποια έχουν φοβερή άρνηση και καταπνίγουν τον πόνο τους, προσέχοντας πολύ να μην φανεί και δείξουν διαφορετικά από τα υπόλοιπα.
Κάποια πάλι παρουσιάζουν πολύ ψυχρή, ακόμη και κυνική συμπεριφορά, κάποια εκδηλώνονται, ξεσπούν σε κλάματα και ζητούν συμπαράσταση, κάποια επιλέγουν τη σιωπή και κάποια διογκώνουν άλλα προβλήματα της εφηβείας.
Είναι επίσης πιθανόν να πέσουν οι επιδόσεις στο σχολείο, να εκδηλώνονται παραβατικές συμπεριφορές ή ακόμη ορισμένα παιδιά να υπερεπενδύουν στη σχολική επίδοση.
Τη λίστα των αντιδράσεων των εφήβων συμπληρώνουν ο θυμός, το άγχος, οι ενοχές, οι διατροφικές διαταραχές, η κατάθλιψη, η αδυναμία συγκέντρωσης, η κόπωση, η υπνηλία και η απομόνωση.
«Έχουμε δει έναν μαθητή που έχασε τον μεγαλύτερο αδελφό του, ο οποίος ήταν πολύ καλός μαθητής, να κάνει στροφή σε όλη του την πορεία και να εκτοξεύονται οι επιδόσεις του, πιθανότατα για να λειτουργήσει αυτή η συμπεριφορά παρηγορητικά για τους γονείς», σημειώνει η υποδιευθύντρια του 2ου ΓΕΛ Μίκρας.
Σε κάθε περίπτωση, όπως λέει, ανάλογα με τη συμπεριφορά κάθε παιδιού ο εκπαιδευτικός οφείλει να δείχνει διαθέσιμος, χωρίς να ασκεί πίεση, να μην κρίνει τις αντιδράσεις του μαθητή που πενθεί, να μην μεροληπτεί υπέρ του αλλά να διατηρεί τη ρουτίνα της τάξης, να επαναπροσδιορίζει τους στόχους επίδοσης με τον μαθητή ή να προσφέρει ακόμη και εξατομικευμένη διδασκαλία στο παιδί που μπορεί να απουσιάζει. Αν εκδηλώνεται, ακόμη, περιπεπλεγμένο ή παθολογικό πένθος θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τα συμπτώματα και να επικοινωνήσει με την οικογένεια για τη διαχείριση του θέματος από ειδικούς.
Το σχολείο ως καταφύγιο
Όσο για το πώς εκλαμβάνουν τα παιδιά τους χειρισμούς των εκπαιδευτικών που κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση, εκτιμά ότι οι αντιδράσεις τους είναι θετικές, αφού νιώθουν πως υποστηρίζονται στη διαχείριση του θέματος. «Το παιδί έρχεται στο σχολείο για να ξεχάσει. Εδώ είναι το καταφύγιό του. Είχαμε μαθήτρια πέρσι που δεν ήθελε να πάει στην κηδεία του πατέρα της και δήλωσε ότι ήθελε να έρθει στο σχολείο. Ακόμη και εκπαιδευτικοί που αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα υγείας, έρχονταν στο σχολείο για να ξεχάσουν, για να μην επικεντρώνεται ο νους τους στην απώλεια. Το σχολείο είναι φάρμακο, μπορεί να λειτουργήσει ως παυσίπονο», προσθέτει.
Πριν από λίγες μέρες, η κ. Τριανταφύλλου μίλησε για το συγκεκριμένο ζήτημα σε ημερίδα σχολείων της Δημοτικής Ενότητας Μίκρας, με θέμα «Παιδί, σχολείο οικογένεια», που διοργανώθηκε υπό την αιγίδα της ΔΔΕ Ανατολικής Θεσσαλονίκης και του δήμου Θέρμης και πραγματοποιήθηκε στο 2ο δημοτικό σχολείο Καρδίας.
Στην ερώτηση που της απηύθυναν οι περισσότεροι γονείς, γιατί ασχολήθηκε με το θέμα αυτό, απάντησε ότι δεν είναι δυνατόν μια απώλεια να κρύβεται κάτω από το χαλί γιατί κάποια στιγμή τα ανεπίλυτα πένθη θα βγουν στην επιφάνεια. Ανέφερε ακόμη ότι είμαστε όλοι θνητοί και τόνισε ότι ο στόχος της διαχείρισης του πένθους είναι κάποια στιγμή η απώλεια να γίνει συνειδητή και να γίνει μέρος της ιστορίας της ζωής του καθενός. Τόνισε ακόμη τη σημασία της παρουσίας των ψυχολόγων στα σχολεία για τη διαχείριση κάθε δύσκολης κατάστασης των εφήβων και μίλησε για τις δράσεις που διοργανώνει η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Μέριμνα» για τα παιδιά των οποίων η ζωή ανατρέπεται από την απειλητική για τη ζωή αρρώστια ή τον θάνατο αγαπημένου τους προσώπου.