Τα αναδυόμενα στοιχεία δείχνουν ότι η καλοσύνη εν είδει καλών πράξεων μπορεί να «γράψει» στο σώμα μας, όπως π.χ. στο καρδιαγγειακό σύστημα- και ότι η καρδιά και η υγεία μας ωφελούνται όταν είμαστε ευγενικοί με τους άλλους.
Στο βιβλίο του The Healing Power of Doing Good, ο Allan Luks ανέφερε ότι οι ερωτηθέντες στην έρευνα προσπαθούσαν να εκφράσουν τα συναισθήματα που βίωσαν όταν έκαναν εθελοντική εργασία.
«Σε κάνει να εκραγείς από ενέργεια», είπε ένας. Άλλοι περιέγραψαν «μια χαλάρωση των μυών που δεν είχα καν συνειδητοποιήσει ότι είχαν τεντωθεί» και ένα «συναίσθημα ευφορίας και χαλάρωσης».
Αυτά τα συναισθήματα έχουν φυσιολογική προέλευση. Ο Gregory Fricchione, διευθυντής του Ινστιτούτου Benson-Henry για την Ιατρική του Νου και του Σώματος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, περιγράφει τη διαδικασία ως απελευθέρωση «χημικού χυμού».
Η καλοσύνη απελευθερώνει τις «καλές» ορμόνες, ντοπαμίνη και ωκυτοκίνη
Όταν βοηθάμε άλλους, λέει, οι νευροδιαβιβαστές ρέουν σε μια σφιχτή δέσμη. Μεταξύ αυτών των νευροδιαβιβαστών είναι η ντοπαμίνη. Αυτή η χημική ουσία που μάς κάνει να αισθανόμαστε καλά συνδέεται με το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου και απελευθερώνεται όταν προσφέρουμε στους άλλους.
Οι επιστήμονες το έχουν δει να συμβαίνει στο εργαστήριο. Πριν από μερικά χρόνια, μια μικρή μελέτη από μια διεθνή ερευνητική συνεργασία χρησιμοποίησε μαγνητική τομογραφία για να μετρήσει την εγκεφαλική δραστηριότητα που σχετίζεται με την πραγματοποίηση μιας δωρεάς.
Τα ευρήματα, που αναφέρθηκαν στο PNAS, πρότειναν ότι αυτή η δράση εμπλέκει το μεσολυμβικό σύστημα του εγκεφάλου, πυροδοτώντας μια έκρηξη ντοπαμίνης με τον ίδιο τρόπο που το κάνει η πρόβλεψη μιας ανταμοιβής, όπως τα χρήματα.
Πολυάριθμες άλλες διεργασίες μπορεί να εμπλέκονται στην διαδικασία, λέει ο Δρ. Fricchione: ενδογενή οπιοειδή που μειώνουν τον πόνο, ενδορφίνες και ίσως ακόμη και νευροτροποποιητικές χημικές ουσίες που συνθέτουν το ενδοκανναβινοειδές σύστημα. Έπειτα, υπάρχει η ωκυτοκίνη, η λεγόμενη ορμόνη της αγάπης, η οποία έχει άφθονους υποδοχείς στην αμυγδαλή, όπου βοηθά στην καταστολή του φόβου και του άγχους.
Οι υποδοχείς ωκυτοκίνης βρίσκονται σε όλο το καρδιαγγειακό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της καρδιάς. Η ορμόνη μπορεί να προκαλέσει διεύρυνση των αιμοφόρων αγγείων, ενθαρρύνοντας τη ροή του αίματος και μειώνοντας την αρτηριακή πίεση.
Και έχει αποδειχθεί ότι εξουδετερώνει το οξειδωτικό στρες και τη φλεγμονή, που και τα δύο μπορούν να συμβάλουν στην αθηροσκλήρωση, το έμφραγμα και το εγκεφαλικό -μια ένδειξη για το πώς η παροδική τόνωση της διάθεσης που παίρνει κάποιος από τη βοήθεια άλλων μπορεί να σχετίζεται με μακροπρόθεσμη υγεία.
Το πείραμα του Έλληνα καθηγητή του Χάρβαρντ
Το 2010, ο Νικόλαος Χρηστάκης, καθηγητής τότε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, προσπάθησε να χαρτογραφήσει πώς οι ομάδες θα μπορούσαν να γίνουν ευγενικές. Αναλύοντας δεδομένα από μια σειρά πειραμάτων που χρησιμοποιούσαν ένα «παιχνίδι δημοσίων αγαθών», στο οποίο οι συμμετέχοντες μπορούσαν να μοιράσουν χρήματα σε αγνώστους που συμμετείχαν επίσης στα πειράματα, διαπίστωσε ότι εκείνοι που λάμβαναν χρήματα από άλλους ήταν πιο πιθανό να δώσουν χρήματα σε αγνώστους σε μελλοντικό παιχνίδι.
Η γενναιοδωρία ενός ατόμου προκάλεσε μια αλυσιδωτή αντίδραση, εκτεινόμενη σε τρεις βαθμούς διαχωρισμού. Καταγράφοντας το φαινόμενο στο εργαστήριο, αυτά τα ευρήματα, που δημοσιεύτηκαν στο PNAS, προσέλκυσαν μεγάλο ενδιαφέρον.
«Το πώς δύο άνθρωποι συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλο σε ένα μέρος της πόλης μπορεί να σχετίζεται με το πώς δύο άλλοι άνθρωποι συμπεριφέρονται μεταξύ τους σε ένα άλλο μέρος της πόλης», λέει ο Δρ. Χρηστάκης, ο οποίος τώρα διευθύνει το Εργαστήριο Ανθρώπινης Φύσης στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ. Με άλλα λόγια, λέει, «ο αλτρουισμός είναι μεταδοτικός». Η ευγένεια των ατόμων γίνεται χείμαρρος, δημιουργώντας τελικά μια ισχυρότερη ομάδα που είναι καλύτερα εξοπλισμένη για να επιβιώσει.
Ο Δρ. Χρηστάκης βλέπει την ευγένεια ως μία από τις πολλές φιλοκοινωνικές τάσεις της εξέλιξης, επειδή είναι το κλειδί για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, μια θέση που περιγράφει εκτενώς στο βιβλίο του 2019, Blueprint: The Evolutionary Origins of a Good Society. Η άλλη πλευρά αυτού, προσθέτει, είναι ότι βρίσκουμε αγχωτικό να είμαστε ανταγωνιστικοί ή μόνοι.
Οι κίνδυνοι της μοναξιάς για την υγεία
Η απομόνωση από μια ομάδα «προκαλεί φθορά στο σώμα μας», εξηγεί ο Έλληνας καθηγητής. Πράγματι, σύμφωνα με την American Heart Association, η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση συνδέονται με 29% αυξημένο κίνδυνο καρδιακής προσβολής ή πρόωρου θανάτου, ενώ συναισθήματα όπως ο θυμός και η εχθρότητα θεωρούνται επίσης παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Για τον Δρ. Χρηστάκη, αυτές οι απειλές για την υγεία είναι «το είδος του τρόπου με τον οποίο η εξέλιξη μας λέει να είμαστε ευγενικοί. Πρέπει να είμαστε ευγενικοί με τους άλλους ανθρώπους, ώστε να θέλουν να είναι στην ομάδα μας, και πρέπει να υποστηρίξουμε την ομάδα έτσι ώστε το σύνολο να είναι μεγαλύτερο από τα μέρη του».
Ενώ τα οφέλη της καλοσύνης για την υγεία πιθανώς δεν είναι τυχαία, προσθέτει ο Δρ. Χρηστάκης, είναι πολύπλευρα. Δεν είναι τόσο απλό όσο το να λέμε ότι η καλοσύνη μπορεί να αποτρέψει ή να θεραπεύσει εντελώς μια ασθένεια. «Οι φιλοκοινωνικές συμπεριφορές όπως η ευγένεια είναι πιθανώς εξαιρετικά περίπλοκες φυσιολογικά, επιδρώντας στο σώμα μας με πολλούς τρόπους, που δεν είναι όλοι κατανοητοί».