Gaslighting: Πώς θα καταλάβετε ότι κάποιος σας χειραγωγεί

Αυτή η μορφή συναισθηματικής κακοποίησης και χειραγώγησης, το λεγόμενο gaslighting, μπορεί να σας τρελάνει, κυριολεκτικά!

Τι είναι το gaslighting;

Το gaslighting είναι μια μορφή συναισθηματικής κακοποίησης και χειραγώγησης κατά την οποία ένα άτομο αναγκάζει κάποιον να αμφισβητήσει τη δική του λογική, τις αναμνήσεις ή την πραγματικότητα. Οι άνθρωποι που βιώνουν gaslighting μπορεί να νιώθουν σύγχυση, άγχος ή ή ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν τον εαυτό τους.

Ο όρος «gaslighting» προήρθε από τον τίτλο ενός θεατρικού έργου, το Gaslight το 1938 που αργότερα έγινε ταινία το 1944, στην οποία ένας σύζυγος χειραγωγεί τη γυναίκα του ώστε να πιστεύει ότι έχει ψυχική ασθένεια. Σύμφωνα με τον εκδοτικό οίκο λεξικών Merriam-Webster το gaslighting ήταν η λέξη της (προηγούμενης) χρονιάς. Μάλιστα, το 2022 σημειώθηκε αύξηση 1740% στις αναζητήσεις για το gaslighting, με υψηλό ενδιαφέρον καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Πώς ξεκινά

Στις σχέσεις, το gaslighting συχνά ξεκινά σταδιακά. Το άτομο που χειραγωγεί κερδίζει την εμπιστοσύνη του συντρόφου του, μερικές φορές με μια αρχική «περίοδο του μέλιτος» στην οποία δεν υπάρχει καταχρηστική συμπεριφορά. Σταδιακά ο η χειριστική φιγούρα ή gaslighter αρχίζει να στρέφεται εναντίον του /της συντρόφου του δηλώνοντας ότι δεν είναι αξιόπιστος, ότι ξεχνά ή ότι είναι ψυχικά ασταθής.

Όσο περισσότερο συμβαίνει αυτό, τόσο περισσότερη δύναμη και επιρροή έχει το άτομο που χειραγωγεί. Το θύμα ανίκανο να εμπιστευτεί τον εαυτό του αρχίσει να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον θύτη για να ανακαλέσει αναμνήσεις ή να πάρει αποφάσεις.

Αυτός ο ύπουλος τύπος συναισθηματικής κακοποίησης κατά τον οποίο ο θύτης δημιουργεί μια ψευδή εικόνα στον θύτη, τον αναγκάζει να αμφισβητήσει την κρίση του. Πολλές φορές τα θύματα του gaslighting αναρωτιούνται αν χάνουν τα λογικά τους. Αυτό οδηγεί σε απώλεια αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης και αβεβαιότητα της ψυχική τους σταθερότητας. Ως πιο συχνό αποτέλεσμα είναι η εξάρτηση από τον δράστη.

Οι άνθρωποι που βιώνουν gaslighting μπορεί να νιώθουν σύγχυση, άγχος ή ή ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν τον εαυτό τους.

Χειραγώγηση στις σχέσεις

• Συντροφικές σχέσεις: Στις σχέσεις, ο θύτης μπορεί να χρησιμοποιήσει τη χειραγώγηση για να απομονώσει τον/τη σύντροφό του, να υπονομεύσει την αυτοπεποίθησή του και να τον/την ελέγξει ευκολότερα.
• Σχέσεις παιδιού-γονιού: Οι καταχρηστικοί γονείς ή οι φροντιστές μπορεί να υπονομεύσουν τα παιδιά. Για παράδειγμα, οι γονείς επεμβαίνουν στις επιλογές του παιδιού ή τις σαμποτάρουν, διακόπτουν συνεχώς το παιδί, υποβαθμίζοντας την ικανότητα αντίληψής του: «Δεν ξέρεις εσύ καλύτερα από μένα» ή «Τώρα μιλάω εγώ». Έτσι πολλές φορές τα παιδιά νιώθουν ανεπαρκή, απογοητευμένα και με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Εργασιακές σχέσεις: Για παράδειγμα, μπορεί να παρουσιάζουν τους εργαζόμενους που αναφέρουν προβλήματα ως παράλογους ή ανίκανους ή να τους εξαπατούν σχετικά με τα δικαιώματά τους.
• Στον ιατρική κλάδο: Όταν ένας επαγγελματίας υγείας απορρίπτει τις ανησυχίες για την υγεία ενός ατόμου ως προϊόν της φαντασίας του. Μπορεί να πουν στο άτομο ότι είναι «κατά φαντασίαν ασθενής», ότι τα συμπτώματά του είναι «στο κεφάλι του» ή να το χαρακτηρίσουν υποχόνδριο.

Μήπως είστε θύμα gaslighting;

Το gaslighting μπορεί να προκαλέσει άγχος, κατάθλιψη και άλλες ανησυχίες για την ψυχική υγεία, συμπεριλαμβανομένου του εθισμού και των σκέψεων αυτοκτονίας. Για αυτόν τον λόγο, είναι σημαντικό να αναγνωρίζετε πότε κάποιος σας κάνει gaslighting. Αναρωτηθείτε εάν κάποια από τις παρακάτω προτάσεις σας ταιριάζει:

• Αμφιβάλλετε για τα συναισθήματα σας και το τί συμβαίνει: Προσπαθείτε να πείσετε τον εαυτό σας ότι η μεταχείριση που λαμβάνετε δεν είναι τόσο κακή ή ότι είστε πολύ ευαίσθητοι.
• Αμφισβητείτε την κρίση σας: Φοβάστε να μιλήσετε ή να εκφράσετε τα συναισθήματά σας. Έχετε μάθει ότι το να μοιράζεστε τη γνώμη σας συνήθως σας κάνει να νιώθετε χειρότερα στο τέλος, οπότε μένετε σιωπηλοί.
• Αισθάνεστε ευάλωτοι και ανασφαλείς: Η αυτοεκτίμησή σας είναι χαμηλή.
• Νιώθετε μόνοι και ανίσχυροι: Είστε πεπεισμένοι ότι όλοι γύρω σας πιστεύουν ότι είστε «περίεργοι», «τρελοί» ή «ασταθείς», όπως λέει και το άτομο που σας χειραγωγεί. Αυτό σας κάνει να νιώθετε εγκλωβισμένοι και απομονωμένοι.
• Αναρωτιέστε αν είστε αυτό που λέει ο θύτης ότι είστε: Το άτομο που σας χειραγωγεί λέει πράγματα που σας κάνουν να νιώθετε ανόητοι, ανεπαρκείς ή τρελοί. Μερικές φορές, επαναλαμβάνετε αυτές τις δηλώσεις στον εαυτό σας.
• Είστε απογοητευμένοι από τον εαυτό σας και από το ποιοι έχετε γίνει: Για παράδειγμα, νιώθετε ότι είστε αδύναμοι και παθητικοί ενώ κάποτε ήσασταν πιο δυνατοί και πιο διεκδικητικοί.
• Νιώθετε σύγχυση: Η συμπεριφορά του ατόμου που σας χειραγωγεί σας μπερδεύει, πιστεύετε ότι είναι ο dr Τζέκιλ και ο mr Χάιντ.
• Ανησυχείτε ότι είστε πολύ ευαίσθητοι: Το άτομο που σας χειραγωγεί απαλύνει τις προσβλητικές συμπεριφορές ή λέξεις λέγοντας «ένα αστείο έκανα» ή «μην είσαι τόσο ευαίσθητη».
• Έχετε την αίσθηση ότι κάτι τρομερό πρόκειται να συμβεί όταν βρίσκεστε γύρω από αυτό το άτομο: Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει αίσθημα απειλής και αγανάκτησης χωρίς να γνωρίζετε το γιατί.
• Ζητάτε συνεχώς συγγνώμη: Νιώθετε την ανάγκη να ζητάτε συνέχεια συγγνώμη για αυτό που κάνετε ή για το ποιοι είστε.
• Νιώθετε ανεπαρκείς: Νιώθετε ότι δεν είστε ποτέ «αρκετά καλοί». Προσπαθείτε να ανταποκριθείτε στις προσδοκίες και τις απαιτήσεις των άλλων, ακόμα κι αν είναι παράλογες.
• Αμφιβάλλετε για τη μνήμη σας: Συχνά αναρωτιέστε αν θυμάστε με ακρίβεια τις λεπτομέρειες των γεγονότων του παρελθόντος. Μπορεί ακόμη και να έχετε σταματήσει να μοιράζεστε αυτό που θυμάστε από φόβο ότι είναι λάθος.
• Αναρωτιέστε τι σας συμβαίνει: Με άλλα λόγια, ανησυχείτε ότι δεν είστε καλά ψυχικά.
• Δυσκολεύεστε να πάρετε αποφάσεις επειδή δεν εμπιστεύεστε τον εαυτό σας: Προτιμάτε να λαμβάνει αποφάσεις για εσάς ο άλλος.

Πώς καταλαβαίνετε ότι κάποιος σας χειραγωγεί;

1 Αμφισβητεί τη μνήμη σας: Μπορεί να σας πει πράγματα όπως: «Είσαι σίγουρος για αυτό; Έχεις κακή μνήμη» ή «νομίζω ότι ξεχνάς τι πραγματικά συνέβη».

2 Σας λέει ψέματα: Οι άνθρωποι που κάνουν gaslighting είναι συχνά παθολογικοί ψεύτες και εκδηλώνουν ναρκισσιστικές τάσεις. Είναι χαρακτηριστικό για αυτούς να λένε ψέματα ή να αλλάζουν τις ιστορίες τους, ακόμα κι όταν τους έχετε αποδείξει ότι σας εξαπατούν. Μπορεί να πουν: «Φαντάζεσαι πράγματα», «Αυτό δεν συνέβη ποτέ» ή «Είσαι τρελός/ή». Ακόμα κι όταν γνωρίζετε ότι δεν λέει την αλήθεια, μπορεί να είναι πολύ πειστικός/ή.

3 Σας απαξιώνει: Μπορεί να προσποιείται ότι ανησυχεί για εσάς, ενώ λέει στους άλλους ότι είστε συναισθηματικά ασταθής ή «τρελός». Δυστυχώς, αυτή η τακτική μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική και πολλοί άνθρωποι τάσσονται στο πλευρό του θύτη χωρίς να γνωρίζουν την αλήθεια. Επιπλέον, κάποιος που κάνει gaslighting μπορεί να σας πείσει ότι και άλλοι άνθρωποι έχουν την ίδια άποψη με αυτόν.

4 Σας αποσπά την προσοχή: Όταν ρωτάτε κάποιον για κάτι που έκανε ή είπε, μπορεί να αλλάξει θέμα απαντώντας με ερώτηση αντί να απαντήσει στο συγκεκριμένο θέμα. Αυτό όχι μόνο απορρίπτει τη σειρά των σκέψεών σας, αλλά σας αναγκάζει να αμφισβητήσετε την ανάγκη να πιέσετε ένα θέμα όταν δεν σας απαντούν.

5 Μειώνει τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας: Η ασήμαντη αξία των συναισθημάτων σας επιτρέπει στο άτομο που σας κάνει gaslighting να αποκτήσει εξουσία πάνω σας. Μπορεί να κάνουν δηλώσεις όπως: «Αντιδράς υπερβολικά». Τέτοιες δηλώσεις μειώνουν το πώς αισθάνεστε ή τι σκέφτεστε και πιστεύετε ότι κάνετε λάθος.

6 Μετατοπίζει τις ευθύνες: Η μετατόπιση ευθυνών είναι μια άλλη κοινή τακτική gaslighting. Κάθε συζήτηση που κάνετε στρέφεται στο σημείο που φταίτε για κάτι που συνέβη. Ακόμη και όταν προσπαθείτε να συζητήσετε πώς σας κάνει να νιώθετε η συμπεριφορά του θύτη, γυρίζει τη συζήτηση έτσι ώστε να καταλήξετε να αναρωτιέστε εάν είστε η αιτία της κακής συμπεριφοράς του. Για παράδειγμα, μπορεί να ισχυριστεί ότι αν μόνο εσείς συμπεριφερόσασταν διαφορετικά, δεν θα σας συμπεριφερόταν έτσι όπως σας συμπεριφέρεται.

7 Αρνείται: Τα άτομα που χειραγωγούν και κακοποιούν συναισθηματικά τον άλλον αρνούνται ότι κάνουν κάτι κακό. Το κάνουν αυτό για να αποφύγουν να αναλάβουν την ευθύνη. Προσποιούνται ότι ξέχασαν αυτό που συνέβη, λέγοντας ότι δεν το έκαναν ή σας κατηγορούν για τη συμπεριφορά σας σε κάποιον άλλο. Πολλές φορές προσποιούνται ότι δεν καταλαβαίνουν τη συζήτηση ή αρνούνται να ακούσουν, για να σας κάνουν να αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας. Για παράδειγμα μπορεί να πουν, «Τώρα με μπερδεύεις» ή «Δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάς».

8 Χρησιμοποιεί τρυφερές ή συμπονετικές λέξεις ως όπλα: Μερικές φορές χρησιμοποιεί ευγενικά και στοργικά λόγια για να προσπαθήσει να εξομαλύνει την κατάσταση. Μπορεί να πει κάτι όπως «Ξέρεις πόσο σ’ αγαπώ. Δεν θα σε έβλαψα επίτηδες.» Αυτές οι λέξεις μπορεί να είναι αυτό που θέλετε να ακούσετε, αλλά δεν είναι αυθεντικές, ειδικά αν η συμπεριφορά επαναλαμβάνεται.

9 Αλλάζει την αφήγηση της ιστορίας: Ένα άτομο που κάνει gaslighting τείνει να αφηγείται τις ιστορίες με τρόπους που είναι υπέρ του. Για παράδειγμα, αν ο σύντροφός σας σας έσπρωξε στον τοίχο, μπορεί να αλλάξει την ιστορία και να πει ότι εσείς σκοντάψατε στον τοίχο και προσπάθησε να σε σταθεροποιήσει, κάτι που σας έκανε να πέσετε στον τοίχο! Έτσι μπορεί να αρχίσετε να αμφιβάλλετε για τη μνήμη σας για το τι συνέβη. Η ενθάρρυνση της σύγχυσης ή η δεύτερη εικασία από την πλευρά σας είναι ακριβώς η πρόθεση κάποιου που θέλει να σας χειραγωγήσει.

Άρθρο στο American Sociological Review αναφέρει ότι ένα άτομο μπορεί σκόπιμα να χρησιμοποιήσει αρνητικά στερεότυπα σχετικά με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, τη σεξουαλικότητα, την εθνικότητα ή την ηλικία κάποιου για να τον εκθέσει. Για παράδειγμα, μπορεί να πει ότι κανείς δεν θα πιστέψει μια γυναίκα αν αναφέρει κακοποίηση.

Πως να αντιμετωπίσετε το gaslighting

• Αναγνωρίστε τα προειδοποιητικά σημάδια. Το gaslighting δεν είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Αντίθετα, οι θύτες εξαπατούν επανειλημμένα, εξαπατούν και χειραγωγούν για να φθείρουν τα θύματα με την πάροδο του χρόνου. Ο ύπουλος χαρακτήρας τους γενικά αφήνει τα θύματα να νιώθουν χαμένα και μπερδεμένα χωρίς να προσέχουν τα προειδοποιητικά σημάδια.
• Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας. Εάν αισθάνεστε ότι κάτι δεν πάει καλά στη σχέση σας, μην αγνοήσετε τη διαίσθησή σας.
• Μην ντρέπεστε. Καθώς οι gaslighters είναι χειραγωγοί, οποιοσδήποτε μπορεί να παρασυρθεί στις τακτικές τους, ανεξάρτητα από την ευφυΐα του.
• Μην αμφισβητείτε τη σκέψη σας. Εάν πιστεύετε ότι κάτι είναι αληθινό, μην επιτρέψετε σε κάποιον να σας διαψεύσει.
• Ζητήστε βοήθεια από το φιλικό σας περιβάλλον. Καθώς παρασύρεστε στη διαδικασία χειραγώγησης του gaslighter, η διορατικότητα των άλλων θα σας βοηθήσει να δείτε την πραγματικότητα της κατάστασης.
• Μην αποδέχεστε τους ισχυρισμούς του gaslighter αναφορικά με την ψυχική ή συναισθηματική σας ευεξία.
• Μην ανταποδίδετε. Οι gaslighters σπάνια υποχωρούν και πιθανότατα να αναζητήσουν εκδίκηση εάν δεχτούν αντίποινα.
• Προσπαθήστε να μην αντιδράσετε. Εάν μπορείτε να αποφύγετε να δείξετε φόβο ή αναστάτωση, κάντε το. Ακριβώς όπως όλοι οι νταήδες, έτσι και οι gaslighters, ενισχύονται από τη δική σας συμπεριφορά.
• Ζητήστε βοήθεια από έναν ψυχολόγο. Και όποτε είναι δυνατόν, ΒΓΕΙΤΕ από αυτήν τη σχέση όσο πιο γρήγορα μπορείτε.

Πηγές

The Gaslight Effect: How to Spot and Survive the Hidden Manipulation Others Use to Control Your Life Dr. Robin Stern (2018)

Gaslighting: How to Recognize Manipulative and Emotionally Abusive People and Recover from Toxic Relationships Carrie Parker (2020)

Gaslighting: How to Recognize & Avoid the Hidden Manipulation That Toxic People, Sociopaths & Narcissists Use to Control Your Life. Free Yourself From the Narcissistic Ex Abuse and Gaslight Effect Melody Dyer (2020)