Ζούμε σε μια εποχή που ο καθένας μπορεί να δημοσιεύει οτιδήποτε στο Διαδίκτυο και είναι εξαιρετικά εύκολο να το κάνει να φαίνεται πιστευτό. Αν δεν εκπαιδευτούμε να αναγνωρίζουμε την αλήθεια από το ψέμα, την πραγματική επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη, τότε βρισκόμαστε σε πραγματικό κίνδυνο.
Η επιστήμη και η επιστημονική έρευνα μας βοηθάει να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις. Για να συμβεί αυτό, όμως, πρέπει να ξέρουμε να διαβάζουμε σωστά τις πληροφορίες, να καταλαβαίνουμε τα όρια μέσα στα οποία ισχύουν και να μην κάνουμε λάθος γενικεύσεις. Για τα πιο σύνθετα χρειαζόμαστε, ασφαλώς, την εξειδικευμένη γνώση των ειδικών. Για τις καθημερινές μας, όμως, αποφάσεις υπάρχουν κάποιες απλές ερωτήσεις που μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε περισσότερα και να αποφασίσουμε καλύτερα.
Οι ερωτήσεις που θα σας βοηθήσουν να ξεχωρίσετε την επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη
Για παράδειγμα η αγορά μιας κρέμας προσώπου, για την οποία «εννέα στις δέκα γυναίκες που τη δοκίμασαν διαπίστωσαν ότι μειώθηκε η εμφάνιση των σημαδιών γήρανσης». Τι άλλο πρέπει να ξέρουμε πριν αποφασίσουμε να την επιλέξουμε για να μειώσουμε τα σημάδια γήρανσης και στο δικό μας πρόσωπο;
1. Πόσο μου μοιάζουν αυτοί που συμμετείχαν στην έρευνα;
Για να θεωρήσει κανείς ότι αυτό που καταγράφηκε σε μια έρευνα θα συμβεί και στον ίδιο, πρέπει εκείνοι που συμμετείχαν στην έρευνα να του μοιάζουν στα κρίσιμα χαρακτηριστικά. Για την περίπτωση της κρέμας, θα πρέπει οι συμμετέχουσες να έχουν την ίδια ηλικία με την ενδιαφερόμενη, να ακολουθούν τον ίδιο τρόπο ζωής (άσκηση, ενυδάτωση, έκθεση στον ήλιο, διατροφή, κάπνισμα, κτλ), να έχουν την ίδια μέχρι τώρα επιβάρυνση στο δέρμα τους. Αν δεν της μοιάζουν, τα αποτελέσματα της έρευνας δεν ισχύουν γι’ αυτήν!
2. Τι σημαίνουν οι λέξεις;
Πολύ συχνά χρησιμοποιούμε τις ίδιες λέξεις εννοώντας διαφορετικά έως πολύ διαφορετικά πράγματα. Στο παράδειγμα της κρέμας, σημάδια γήρανσης μπορεί να σημαίνει λεπτές γραμμές ή βαθιές ρυτίδες, ρυτίδες στην άκρη του ματιού ή ρινοπαρειακές, πανάδες ή κηλίδες, χαλάρωση ή μείωση της σφρυγηλότητας, ξηρό ή αφυδατωμένο δέρμα. Αν δεν προσδιορίζονται με ακρίβεια, τότε μπορεί το σημάδι που αντιμετωπίζει η χρήση της κρέμας να μην είναι αυτό που προβληματίζει κάθε πιθανή καταναλώτρια της κρέμας.
3. Τι άλλο συνέβη κατά τη διάρκεια της έρευνας;
Για να συμπεράνουμε σχέση μεταξύ δύο πραγμάτων (χρήση κρέμας και μείωση σημαδιών γήρανσης) -και δη σχέση αιτίας αιτιατού- πρέπει όλα τα υπόλοιπα να παραμένουν σταθερά. Για παράδειγμα, αν παράλληλα με τη χρήση της κρέμας, οι συμμετέχουσες στην έρευνα έκαναν και botox, τότε δεν μπορούμε να αποδώσουμε τη μείωση των σημαδιών γήρανσης στην κρέμα.
5. Πώς έγινε η αξιολόγηση;
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τη μέτρηση των αποτελεσμάτων είναι κρίσιμη σε μία έρευνα. Για την περίπτωση της κρέμας, είναι διαφορετική η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων αν ένας δερματολόγος με συγκεκριμένα κριτήρια μέτρησε τις αλλαγές στα πρόσωπα των γυναικών που συμμετείχαν και διαφορετική αν καθεμία από αυτές, χωρίς άλλη καθοδήγηση, κοίταξε στον καθρέφτη της και αποφάσισε αν μειώθηκαν τα σημάδια ή όχι.
Όλα τα παραπάνω και πολλά ακόμα αναφέρονται με λεπτομέρεια στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, αλλά σχεδόν ποτέ στις αναδημοσιεύσεις που γίνονται εκλαϊκευμένα στον Τύπο. Οι περισσότεροι αφηνόμαστε να υποθέσουμε το καλύτερο. Οι υποθέσεις όμως δεν είναι το ίδιο με τα ευρήματα. Γι’ αυτό είναι κρίσιμο είτε να εξετάζουμε σε βάθος τα αποτελέσματα και είτε να συμβουλευόμαστε την αρχική πηγή είτε να διατηρούμε τις επιφυλάξεις μας ώστε να μην μας απογοητεύουν οι επιλογές μας.
Ένα εισαγωγικό πρόγραμμα στη Μεθοδολογία Έρευνας είναι διαθέσιμο στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με επιστημονικά υπεύθυνη τη συγγραφέα.