Πώς να «διαβάζετε» τους γύρω σας σαν ανοιχτό βιβλίο

Οι λέξεις δεν είναι ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας. Πώς μπορείτε όμως να «διαβάζετε» και να αποκωδικοποιείτε τις πραγματικές προθέσεις των άλλων μέσα από τις μη λεκτικές ενδείξεις;

Έχετε νιώσει ποτέ σύγχυση γιατί αδυνατείτε να καταλάβετε τις προθέσεις των γύρω σας; Γιατί μερικοί άνθρωποι κατανοούν καλύτερα τους άλλους; Πώς επαγγελματίες, όπως οι ψυχολόγοι, παρατηρούν πιο εύκολα την αντίφαση στην ομιλία; Νομίζετε ότι διαθέτουν κάποια ειδική ικανότητα; Όχι. Είναι απλώς η τέχνη και η δεξιότητα να κατανοούν τη μη λεκτική επικοινωνία.

Αυτισμός: Τα 10 πρώιμα σημάδια του συνδρόμου Άσπεργκερ στο παιδί

Επικοινωνία πέρα από τις λέξεις

Οι άνθρωποι μπορούν να χειραγωγήσουν το περιεχόμενο της ομιλίας τους, αλλά είναι δύσκολο να κάνουν το ίδιο με άλλες μεθόδους επικοινωνίας. Επομένως, είναι σημαντικό να κατανοούμε τη μη λεκτική επικοινωνία, δηλαδή την επικοινωνία μέσω μη γλωσσικών μέσων.

Αυτή περιλαμβάνει τις εκφράσεις του προσώπου, τις χειρονομίες, τη στάση του σώματος, την κίνηση των ματιών, την παραγλωσσική επικοινωνία (όπως η ένταση, ο τόνος, ο ρυθμός και η χροιά της φωνής), τη χρήση του χώρου (προξημική επικοινωνία, proxemics), τη χρήση του χρόνου (χρονημική επικοινωνία, chronemics) κ.λπ. Η μη λεκτική επικοινωνία μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά ή ανεξάρτητα από την ομιλία. Βοηθά στο να αποκαλύπτεται η αλήθεια και παρέχει άμεση ανατροφοδότηση.

Σύμφωνα με τον Albert Mehrabian επίτιμο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο συνολικός αντίκτυπος ενός μηνύματος αποτελείται από το λεκτικό περιεχόμενο (7%), την παραγλωσσική επικοινωνία (35%) και τη γλώσσα του σώματος (58%). Αν και αργότερα αναθεώρησε τα ποσοστά αυτά, η σημασία του λεκτικού περιεχομένου παραμένει μικρότερη σε σχέση με τα άλλα στοιχεία.

Πώς να αντιλαμβάνεστε τη μη λεκτική επικοινωνία:

1. Εστιάστε στο σύνολο των μη λεκτικών ενδείξεων
2. Κατανοήστε το νόημα πίσω από τη συμπεριφορά
3. Μην αμελείτε τις πιθανές πολιτισμικές διαφορές
4. Δώστε σημασία στα συμφραζόμενα
5. Προτιμήστε «ανοιχτές» ερωτήσεις

Προξημική επικοινωνία (proxemics) – Προσωπικός χώρος και απόσταση

Ο όρος προξημική επικοινωνία, που επινοήθηκε από τον Αμερικανό ανθρωπολόγο Edward T Hall, αναφέρεται στην αξιολόγηση της συμπεριφοράς των άλλων μέσω της εγγύτητάς τους. Διατηρείτε πάντα την ίδια απόσταση από όλους κατά τη διάρκεια συνομιλιών; Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να κινούνται μέσα σε μια αόρατη «φούσκα».

Αν κάποιος εισβάλει σε αυτή τη φούσκα, τότε νιώθουν άβολα και προσπαθούν να επαναφέρουν τον χώρο τους προσαρμόζοντάς τον (π.χ. κάνοντας βήματα πίσω όταν κάποιος πλησιάζει υπερβολικά). Υπάρχουν τέσσερις τύποι αποστάσεων που τηρούν οι άνθρωποι σύμφωνα με την προξημική επικοινωνία:

1. Προσωπική επαφή: Από επαφή σώματος έως 45 εκατοστά, απόσταση για παρηγοριά ή ψιθύρους. Χρησιμοποιείται συνήθως σε στενούς κύκλους, όπως η οικογένεια, οι στενοί φίλοι ή συγγενείς.
2. Προσωπικός χώρος: Από 45 εκατοστά έως 1,2 μέτρα, απόσταση που επιτρέπει προσωπικές έως χαλαρές συνομιλίες μεταξύ φίλων και οικογένειας.
3. Κοινωνικός χώρος: Από 1,2 έως 3,6 μέτρα, απόσταση που προορίζεται για επίσημες κοινωνικές ή επαγγελματικές συναλλαγές.
4. Δημόσιος χώρος: Πάνω από 3,6 μέτρα, απόσταση κατάλληλη για δημόσιες διαλέξεις ή παραστάσεις.

Μπορεί να αναρωτιέστε γιατί οι άνθρωποι διατηρούν τέτοιες αποστάσεις. Μια μελέτη του 2009 πρότεινε ότι αυτές οι αόρατες φούσκες βασίζονται στην αμυγδαλή, μια δομή του εγκεφάλου που ελέγχει την επιθετικότητα, τον φόβο και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Επιπλέον, άτομα με βλάβη στην αμυγδαλή χάνουν την κατανόηση του προσωπικού χώρου.

Πρέπει να κατανοήσετε αυτές τις αποστάσεις όχι μόνο για να σέβεστε τον δικό σας χώρο, αλλά και για να αποφεύγετε την παραβίαση του χώρου σας από άλλους. Επίσης, λάβετε υπόψη σας ότι οι πολιτισμικές διαφορές μπορούν να επηρεάσουν αυτές τις αποστάσεις και να υπάρχουν παραλλαγές σε ορισμένες κουλτούρες.

Οφθαλμική επικοινωνία (oculesics) – Τι γλώσσα «μιλούν» τα μάτια;

Συχνά ακούτε τη φράση «Τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής». Η οφθαλμική επικοινωνία είναι η μελέτη της επικοινωνίας μέσω των ματιών. Η διατήρηση της επαφής με τα μάτια θεωρείται συχνά ένδειξη εμπιστοσύνης και αυτοπεποίθησης. Τα ανασηκωμένα φρύδια δείχνουν ενδιαφέρον, ενώ τα στενά μάτια υποδηλώνουν καχυποψία. Τα γρήγορα βλέμματα μαρτυρούν νευρικότητα.

Αν ένα άτομο σας μιλάει με διεσταλμένες κόρες ματιών, μπορεί να ενδιαφέρεται για τη συζήτηση. Αντίθετα, η συστολή της κόρης δείχνει βαρεμάρα, θυμό ή αρνητική διάθεση. Το συχνό βλεφάρισμα των ματιών και η αποφυγή της οπτικής επαφής αποτελούν επίσης ενδείξεις εξαπάτησης. Μπορεί επίσης να συνδέονται και με δυσφορία.

Ακόμα, πρέπει να συμπεριλάβετε στην εξίσωση της επικοινωνίας και τις πολιτισμικές διαφορές. Στις δυτικές χώρες, η οπτική επαφή συνδέεται με την αυτοπεποίθηση. Στην Ιαπωνία, το να κοιτάζεις τα μάτια κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης θεωρείται αγένεια, και οι άνθρωποι προτιμούν να κοιτάζουν τον λαιμό του συνομιλητή.

Απτική επικοινωνία (haptics) – Το άγγιγμα και η σημασία του

Χρησιμοποιείτε συχνά ή δέχεστε αγγίγματα στην επικοινωνία, όπως χειραψίες, κράτημα χεριών, «κόλλα 5», ή ελαφρά χτυπήματα στον ώμο; Η απτική επικοινωνία μπορεί να προκαλέσει είτε θετικά είτε αρνητικά συναισθήματα. Μια σταθερή χειραψία δείχνει αυτοπεποίθηση, αλλά πρέπει να είναι σύντομη.

Μια υπερβολικά δυνατή χειραψία αποκαλύπτει επιθετικότητα ή κυριαρχία, ενώ μια αδύναμη χειραψία δείχνει έλλειψη αυτοπεποίθησης. Ένα μικρό χτύπημα στον ώμο προσφέρει παρηγοριά. Νομίζετε ότι οι χειραψίες μπορούν να αποκαλύψουν την κυριαρχία κάποιου; Την επόμενη φορά που θα σας κάνουν χειραψία, παρατηρήστε τη θέση των χεριών.

Μια κάθετη χειραψία υποδηλώνει ισότητα. Σε μια οριζόντια χειραψία, το χέρι που βρίσκεται από πάνω αντιπροσωπεύει κυριαρχία, ενώ αυτό που βρίσκεται από κάτω δείχνει υποταγή. Κάποιος που κρατά το χέρι σας ανάμεσα στα δικά του δείχνει ειλικρίνεια, εντιμότητα και βαθιά συναισθήματα για εσάς.

Επικοινωνία με κινήσεις του σώματος (kinesics) – Η γλώσσα του σώματος

Γνωρίζετε ότι οι άνθρωποι επικοινωνούν με 700.000 διαφορετικούς τρόπους με τη γλώσσα του σώματος; Αυτοί περιλαμβάνουν εκφράσεις του προσώπου καθώς και κινήσεις των ματιών, του κεφαλιού, των χεριών και των ποδιών. Οι χειρονομίες, οι στάσεις και ο τρόπος βαδίσματος αποτελούν επίσης στοιχεία επικοινωνίας με τη γλώσσα του σώματος.

Ο Αμερικανός ψυχολόγος Paul Ekman και ο Αμερικανός ερευνητής και συγγραφέας Wallace V Friesen κατατάσσουν την επικοινωνία με κινήσεις του σώματος σε πέντε κατηγορίες:

• Εμβληματικές χειρονομίες (emblems): Κάποιες χειρονομίες είναι ανεξάρτητες από την ομιλία. Οι άνθρωποι τις χρησιμοποιούν συνειδητά. Για παράδειγμα, το «V» της νίκης, τα σήματα ενός τροχονόμου ή η νοηματική γλώσσα.
• Εικονογραφικές χειρονομίες (illustrators): Κάποιες χειρονομίες είναι μηνύματα σχετικά με άλλα μηνύματα. Χρησιμοποιούνται μαζί με την ομιλία. Αυτές είναι υποσυνείδητες κινήσεις, όπως το να δείχνουμε κάτι για το οποίο μιλάμε ή να χτυπάμε τη γροθιά μας σε ένα βάθρο για να δώσουμε έμφαση και να μας δώσουν σημασία.
• Συναισθηματικές εκφράσεις (affective display): Κινήσεις, συνήθως εκφράσεις προσώπου, που υποδηλώνουν συγκεκριμένα συναισθήματα. Μπορεί να είναι ψεύτικες συναισθηματικές καταστάσεις, αλλά μερικές φορές είναι πραγματικές. Για παράδειγμα, κάποιος δείχνει χαρά που σας βλέπει, παρόλο που δεν είστε τόσο κοντά. Οι άνθρωποι τις χρησιμοποιούν συχνά στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης.
• Ρυθμιστές ανατροφοδότησης (regulators): Κινήσεις σώματος που ελέγχουν, ρυθμίζουν και διατηρούν τη ροή των συνομιλιών, ενώ λειτουργούν και ως ανατροφοδότηση προς τον ομιλητή. Κινήσεις του κεφαλιού και των ματιών από τον ακροατή σας σάς βοηθούν να αντιληφθείτε αν καταλαβαίνει ο ακροατής σας αυτά που του λέτε.
• Προσαρμογείς (adaptors): Αυτά είναι ασυνείδητα σημάδια που αποκαλύπτουν περισσότερα για τους άλλους. Για παράδειγμα, η αλλαγή θέσης ενός ατόμου όταν κάθεται υποδηλώνει δυσφορία και προσπάθεια προσαρμογή. Ο Paul Ekman υποστηρίζει ότι οι ανήσυχες κινήσεις των χεριών και των ποδιών είναι σημάδια αντίδρασης φυγής.

Μια άλλη σημαντική ένδειξη είναι οι εκφράσεις του προσώπου, που περιλαμβάνουν μακροεκφράσεις και μικροεκφράσεις:

• Μακροεκφράσεις: Κανονικές, συνηθισμένες εκφράσεις που ταιριάζουν με το περιεχόμενο και τις φωνητικές διακυμάνσεις. Μπορείτε εύκολα να κατανοήσετε αυτές τις εκφράσεις, όπως ένα χαρούμενο ή θυμωμένο πρόσωπο.
• Μικροεκφράσεις: Αυτές δείχνουν καταπιεσμένα ή κρυφά συναισθήματα. Είναι σύντομες και αποκαλύπτουν συναισθήματα που οι άνθρωποι δεν θέλουν να δείξουν. Διαρκούν συνήθως λιγότερο από μισό δευτερόλεπτο. Για παράδειγμα, το γρήγορο σφίξιμο των χειλιών μπορεί να υποδηλώνει θυμό, ακόμα κι αν κάποιος φαίνεται φιλικός.

Παραγλωσσική επικοινωνία – Το νόημα πίσω από τις λέξεις

Το πώς λέει κάποιος κάτι είναι πιο σημαντικό από το τι λέει. Η αργή, χαμηλού τόνου ομιλία μπορεί να δείχνει λύπη, ενώ η υψηλού τόνου ομιλία δείχνει ενθουσιασμό. Γνωρίζετε ότι ο μονότονος λόγος αποκαλύπτει βαρεμάρα. Ένας ανερχόμενος τόνος συνδέεται με έκπληξη. Μπορείτε να εστιάσετε στον τόνο, την έμφαση και την ταχύτητα της ομιλίας, καθώς και στις προθέσεις που τα συνοδεύουν. Για παράδειγμα, η αυξημένη ένταση μπορεί να δείχνει θυμό, ενώ η ελεγχόμενη ένταση δείχνει μεγαλύτερη ενσυναίσθηση.

Οι 3 λέξεις που πρέπει να αποφύγετε για να πείθετε τους άλλους

Πώς να «διαβάζετε» τις ανθρώπινες αντιδράσεις στην καθημερινότητα

Παρατηρήστε τις μη λεκτικές ενδείξεις που εξηγήθηκαν παραπάνω για να κατανοήσετε καλύτερα τους ανθρώπους. Αυτές μπορούν επίσης να σας βοηθήσουν να βελτιωθείτε. Ωστόσο, πρέπει να έχετε υπόψη τα εξής πριν κρίνετε κάποιον.

1. Εστιάστε στο σύνολο των μη λεκτικών ενδείξεων

Βεβαιωθείτε ότι δεν εστιάζετε μόνο σε μία μη λεκτική ένδειξη. Πρέπει να παρατηρείτε διάφορες μη λεκτικές ενδείξεις μαζί με την ομιλία για να διαπιστώσετε το νόημά τους. Τα ασυνεπή μηνύματα είναι πάντα ύποπτα και απαιτούν περισσότερη παρατήρηση.

2. Κατανοήστε το νόημα πίσω από τη συμπεριφορά

Πριν κρίνετε κάποιον αποκλειστικά με βάση τις μη λεκτικές ενδείξεις, κατανοήστε τη φυσιολογική, τακτική συμπεριφορά του. Δώστε σημασία στον τρόπο που μιλά, στη γλώσσα του σώματος και στα λόγια του. Έπειτα, αναζητήστε αντιφάσεις σε αυτή τη βάση. Αυτό θα σας βοηθήσει να διαχωρίσετε τη γνήσια συμπεριφορά από την κρυμμένη.

3. Μην αμελείτε τις πιθανές πολιτισμικές διαφορές

Η λεκτική και μη λεκτική γλώσσα των ανθρώπων διαφέρει μεταξύ πολιτισμών. Μια ένδειξη που είναι κατάλληλη σε έναν πολιτισμό μπορεί να είναι ακατάλληλη σε άλλον. Επομένως, πρέπει πρώτα να κατανοήσετε τα πολιτισμικά μοτίβα του ατόμου που παρατηρείτε πριν βγάλετε συμπεράσματα.

4. Δώστε σημασία στα συμφραζόμενα

Πρέπει να γνωρίζετε το πλαίσιο μέσα στο οποίο ένα άτομο συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Για παράδειγμα, ένα πολυσύχναστο περιβάλλον μπορεί να είναι υπερβολικό για ορισμένα άτομα και η αντιφατική συμπεριφορά τους μπορεί απλώς να είναι αποτέλεσμα του περιβάλλοντος. Ένα άτομο που προτιμά μια κλειστή στάση σώματος μπορεί να προστατεύεται από το κρύο και να μην δείχνει αμυντική στάση.

5. Προτιμήστε «ανοιχτές» ερωτήσεις

Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσετε τι πραγματικά εννοεί ένα άτομο είναι να το αφήσετε να μιλήσει μόνο του. Αντί να ρωτήσετε «Είσαι καλά;», μπορείτε να ρωτήσετε «Πώς νιώθεις τώρα;». Αφήστε τον να μιλήσει περισσότερο. Μην δώσετε σημασία μόνο στο περιεχόμενο – δώστε και στα άλλα κανάλια επικοινωνίας. Βεβαιωθείτε ότι δεν κάνετε το άτομο να νιώθει απειλή.

Βελτιώστε την παρατηρητικότητά σας

Τώρα καταλαβαίνετε ότι η ανάγνωση των ανθρώπων δεν είναι μαγική ικανότητα. Απλώς πρέπει να βελτιώσετε τις παρατηρητικές σας δεξιότητες. Να είστε συμπονετικοί και προσεκτικοί όταν μιλάτε με άλλους. Αυτό θα σας βοηθήσει να τους κατανοήσετε καλύτερα. Μην είστε συνεχώς καχύποπτοι. Οι προκαταλήψεις σας θα σας οδηγούν πάντα σε αρνητικές ερμηνείες, ακόμα και αν δεν είναι αληθείς. Ακούστε περισσότερο, δώστε προσοχή στο πλαίσιο και μην κρίνετε τους άλλους βάσει περιορισμένων πληροφοριών. Εδώ παίρνετε μόνο μια βασική κατανόηση. Προσπαθήστε να μάθετε περισσότερα διαβάζοντας αξιόπιστες πηγές ή παρακολουθώντας σεμινάρια από επαγγελματίες. Θεωρήστε το αυτό ως αρχή και ανοίξτε νέους δρόμους μάθησης για να βελτιώσετε τις δεξιότητές σας.

Συχνές Ερωτήσεις

Είναι έμφυτη η ικανότητα να διαβάζει κάποιος τους ανθρώπους;

Όχι. Αν και μερικοί άνθρωποι είναι φυσικά καλοί σε αυτό, η ανάγνωση ανθρώπων είναι κυρίως μια δεξιότητα που μπορεί να μαθευτεί και να αναπτυχθεί μέσω εξάσκησης, παρατήρησης και απόκτησης γνώσεων.

Η αποφυγή οπτικής επαφής είναι σημάδι ψέματος;

Όχι. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη ψέματος, αλλά δεν μπορείτε να βασιστείτε αποκλειστικά σε αυτό. Πρέπει να κατανοήσετε τη βασική συμπεριφορά του ατόμου. Για παράδειγμα, μπορεί το άτομο να είναι γενικά αγχωμένο και να αποφεύγει την οπτική επαφή γι’ αυτό τον λόγο. Οι πολιτισμικές διαφορές επίσης επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την οπτική επαφή. Για παράδειγμα, στην Ιαπωνία, το να κοιτάς στα μάτια κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας θεωρείται αγενές.

Πώς μπορώ να αποφύγω την εσφαλμένη ερμηνεία της συμπεριφοράς κάποιου;

Δώστε προσοχή στο πλαίσιο και το περιβάλλον. Εστιάστε σε περισσότερες από μία ενδείξεις και ερμηνεύστε λαμβάνοντας υπόψη όλες τις ενδείξεις. Εάν δεν είστε σίγουροι, κάντε περισσότερες ανοιχτές ερωτήσεις.

«Διαβάζονται» διαφορετικά οι εσωστρεφείς από τους εξωστρεφείς;

Ναι, οι εξωστρεφείς χρησιμοποιούν τη γλώσσα του σώματος περισσότερο από τους εσωστρεφείς, οπότε μπορείτε να κατανοήσετε τους εξωστρεφείς πιο γρήγορα. Η επιφυλακτική στάση των εσωστρεφών το κάνει πιο δύσκολο να τους καταλάβετε στην αρχή. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να κατανοήσετε τη βασική συμπεριφορά και το πλαίσιο.

Πώς μπορώ να διαβάσω τα συναισθήματα κάποιου σε ένα εικονικό ή διαδικτυακό περιβάλλον;

Σε ένα εικονικό περιβάλλον, μπορείτε να εστιάσετε στον τόνο της φωνής. Ο χρόνος απόκρισης και η επιλογή λέξεων στα μηνύματα κειμένου είναι ενδεικτικοί παράγοντες. Σε βιντεοκλήσεις, παρατηρήστε τις εκφράσεις του προσώπου και τις χειρονομίες. Επίσης, προσέξτε σημάδια εμπλοκής, όπως οι έγκαιρες απαντήσεις, που να είναι συνεπείς.

Γιατί προσπαθούν οι άνθρωποι να κρύψουν τα αληθινά τους συναισθήματα;

Οι άνθρωποι μπορεί να κρύβουν τα συναισθήματά τους λόγω φόβου, αμηχανίας ή κοινωνικών κανόνων. Ενώ κάποιες ενδείξεις μπορεί να αποκαλύψουν τα αληθινά συναισθήματα (όπως οι μικροεκφράσεις), τα έμπειρα άτομα μπορούν να κρύψουν αποτελεσματικά τα συναισθήματά τους. Το πλαίσιο και η οικοδόμηση εμπιστοσύνης είναι απαραίτητα για καλύτερη κατανόηση.

Μπορούν οι προκαταλήψεις να επηρεάσουν την ικανότητα κάποιου να διαβάζει τους άλλους;

Ναι, προκαταλήψεις όπως τα στερεότυπα, το φαινόμενο του φωτοστέφανου ή η προκατάληψη επιβεβαίωσης μπορούν να επηρεάσουν την κρίση. Για να μειώσετε την προκατάληψη, να είστε αντικειμενικοί, να εστιάζετε σε παρατηρήσιμες συμπεριφορές και να αποφεύγετε τις υποθέσεις.

Είναι ηθικό να χρησιμοποιεί κάποιος αυτές τις τεχνικές;

Ναι, όταν γίνεται με σεβασμό στα όρια και με σκοπό την καλλιέργεια κατανόησης. Η ανάγνωση ανθρώπων θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την οικοδόμηση ενσυναίσθησης και τη βελτίωση της επικοινωνίας, όχι για τη χειραγώγηση ή την εκμετάλλευση των άλλων.

Συναισθηματική νοημοσύνη: Η λέξη που βοηθά να πετυχαίνετε ό,τι θέλετε σύμφωνα με ερευνητές

Ποια είναι τα συνηθισμένα λάθη όσων προσπαθούν να διαβάσουν τους άλλους;

• Υπεραναλύουν μια μόνο ένδειξη.
• Ερμηνεύουν χωρίς επαρκείς πληροφορίες.
• Αγνοούν πολιτισμικές και ατομικές διαφορές.
• Ερμηνεύουν με βάσει τις προσωπικές τους προκαταλήψεις.

Πηγές: PsychoLogs, ResearchGate, ScienceDirect