Όλοι έχουμε ακούσει για την ψηφιακή αποτοξίνωση, αλλά η αποτοξίνωση ντοπαμίνης ήρθε για να βελτιώσει τη μονόπλευρη σχέση με τις συσκευές μας.
Βαριέστε όταν είστε μόνοι; Η σκέψη να μαγειρέψετε ένα γεύμα, να βουρτσίσετε τα δόντια σας ή να κάνετε μια βόλτα χωρίς ακούτε podcast ή μουσική σας προκαλεί κρύο ιδρώτα; Αν ναι -σύμφωνα με μια τάση που κυκλοφορεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης- είστε υποψήφιος για κάτι που ονομάζεται «αποτοξίνωση ντοπαμίνης».
Η αποτοξίνωση ντοπαμίνης είναι μια μορφή γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας (CBT) που αναπτύχθηκε από τον δρ Cameron Sepah, έναν ψυχίατρο με έδρα την Καλιφόρνια που σκοπεύει να βοηθήσει τους ανθρώπους να διαχειριστούν εθιστικές συμπεριφορές. Μελέτη του 2021 δείχνει ότι αυτή η τεχνική ενθαρρύνει έναν υγιεινό τρόπο ζωής, ενώ μειώνει τις παρορμητικές συμπεριφορές.
Η αποτοξίνωση ντοπαμίνης ουσιαστικά είναι ένα διάλειμμα από τα social media που μας προσφέρουν ευχαρίστηση, η οποία μας εθίζει. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι αρκετοί Gen Z-ers επισημαίνουν τις ανησυχίες τους για την ευεξία τους. Και σύμφωνα με αυτούς τους τεχνολογικά γκουρού, μια αποτοξίνωση μπορεί να είναι η λύση.
Τι είναι η αποτοξίνωση ντοπαμίνης;
Η αποτοξίνωση ντοπαμίνης περιλαμβάνει ένα διάλειμμα από τις ψηφιακές οθόνες που δημιουργούν ευχαρίστηση στην ημέρα μας, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης, το scrolling στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμη και η επεξεργασία φωτογραφιών ή βίντεο. Η υπεραπασχόληση με τα multimedia, όπως για παράδειγμα το να ελέγχουμε τα μηνύματα του ηλεκτρονικού μας ταχυδρομείου ενώ παρακολουθούμε συγχρόνως την αγαπημένη μας σειρά στο Netflix, να τσεκάρουμε το Instagram για να δούμε πόσα like έχει η ανάρτησή μας και να απαντάμε στο chat επιδρά αρνητικά στην υγεία μας. Σταδιακά μειώνει τη λειτουργική και μακροπρόθεσμη μνήμη και αυξάνει ανησυχητικά κάποια προβλήματα ψυχικής υγείας.
Αν και ο εγκέφαλός μας παράγει ντοπαμίνη φυσικά επομένως είναι αδύνατον να «αποτοξινωθεί» από αυτήν, αυτή η αποτοξίνωση ενθαρρύνει νέες αυτο-ρυθμιζόμενες συμπεριφορές.
Η ντοπαμίνη είναι μέρος των οδών ανταμοιβής του εγκεφάλου μας. Όταν κάνουμε κάτι που εκλαμβάνεται ως ευχάριστο, ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη δίνει σήμα στον εγκέφαλο ότι πρέπει να επαναλάβει αυτή την εμπειρία. Η ντοπαμίνη είναι μέρος της μάθησης και της επιβίωσης. Κάποτε βοήθησε τους ανθρώπους να μάθουν συμπεριφορές όπως η αναπαραγωγή, το φαγητό και η άνεση.
Στον σύγχρονο κόσμο, η ντοπαμίνη συχνά επηρεάζεται από επιλογές – όπως η χρήση αλκοόλ, καφεΐνης, ζάχαρης, βιντεοπαιχνιδιών και ψυχαγωγικών ναρκωτικών.
Η δουλειά της ντοπαμίνης είναι να μεταφέρει μηνύματα ικανοποίησης στον εγκέφαλο σας. Για το λόγο αυτό είναι γνωστή και ως ο νευροδιαβιβαστής της ευφορίας. Η ντοπαμίνη, όμως, δεν ευθύνεται μόνο για το αίσθημα της ανταμοιβής, αλλά και για αυτό του κινήτρου, της τιμωρίας και της δημιουργικότητας. Είναι μια κοινή παρανόηση ότι η ντοπαμίνη είναι υπεύθυνη για την αίσθηση της ευχαρίστησης. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2016, η απόκρισή σας στην ευχαρίστηση είναι μια σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει πολλαπλούς φυσιολογικούς μηχανισμούς. Σε αυτούς τους μηχανισμούς, η ντοπαμίνη είναι ο νευροδιαβιβαστής που επισημαίνει στον εγκέφαλό σας να επαναλάβει μια συμπεριφορά.
Μελετώντας τους πολυάριθμους βιολογικούς ρόλους της ντοπαμίνης, θα ανακαλύψετε ότι χωρίς αυτή δε θα μπορούσατε να συντονίσετε τις κινήσεις σας και να ρυθμίσετε τη θερμοκρασία του σώματος σας, θα αντιμετωπίζατε δυσκολία στη μνήμη και τη μάθηση, καθώς και προβλήματα ύπνου. Όταν κάνετε γυμναστική, τέλος, η ντοπαμίνη συμμετέχει στη ρύθμιση της κεντρικής κόπωσης, η οποία είναι αποτέλεσμα της έντονης φυσικής δραστηριότητας.
Ποια είναι τα οφέλη της αποτοξίνωσης;
Ο έλεγχος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει γίνει ένας καταναγκασμός του 21ου αιώνα, ειδικά από την έναρξη του TikTok, όπου οι άνθρωποι μπορούν να πάρουν μια μεγάλη δόση ντοπαμίνης με τη μορφή σύντομων βίντεο με έμπνευση και αστεία που καταναλώνονται εύκολα. Ως εκ τούτου, οι χρήστες πολυμέσων υιοθετούν τη μέθοδο αποτοξίνωσης ως τρόπο επαναφοράς του εγκεφάλου τους από την αναζήτηση ντοπαμίνης με την ελπίδα ότι η ντοπαμίνη τους δεν θα παράγεται από ψηφιακές δραστηριότητες.
Η αποχή από τα social media είναι πιθανό να έχει οποιαδήποτε βιολογική επίδραση. Αν και δεν υπάρχουν άμεσες ενδείξεις και τεκμηριωμένες ενδείξεις, η ντοπαμίνη αλλάζει και αναπροσαρμόζεται κατά τη διάρκεια μιας αποτοξίνωσης.
Παρατηρείται βελτίωση της ψυχικής υγείας, καλύτερος ύπνος και αυξημένη παραγωγικότητα.
Η αποτοξίνωση ντοπαμίνης στοχεύει να εκπαιδεύσει εκ νέου τον εγκέφαλο σε αυτό που ταξινομεί ως ευχάριστη συμπεριφορά, έτσι ώστε να μπορεί να αλλάξει την αντίδραση της ντοπαμίνης και στη συνέχεια να απελευθερώσει την προσκόλληση ή τον εθισμό που έχει κανείς από την τηλεόραση ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Η αποτοξίνωση από τα ψηφιακά μέσα ρυθμίζει [κάπως] την απόκρισή σας στην ντοπαμίνη και σας κάνει να νιώθετε πιο ήρεμοι, λιγότερο ανήσυχοι, να έχετε πιο “καθαρό” μυαλό και να είστε πιο συγκεντρωμένοι. Αρχίζετε να απολαμβάνετε τα ασήμαντα και να παρατηρείτε περισσότερα πράγματα. Η αρχή είναι δύσκολη, αλλά αξίζει τον κόπο.
Η πρακτική έχει αποκαταστήσει αποτελεσματικά τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και ακόμη και την εστίασή στην ολοκλήρωση συνηθισμένων καθημερινών δραστηριοτήτων. Το να θέτονται όρια στην ψηφιακή κατανάλωση συμβάλλει στη βελτίωση της γενικής υγείας κάποιου.
Αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί η ακριβής σύνδεση μεταξύ της ντοπαμίνης και των ψηφιακών μέσων, οι ειδικοί παραδέχονται ότι οι εθιστικές ψηφιακές πρακτικές έχουν αποδειχθεί ότι αλλάζουν τις ψηφιακές μας συμπεριφορές μακροπρόθεσμα. Το εντοπίζουν στα μεσα κοινωνικής δικτύωσης και σε τηλεοπτικές σειρες για να κρατήσουν το κοινό να θέλει περισσότερα, είτε μέσω cliffhanger είτε προσαρμοσμένων αλγορίθμων. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αξιοποιούν τις επιθυμίες μας να συνδεθούμε με άλλους ή με ορισμένα συναισθήματα.
Πώς να ξεκινήσετε μια αποτοξίνωση ντοπαμίνης
Όπως οι περισσότερες μέθοδοι εθισμού, οι αποτοξινώσεις τείνουν να ξεκινούν με μικρές περιόδους, με στόχο την αύξηση της περιόδου αποχής κάθε φορά που επαναλαμβάνεται η αποτοξίνωση. Προφανώς, λόγω της εδραιωμένης πλέον εξάρτησής μας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για σύνδεση και επικοινωνία, αυτό το ξαφνικό διάλειμμα είναι πιθανό να αποδειχθεί δύσκολο για πολλούς, επομένως το να ξεκινήσετε σταδιακά είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή των συνηθειών.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θα διαπιστώσουν ότι αυτό είναι αρκετά δύσκολο, ειδικά αν περνούν πολύ χρόνο στα social. Όμως ακόμα και λίγες ημέρες χωρίς σερφάρισμα μπορεί να είναι ένα καλό διάλειμμα υγείας για τον εγκέφαλό σας.
Κάντε ένα ταξίδι με φίλους, συμμετάσχετε σε δραστηριότητες που δεν σχετίζονται με την οθόνη, όπως να διαβάσετε ένα βιβλίο ή να ασκηθείτε ή να ασχοληθείτε με ένα νέο χόμπι.
Τι ΔΕΝ είναι η αποτοξίνωση ντοπαμίνης
Ο δρ Cameron Sedah αναφέρει συγκεκριμένα στο πρωτόκολλό του ότι η αποτοξίνωση ντοπαμίνης δεν είναι:
- μείωση της ντοπαμίνης
- αποφυγή κάθε ευχαρίστησης
- κοινωνική απομόνωση
- διακοπή της άσκησης
- μορφή διαλογισμού