Η λήψη αποφάσεων είναι μια σύνθετη διαδικασία που επηρεάζεται από την ορθολογική σκέψη, τις ψυχολογικές προκαταλήψεις, τις εξωτερικές συμβουλές και τη γενικότερη συμπεριφορά. Η έρευνα υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι συχνά αισθάνονται χειρότερα για κακές αποφάσεις όταν ακολουθούν κακές συμβουλές, παρά όταν εμπιστεύονται τη δική τους κρίση. Η κατανόηση βασικών πλαισίων λήψης αποφάσεων—όπως η Περιορισμένη Ορθολογικότητα και η Θεωρία Πεδίου Απόφασης—μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να πλοηγηθούν στις επιλογές πιο αποτελεσματικά.
Τα 7 πράγματα που δεν κάνουν ποτέ οι ευτυχισμένοι άνθρωποι, σύμφωνα με ειδικό
Τι αντίκτυπο έχουν οι αποφάσεις που παίρνουμε – Ποιες είναι οι 3 ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουμε πριν καταλήξουμε κάπου
Κάθε μέρα, τόσο τα άτομα όσο και οι επιχειρηματικοί ηγέτες αντιμετωπίζουν αμέτρητες αποφάσεις—κάποιες είναι μικρές αποφάσεις ρουτίνας, ενώ άλλες είναι σημαντικές και υψηλού κινδύνου. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων έχει μελετηθεί εκτενώς στην ψυχολογία, τα οικονομικά και τη διοίκηση επιχειρήσεων, με διάφορες θεωρίες να εξηγούν πώς οι άνθρωποι «ζυγίζουν» τις επιλογές τους και πλοηγούνται στην αβεβαιότητα.
Η έρευνα έχει δείξει ότι οι αποφάσεις επηρεάζονται από ένα μείγμα ορθολογικής ανάλυσης, γνωστικών περιορισμών και ψυχολογικών προκαταλήψεων. Από την Περιορισμένη Ορθολογικότητα του Herbert A. Simon, η οποία αναγνωρίζει ότι η ανθρώπινη νόηση είναι περιορισμένη στην επεξεργασία σύνθετων πληροφοριών, έως τη Θεωρία Πεδίου Απόφασης, η οποία μοντελοποιεί τον τρόπο με τον οποίο οι προτιμήσεις εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου, οι ερευνητές προσπαθούν ακόμα να εξηγήσουν τον λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι καταλήγουν στις επιλογές τους.
Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Personality and Social Psychology Bulletin ρίχνει φως σε μια σημαντική πτυχή της λήψης αποφάσεων: οι άνθρωποι βιώνουν λύπη κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις όταν παίρνουν μια απόφαση. Οι ερευνητές διερεύνησαν εάν τα άτομα αισθάνονται χειρότερα για κακές αποφάσεις που έχουν πάρει μόνοι τους ή μετά από κακές συμβουλές άλλων τις οποίες ακολούθησαν.
Πώς μπορούν λοιπόν τα άτομα να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις και τη λύπη; Μια πρακτική προσέγγιση περιλαμβάνει την εξέταση της τεχνογνωσίας, της ποιότητας των συμβουλών που λαμβάνονται και της σημασίας της ίδιας της απόφασης.
Πώς παίρνουμε αποφάσεις;
Η λήψη αποφάσεων είναι μια πολύπλευρη διαδικασία που έχει μελετηθεί εκτενώς σε διάφορους κλάδους. Βασικές συνεισφορές στην κατανόηση αυτής της διαδικασίας περιλαμβάνουν:
- Περιορισμένη ορθολογικότητα του Herbert A. Simon: Ο Simon αμφισβήτησε την έννοια της τέλειας ορθολογικότητας στη λήψη αποφάσεων, εισάγοντας την έννοια της περιορισμένης ορθολογικότητας, η οποία αναγνωρίζει τους περιορισμούς των ανθρώπινων γνωστικών ικανοτήτων στην επεξεργασία πληροφοριών και τη λήψη βέλτιστων επιλογών.
- Θεωρία πεδίου απόφασης (DFT): Αναπτύχθηκε από τους Busemeyer και Townsend, η DFT προσφέρει ένα δυναμικό-γνωστικό πλαίσιο που μοντελοποιεί πώς οι προτιμήσεις εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου μέχρι να ληφθεί μια απόφαση, λαμβάνοντας υπόψη την αβεβαιότητα και την πίεση χρόνου στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
- Αναλυτική ιεραρχική διαδικασία (AHP): Εισήχθη από τον Thomas L. Saaty, η AHP είναι μια δομημένη τεχνική για την οργάνωση και την ανάλυση σύνθετων αποφάσεων, με βάση τα μαθηματικά και την ψυχολογία, επιτρέποντας στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να μοντελοποιήσουν ένα σύνθετο πρόβλημα σε μια ιεραρχική δομή και να αποδώσουν αριθμητικές τιμές σε υποκειμενικές κρίσεις.
- Μοντέλο συνειρμικής-προτασιακής αξιολόγησης (APE): Προτάθηκε από τους Bertram Gawronski και Galen Bodenhausen, το μοντέλο APE διακρίνει μεταξύ συνειρμικών διαδικασιών (αυτόματες αξιολογήσεις) και προτασιακών διαδικασιών (σκόπιμες αξιολογήσεις), παρέχοντας πληροφορίες για το πώς οι έμμεσες και ρητές στάσεις επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων.
Η ψυχολογία της λήψης αποφάσεων: Να εμπιστευτείτε την κρίση σας ή να πάρετε συμβουλές;
Διευθύνετε μια επιχείρηση; Έχετε διευθυντικό ρόλο στη δουλειά σας; Ανεξάρτητα από τον κλάδο ή τη θέση σας, είναι πολύ πιθανό να παίρνετε περισσότερες αποφάσεις κάθε πρωί από ό,τι οι άλλοι. Πώς μπορείτε λοιπόν να παίρνετε αποφάσεις για τις οποίες είναι λιγότερο πιθανό να μετανιώσετε; Ακόμα κι αν πάνε στραβά;
Τι σημαίνει όταν φοράτε άρωμα κάθε μέρα, σύμφωνα με την ψυχολογία
Γράφοντας στο περιοδικό Personality and Social Psychology Bulletin, καθηγητές του Πανεπιστημίου Cornell ανέφεραν μια μελέτη που έκαναν για τη λήψη αποφάσεων, η οποία μπορεί να μας καθοδηγήσει. Ήθελαν να καθορίσουν εάν οι άνθρωποι αισθάνονται χειρότερα για κακές αποφάσεις που έχουν πάρει μόνοι τους ή για κακές αποφάσεις που πήρα αφού συμβουλεύθηκαν κάποιον άλλο. Δημιούργησαν μια σειρά πειραμάτων που σχεδιάστηκαν για να ενθαρρύνουν τους συμμετέχοντες να πάρουν κακές αποφάσεις. Ευτυχώς, οι συμμετέχοντες δεν επηρεάστηκαν αρνητικά από τις κακές τους αποφάσεις.
Η απόφαση που οδήγησε σε λύπη και ενοχές: Ακολουθήσατε συμβουλές κάποιου ή έχετε την πλήρη ευθύνη;
Αντίθετα, κατέληξαν σε τεστ που περιλάμβαναν 200 συμμετέχοντες με φυσική παρουσία και μια σειρά διαδικτυακών μελετών με τουλάχιστον 1.200 συμμετέχοντες σε καθένα από τα τέσσερα πειράματα. Σε ένα παράδειγμα που είχε πολλές επαναλήψεις, είπαν στους συμμετέχοντες ότι θα μπορούσαν να επιλέξουν μεταξύ δύο λοταριών, αλλά έδωσαν σε ορισμένους από τους συμμετέχοντες συμβουλές που θα τους οδηγούσαν να επιλέξουν λοταρίες με χαμηλότερες πιθανότητες νίκης ή μικρότερα έπαθλα.
Σε όλες τις περιπτώσεις, οι συμμετέχοντες που είχαν επιλέξει τη λιγότερο ανταποδοτική λοταρία αφού πήραν συμβουλές ήταν πιο πιθανό να εκφράσουν λύπη. Εκείνοι που είχαν επιλέξει τη λιγότερο ελκυστική λοταρία μόνοι τους, χωρίς να τους πει κανείς τι να κάνουν, ήταν πιο πιθανό απλώς να το αποδώσουν σε κακή τύχη.
«Αυτό το αποτέλεσμα θα μπορούσε να επεκταθεί πέρα από μικρές αποφάσεις. Η έρευνά μας υπογραμμίζει τη σημασία της απόρριψης προτάσεων που έρχονται σε αντίθεση με τις καλύτερες κρίσεις μας», δήλωσε η Αμερικανή συν-συγγραφέας Sunita Sah σύμφωνα με το Inc.
«Οι άνθρωποι συχνά υποθέτουν ότι το να ακολουθούν τη συμβουλή κάποιου άλλου θα τους προστατεύσει από την ευθύνη ή τη λύπη. Αλλά στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο. Καταλήγετε να αισθάνεστε χειρότερα όταν αγνοήσατε αυτό που γνωρίζατε ότι ήταν η καλύτερη επιλογή».
Είστε άνετοι με τις αποφάσεις σας;
Είναι ενδιαφέρον ότι η Sah και η Αμερικανή συν-συγγραφέας Kaitlin Woolley δήλωσαν ότι εκπλήσσονταν από το αποτέλεσμα. «Αν έχετε ένα άλλο άτομο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, θα νομίζατε ότι αυτό θα βοηθούσε να μοιραστεί η ευθύνη», δήλωσε η Woolley.
«Κι όμως, οι άνθρωποι δεν κατηγορούν περισσότερο τον σύμβουλο, αλλά κατηγορούν περισσότερο και τον εαυτό τους».
Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων και άλλοι ηγέτες παίρνουν πολλές αποφάσεις. Αν επιλέξετε μια ζωή στην οποία λαμβάνετε πολλές αποφάσεις, η εμπειρία της ζωής με τα αποτελέσματα ξανά και ξανά, είτε είναι καλά είτε κακά, δημιουργεί μια εκτίμηση για τον έλεγχο. Έχετε περισσότερο έλεγχο όταν υιοθετείτε μια νοοτροπία που λέει ότι «η ευθύνη σταματά εδώ», στην οποία αναλαμβάνετε την ευθύνη για τις επιλογές σας. Δεν κερδίζετε πολλά με το να κατηγορείτε κάποιον άλλο για τις επιλογές σας— πόσο μάλλον όταν εσείς είστε εκείνος που πήρε την απόφαση.
Οι 3 ερωτήσεις που πρέπει να κάνετε για να αποφύγετε τις ενοχές της «λάθος απόφασης»
Φυσικά, δεν είναι μόνο οι επιχειρηματίες εκείνοι που παίρνουν πολλές αποφάσεις. Αποφάσεις παίρνουμε όλοι μας. Τι σημαίνει, όμως, για όσους δεν είναι επιχειρηματίες ή για όσους δεν έχουν συμβούλους στη διάθεσή τους; Ας δούμε ποιες είναι οι 3 ερωτήσεις που μπορούν να σας προστατεύσουν από την απογοήτευση και τη λύπη αλλά και να σας βοηθήσουν να πάρετε μια πιο «μελετημένη» απόφαση.
1. Πρέπει να αντιμετωπίσετε ένα πρόβλημα. Τι γνώσεις έχετε πάνω στο θέμα;
Ο κάθε ένας από εμάς έχει μια εξειδίκευση – άλλοι είναι δικηγόροι, άλλοι λογιστές, άλλοι σύμβουλοι ψυχικής υγείας. Ο κάθε ένας έχει διαφορετικό γνωστικό υπόβαθρο το οποίο μπορεί να αξιοποιήσει για να πάρει την καταλληλότερη απόφαση. Για παράδειγμα, αν αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα νομικής φύσης ένας δικηγόρος, είναι πιο πιθανό να έχει πολύ περισσότερη τεχνογνωσία συγκριτικά με το να αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα που σχετίζεται με αστροφυσική.
2. Συμβουλεύεστε κάποιον. Πρέπει να τον ακούσετε; Μπορείτε να τον εμπιστευθείτε;
Εκτός από την τεχνογνωσία, υπάρχει ένα άλλο βασικό στοιχείο που πρέπει να εξετάσετε. Γνωρίζει το άτομο περισσότερα από εσάς — και χρησιμοποιεί αυτή τη γνώση για να αξιολογήσει συγκεκριμένα για τη δική σας περίπτωση; Ένα εξαιρετικό κόλπο για να αποκτήσετε κάποια εικόνα εδώ είναι να εξετάσετε αν εκείνος που σας συμβουλεύει κάνει πολλές ερωτήσεις ή απλώς πηδάει κατευθείαν στη συμβουλή, κάνοντας απλώς πολλές υποθέσεις.
3. Αξίζει όλη αυτή η ιστορία τον χρόνο σας;
Οι ερευνητές του Cornell πλαισίωσαν τα πειράματά τους, επειδή αυτή η ερώτηση είναι μια υπενθύμιση ότι οι αποφάσεις χαμηλού κινδύνου συνήθως δεν αξίζει να σας αναστατώσουν. Αυτό ισχύει τόσο για τον χρόνο που απαιτείται για να τις πάρετε όσο και για το πόσο θα λυπηθείτε στην περίπτωση που πάει κάτι στραβά για κάποιο λόγο.
Οι 7 συμπεριφορές που χαλάνε τις φιλίες σας
Προσπαθήστε να μην αισθάνεστε άσχημα για όσο το δυνατόν περισσότερες αποφάσεις. Εκτός, φυσικά, αν η τεκμηριωμένη τεχνογνωσία σας λέει το αντίθετο.
Πηγές: Inc, Sage Journals, ResearchGate (1), Springer, ResearchGate (2)