Νέες έρευνες ρίχνουν φως στη σκοτεινή πλευρά του παιδικού τραύματος. Πώς οι εμπειρίες μας ως παιδιά, τα παιδικά ψυχολογικά τραύματα που μπορεί να βιώσαμε, μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλο και το σώμα μας δεκαετίες αργότερα, με το να εκδηλώνονται ως σωματικά συμπτώματα;
Η μελέτη του 2023 με τίτλο «Childhood Trauma and Adult Somatic Symptoms» έχει συνδέσει το παιδικό τραύμα με μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων των σωματικών συμπτωμάτων στην ενήλικη ζωή. Αυτή η μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ του παιδικού τραύματος και των σωματικών συμπτωμάτων στην ενήλικη ζωή χρησιμοποιώντας τόσο αναδρομικές μετρήσεις αυτοαναφοράς όσο και αξιολόγηση σε πραγματικό χρόνο.
Οι 5 φράσεις που δεν πρέπει να λέτε στα παιδιά σας, σύμφωνα με παιδοψυχολόγο
Τα αποτελέσματα έδειξαν μια θετική συσχέτιση μεταξύ του παιδικού τραύματος και των σωματικών συμπτωμάτων, με το κοινωνικό πλαίσιο να φαίνεται να μετριάζει την εμπειρία της σωματικής δυσφορίας μεταξύ ατόμων με ιστορικό σωματικής παραμέλησης. Αυτά τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη μακροχρόνια επίδραση του παιδικού τραύματος στη σωματική ευεξία και υποδεικνύουν έναν πιθανό ρόλο της κοινωνικής υποστήριξης στην άμβλυνση αυτών των επιπτώσεων.
Το 1966, ο Ρουμάνος δικτάτορας Νικολάε Τσαουσέσκου εισήγαγε ακραίες πολιτικές για να αυξήσει το ποσοστό γεννήσεων της χώρας. Αυτό οδήγησε στη μαζική εγκατάλειψη παιδιών, τα οποία κατέληξαν σε ορφανοτροφεία σε άθλιες συνθήκες όπου δεν λάμβαναν καμία φροντίδα, προσοχή ή αγάπη. Αν και τραγικό, αυτό το διαβόητο «φυσικό πείραμα» μας επέτρεψε να μάθουμε πολλά για τις επιπτώσεις του τραύματος στον εγκέφαλο στην πρώιμη παιδική ηλικία.
Έρευνες σε αυτά τα παιδιά διαπίστωσαν ότι πολλά από αυτά είχαν μικρότερο εγκέφαλο σε όγκο, γεγονός που εξηγούσε εν μέρει τη χαμηλή γνωστική τους απόδοση. Αυτή η ατροφία ήταν πιο σοβαρή σε παιδιά που είχαν περάσει περισσότερο χρόνο σε ιδρύματα.
Η παιδική ηλικία είναι η πιο ευαίσθητη περίοδος για τη νευροανάπτυξη, αλλά δυστυχώς, μπορεί να διαταραχθεί με πολλούς τρόπους, από κακοποίηση ή παραμέληση έως έκθεση σε πόλεμο και βία.
Παιδικό τραύμα, στρες και οι νευροβιολογικές επιπτώσεις τους
Η κατανόηση των νευροβιολογικών επιπτώσεων της παιδικής κακοποίησης μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε και να θεραπεύσουμε τις μακροχρόνιες ψυχολογικές της επιπτώσεις. Στοιχεία δείχνουν ότι αυτές επηρεάζουν ιδιαίτερα το κύριο σύστημα ρύθμισης του στρες, γνωστό ως άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων. Η δραστηριότητα αυτού του συστήματος μπορεί να μετρηθεί μέσω ορμονών όπως η κορτιζόλη, συλλογικά γνωστές ως γλυκοκορτικοειδή.
Σε φυσιολογικές ποσότητες, η κορτιζόλη βοηθά στην κινητοποίηση του σώματος για την αντιμετώπιση απειλών ή προκλήσεων. Ωστόσο, υπερβολικά υψηλές ποσότητες μπορεί να είναι επιβλαβείς – τα παιδιά που εκτίθενται σε πόλεμο έχουν αυξημένα επίπεδα τόσο κορτιζόλης όσο και ανοσοσφαιρίνης-Α στο σάλιο τους, γεγονός που υποδηλώνει επίσης υψηλή δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος.
Αλλαγές στον εγκέφαλο
Τα αποτυπώματα της κακοποίησης στον εγκέφαλο μπορεί επίσης να είναι πιο εντοπισμένα. Μία από τις περιοχές που είναι πιο ευαίσθητες στις επιδράσεις του στρες είναι ο ιππόκαμπος, μια κρίσιμη δομή στον σχηματισμό αναμνήσεων και χωρικού προσανατολισμού, μεταξύ άλλων λειτουργιών.
Τα πρώτα παιδιά και τα μοναχοπαίδια κινδυνεύουν έως και 48% από δύο κοινά προβλήματα – Ποια είναι
Αυτή η ευαισθησία οφείλεται στην υψηλή συγκέντρωση υποδοχέων γλυκοκορτικοειδών, των «ορμονών του στρες» που υπάρχουν σε υψηλά επίπεδα σε οικογένειες που εκτίθενται σε πόλεμο. Η μεγαλύτερη και πιο πρόσφατη μελέτη για το θέμα ανέφερε μείωση 17% στο μέγεθος του ιπποκάμπου μεταξύ παιδιών που εκτέθηκαν σε τρία ή περισσότερα τραυματικά γεγονότα σε σύγκριση με εκείνα που δεν είχαν υποστεί κανένα.
Οι δύο τύποι τραύματος
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κακοποίηση ποικίλλει σε σοβαρότητα και σε τύπο. Η κακοποίηση ή η κακή μεταχείριση οδηγεί σε τραύμα διαπραχθέν (trauma of commission), ενώ η παραμέληση ή η στέρηση οδηγεί σε τραύμα παράλειψης (trauma of omission).
Μια συστηματική ανασκόπηση ερευνών του 2019 διαπίστωσε ότι η κακοποίηση που δημιουργείται από πράξη – όπως η σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση ή η έκθεση σε έμφυλη βία – επηρεάζει τις δομές του μεταιχμιακού και παραμεταιχμιακού συστήματος, συμπεριλαμβανομένης της αμυγδαλής και του φλοιού της νήσου.
Αυτές οι περιοχές είναι μέρος του «συστήματος συναγερμού» του εγκεφάλου και η κακοποίηση τις αναγκάζει να είναι συνεχώς υπερδραστήριες. Αυτό, με τη σειρά του, προκαλεί ακραίες αντιδράσεις σε αβλαβή ερεθίσματα, όπως παρατηρείται στη μετατραυματική διαταραχή στρες.
Αντίθετα, η παραμέληση τείνει να επηρεάζει τις προμετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες είναι υπεύθυνες για πιο σύνθετες διαδικασίες όπως ο σχεδιασμός και η λογική. Το τελευταίο παρατηρήθηκε ξεκάθαρα στην προαναφερθείσα μελέτη παιδιών που μεγάλωσαν σε κρατικά ιδρύματα στη Ρουμανία, όπου η απουσία φροντίδας είχε ως αποτέλεσμα ατροφία του εγκεφάλου και γνωστικά ελλείμματα.
Διαφορετικοί τύποι κακοποίησης μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ανάπτυξη με αντίθετους τρόπους: μια μελέτη του 2018 διαπίστωσε ότι η παραμέληση επιβραδύνει την ωρίμανση, ενώ η κακομεταχείριση την επιταχύνει.
Το γενετικό αποτύπωμα στην παιδική κακοποίηση
Ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα αυτού του αιώνα είναι ότι οι συνθήκες και το περιβάλλον μπορούν να αλλάξουν τους γενετικούς μηχανισμούς. Αυτό συμβαίνει μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται επιγενετική, όπου ορισμένα γονίδια εκφράζονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ανάλογα με το περιβάλλον ενός ατόμου.
Στα κακοποιημένα παιδιά, για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι παρουσιάζουν αντίθετη γονιδιακή έκφραση από την αναμενόμενη (υψηλή έκφραση γονιδίων που κανονικά έχουν χαμηλή δραστηριότητα και το αντίστροφο). Η παιδική κακοποίηση προκαλεί επίσης «γενετική γήρανση»: ένα μοτίβο γενετικής έκφρασης που είναι πιο προχωρημένο από το συνηθισμένο για την ηλικία ενός ατόμου. Αυτή η γήρανση συνδέεται επίσης με μεγαλύτερο κίνδυνο καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Ένα άλλο εύρημα είναι ότι ορισμένες επιγενετικές αλλαγές μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης. Μια μελέτη για την τραγική ολλανδική πείνα του 1944 διαπίστωσε ότι άτομα των οποίων οι μητέρες είχαν βιώσει λιμοκτονία κατά τη διάρκεια της πρώιμης εγκυμοσύνης παρουσίασαν αλλοιώσεις στην έκφραση γονιδίων που σχετίζονται με το μεταβολισμό.
Αυτό εξηγεί, εν μέρει, τους αυξημένους δείκτες μάζας σώματος και τα τριγλυκερίδια στο αίμα τους σε σύγκριση με αδέλφια που ήταν πιο τυχερά και δεν είχαν υποφέρει από λιμοκτονία ενώ βρίσκονταν στη μήτρα.
Η νευροβιολογία της ανθεκτικότητας
Είναι σημαντικό να μην είμαστε ηττοπαθείς: ο εγκέφαλος είναι εξαιρετικά εύπλαστος και πολλά άτομα μπορούν να ξεπεράσουν τις πρώιμες αντιξοότητες. Στην ψυχολογία, αυτή η διαδικασία ονομάζεται ανθεκτικότητα. Σε μια από τις ομάδες των υιοθετημένων Ρουμάνων παιδιών, παρατηρήθηκε ότι τα ελλείμματα στο IQ μειώνονταν με τα χρόνια μετά την ανάθεση σε ανάδοχη οικογένεια, μέχρι που πλησίασαν τα κανονικά επίπεδα.
Πώς θα κάνετε τα παιδιά σας πιο χαρούμενα – Θα τα βοηθήσετε να αποφύγουν άγχος και κατάθλιψη
Επιπλέον, όσοι βρίσκονταν σε αυτά τα ιδρύματα για λιγότερο από έξι μήνες είχαν, από την αρχή, κανονικές τιμές για όλες τις μεταβλητές που μελετήθηκαν. Η έρευνα για την ανθεκτικότητα μόλις αρχίζει να αποκαλύπτει τους νευροβιολογικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που μετριάζουν τον αντίκτυπο του σοβαρού και χρόνιου στρες. Σε ορισμένους ανθρώπους, αυτό μπορεί ακόμη και να επιτρέψει αυτό που είναι γνωστό ως μετατραυματική ανάπτυξη.
Πηγές: The Conversation, NIH (1), ΝΙΗ (2)