Είναι μια αλήθεια που αναγνωρίζεται παγκοσμίως ότι οι περισσότεροι έφηβοι, κάποια στιγμή, θα κρύψουν πληροφορίες από τους γονείς τους. Κάποιοι θα πουν ξεκάθαρα ψέματα.
Ωστόσο, όταν λένε ψέματα, σκοπεύουν να τα συνεχίσουν; Τι γίνεται όταν μοιράζονται πληροφορίες – το κάνουν οικειοθελώς; Και χρησιμοποιούν τις ίδιες στρατηγικές (παρα)πληροφόρησης κάθε φορά που κάνουν κάτι ή σχεδιάζουν να κάνουν κάτι για το οποίο ξέρουν ότι οι γονείς τους δεν θα χαρούν;
Φυσικά, το ψέμα δεν αφορά αποκλειστικά τους εφήβους. «Οι περισσότεροι άνθρωποι λένε ψέματα. Συχνά περισσότερες από μία φορές την ημέρα», διευκρινίζει η Judith Smetana, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Rochester.
Αλλά ενώ όλοι λέμε τακτικά κοινωνικά ψέματα -«χαριτωμένο φόρεμα», «μου αρέσει το νέο κούρεμα», «συγγνώμη, έχουμε κανονίσει κάτι άλλο»- οι έφηβοι λένε συχνά ψέματα για τις συνήθεις δραστηριότητές τους, όπως πού ήταν, με ποιον και τι έκαναν.
Το timing είναι (σχεδόν) τα πάντα
Σε μια μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Adolescence, η Δρ. Smetana και δύο μεταπτυχιακοί φοιτητές ψυχολογίας του Πανεπιστημίου, οι Sduduzo Mncwabe και Yuejiao Li, διερεύνησαν τις αφηγήσεις 131 εφήβων και φοιτητών που ερωτήθηκαν για μια εποχή που έκαναν κάτι με το οποίο οι γονείς τους διαφωνούσαν ή είχαν ρητά απαγορεύσει.
Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ρωτήθηκαν για καθένα από αυτά τα τρία σενάρια: μια στιγμή που στη συνέχεια αποκάλυψαν (μέρος ή ολόκληρο) το ψέμα, απέκρυψαν ή είπαν ψέματα για μια δραστηριότητα που οι γονείς τους δεν ενέκριναν.
Η ομάδα κωδικοποίησε τις αφηγήσεις ανάλογα με την προθυμία, το timing, τη συνοχή και τα διδάγματα. Μέρος της έρευνας ασχολήθηκε με τη συχνή υπόθεση ότι η αποκάλυψη είναι εθελοντική, δηλαδή ότι οι έφηβοι που λένε μέρος ή ολόκληρη την αλήθεια το κάνουν με δική τους βούληση. «Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα, κάτι που υποψιαζόμασταν και, πράγματι, βρήκαμε», λέει η Δρ. Smetana.
Όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι γονείς -και το οποίο έχει αποδειχθεί σε προηγούμενη έρευνα- καθώς τα παιδιά γίνονται έφηβοι, η προθυμία τους να μοιραστούν πληροφορίες και να κρατήσουν τους γονείς ενήμερους μειώνεται, ενώ η μυστικότητα αυξάνεται.
«Εν μέρει, αυτό αφορά την ανάπτυξη της αυτονομίας και οι έφηβοι κάνουν αυτό που θέλουν να κάνουν, ακόμα κι αν αυτό περιλαμβάνει επικίνδυνη συμπεριφορά», εξηγεί η ειδικός.
Σημαντικά ευρήματα
Οι έφηβοι αποκαλύπτουν πληροφορίες στους γονείς τους πρωτίστως εθελοντικά (40%) ή στρατηγικά (47%)—είτε ως μέσο για έναν σκοπό, όπως να λένε την αλήθεια για ένα πάρτι στο οποίο μπορεί να χρειαστούν μεταφορά, είτε προληπτικά επειδή υποψιάζονται ότι οι γονείς θα το μάθουν ούτως ή άλλως.
Το σημαντικό είναι, σύμφωνα με τη Δρ. Smetana, ότι μόνο το 40% των συμμετεχόντων στη μελέτη αποκάλυψαν τις σημαντικές πληροφορίες με δική τους θέληση —πολύ λιγότερο από ό,τι είχε υποτεθεί. Η ακούσια αποκάλυψη της αλήθειας, διαπίστωσε η ομάδα, είναι πολύ λιγότερο συχνή (13%) και μπορεί να περιλαμβάνει την κατά λάθος αποκάλυψη από ένα φίλο, έναν έφηβο που κάνει ένα τατουάζ και τελικά το βλέπουν οι γονείς ή την γονική πίεση για την αποκάλυψη.
Το timing παίζει καθοριστικό ρόλο: οι έφηβοι ήταν πιο πιθανό να πουν ψέματα (53%) πριν από το γεγονός ή την ενέργεια που οι γονείς τους δεν θα συγχωρούσαν. Ωστόσο, το να λένε την αλήθεια ή να αποκαλύπτουν τις πληροφορίες συνέβαινε πιο συχνά αφού είχαν ήδη εμπλακεί σε μια δραστηριότητα που απαγόρευαν οι γονείς τους (35% αποκάλυψε την ακατάλληλη δραστηριότητα λίγο αργότερα, 8% είπε ψέματα για μεγάλο χρονικό διάστημα και το 23% είπε την αλήθεια σε κάποια απροσδιόριστη ώρα).
Δεν αποτελεί έκπληξη (σε οποιονδήποτε γονέα εφήβων), ότι οι έφηβοι στη μελέτη αποδείχθηκαν ευέλικτοι στις προσεγγίσεις τους: ανέφεραν συνήθως πρόσθετες στρατηγικές εκτός από αυτές για τις οποίες ρωτούσαν συγκεκριμένα οι ερευνητές, χρησιμοποιώντας πολλαπλές στρατηγικές γύρω από το ίδιο γεγονός.
«Η αποκάλυψη μπορεί να μην είναι το πρώτο πράγμα που κάνουν. Ίσως προσπάθησαν να ξεφύγουν χωρίς να το πουν στους γονείς τους. Ή ίσως πρώτα απέκρυψαν και μετά αποκάλυψαν. Η συμπεριφορά τους κινείται στο γκρι και όχι στο μαύρο και το άσπρο», λέει η Δρ. Smetana.
Το να λες την αλήθεια οικειοθελώς συνδέεται με την προσωπική ανάπτυξη
Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ρωτήθηκαν τι είχαν μάθει από τις εμπειρίες τους από την αποκάλυψη της αλήθειας και τα ψέματα. Δεν αποδείχθηκαν όλα καλά, λέει η ειδικός. «Το μάθημα που πήραμε για το ψέμα θα μπορούσε να είναι: “Είμαι καλός ψεύτης!”».
Συνολικά, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, ανεξαρτήτως ηλικίας, το να λένε την αλήθεια (ή μέρος της) οικειοθελώς συνδέθηκε με την αναφορά των εφήβων για θετικές αλλαγές, όπως μεγαλύτερη ψυχολογική ανάπτυξη στην κατανόηση του εαυτού τους, του σκοπού τους, της αυτο-αποτελεσματικότητας ή των συνδέσεων με τους άλλους και τους γονείς.
Όταν επρόκειτο για εμπειρίες αφήγησης της αλήθειας, η ομάδα παρατήρησε ότι οι αφηγήσεις αποκάλυψης περιείχαν περισσότερα κίνητρα, προθέσεις και επιθυμίες -σε σύγκριση με τις αφηγήσεις των εφήβων σχετικά με την απόκρυψη ή το ψέμα. «Είχαν καλύτερη ψυχολογική κατανόηση του εαυτού τους και απέκτησαν περισσότερο ψυχολογικό νόημα από την αποκάλυψη, παρά από την απόκρυψη ή το ψέμα», λέει η Δρ. Smetana.
Αντίθετα, οι έφηβοι έβγαλαν πιο αρνητικά συμπεράσματα όταν διηγούνταν εμπειρίες ψέματος, όπως περισσότερες αρνητικές απόψεις και λιγότερη σαφήνεια για τον εαυτό τους, περισσότερα αρνητικά συναισθήματα ή χειρότερη εικόνα για τον εαυτό τους. Επιπλέον, η αποκάλυψη μετά –και όχι πριν– του γεγονότος που αφηγήθηκαν συνδέθηκε με μεγαλύτερη πιθανότητα διδαγμάτων για τον εαυτό τους.
Συμβουλές για γονείς
Σύμφωνα με τη Δρ. Smetana, οι ερευνητές συνήθιζαν να πιστεύουν ότι οι γονείς που παρακολουθούν τα παιδιά τους -που έχουν σταθερούς κανόνες και ρωτούν τα παιδιά τους τι κάνουν- θα μπορούσαν να κρατήσουν τους απογόνους τους μακριά από προβλήματα. Πιο πρόσφατη έρευνα, ωστόσο, δείχνει ότι η γονική παρακολούθηση δεν βελτιώνει τη γνώση των γονέων για τη ζωή των παιδιών τους. Αντίθετα, όλα εξαρτώνται από την προθυμία των εφήβων να μοιραστούν πληροφορίες.
«Κάνε ό,τι μπορείς για να ανταποκρίνεσαι και να κρατάς ανοιχτές τις γραμμές επικοινωνίας, ώστε τα παιδιά σου να σου το πουν οικειοθελώς, όχι υπό πίεση», προτείνει η Δρ. Smetana.
Το κλειδί για την ανταλλαγή σχετικών πληροφοριών είναι οι ζεστές σχέσεις εμπιστοσύνης γονέα-παιδιού που αναπτύσσονται πριν από την εφηβεία και συνεχίζονται σε όλη τη ζωή. Υπάρχουν ορισμένα πράγματα που οι έφηβοι επιλέγουν να μην αποκαλύπτουν επειδή βλέπουν τα ζητήματα ως προσωπικά και ιδιωτικά—όχι δουλειά του γονέα, σημειώνει ακόμη η ειδικός.
Σε κάποιο βαθμό, αυτό είναι εντάξει, λέει, γιατί βοηθά στην ενίσχυση της αυτονομίας των εφήβων. Ωστόσο, οι γονείς και οι έφηβοι συχνά διαφέρουν ως προς το τι είναι ιδιωτικό και πρέπει να αποφασίσουν οι ίδιοι –έναντι του τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς για να κρατήσουν τους εφήβους ασφαλείς. Οι έφηβοι μπορεί να μην λένε στους γονείς για επικίνδυνες συμπεριφορές, για παράδειγμα, επειδή φοβούνται ότι θα βρεθούν σε μπελάδες ή ότι δεν θα είναι άξιοι για τους γονείς τους.
«Εδώ είναι ιδιαίτερα σημαντική η εμπιστοσύνη και η καλή επικοινωνία, γιατί μπορεί να μετριάσει τις αρνητικές αντιδράσεις των γονιών. Το να έχεις μια καλή σχέση με τον έφηβό σου ενθαρρύνει την αποκάλυψη. Δεν είναι μια γρήγορη λύση», καταλήγει η Δρ. Smetana.