Τα χάπια για τον ύπνο μπορεί να μας βοηθούν να κοιμηθούμε, αλλά επηρεάζουν πολύπλοκες λειτουργίες του εγκεφάλου – συμπεριλαμβανομένης της φυσικής διαδικασίας «καθαρισμού» του. Θα μπορούσαν τελικά να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό;
Ύπνος: Ποια θερμοκρασία και υγρασία πρέπει να έχει το υπνοδωμάτιο για να κοιμάστε καλύτερα
Τι επίδραση έχουν τα υπνωτικά χάπια στον εγκέφαλο;
Πολλοί από εμάς δυσκολευόμαστε να κοιμηθούμε και να διατηρήσουμε τον ύπνο μας κατά τη διάρκεια της νύχτας. Σύμφωνα με δεδομένα που δημοσιεύθηκαν το 2010 στη μελέτη με τίτλο Insomnia and its correlates in a representative sample of the Greek population,
περίπου το 10% των Ελλήνων έχουν χρόνιο πρόβλημα αϋπνίας, ενώ το 10-48% του πληθυσμού έχει κακή ποιότητα ύπνου. Ο ύπνος των εφήβων είναι σε ακόμα χειρότερη κατάσταση: 8 στους 10 εφήβους στερούνται ύπνο.
Η συλλογική μας εξάντληση έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία μας. Η έλλειψη ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά προβλημάτων υγείας. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα, οι ορμόνες, η καρδιά – ουσιαστικά όλα τα σημαντικά συστήματα του σώματος – επηρεάζονται από τον ύπνο. Επίσης, επηρεάζονται η μνήμη, η δημιουργικότητα και η ικανότητα μάθησης.
Τι είναι ο ύπνος;
Ο ύπνος είναι μια θεμελιώδης φυσιολογική διαδικασία, απαραίτητη για τη σωματική και ψυχική ανάκαμψη. Είναι μια περίπλοκη και, σε μεγάλο βαθμό, ακόμα μυστηριώδης κατάσταση κατά την οποία το σώμα και ο εγκέφαλος ξεκουράζονται και αναπλάθονται. Παρότι μπορεί να φαίνεται απλό, όπως το να κλείνεις τα μάτια σου και να αποκοιμιέσαι, ο ύπνος περιλαμβάνει μια σειρά από περίπλοκα στάδια και κύκλους.
Όπως επισημαίνει η Cleveland Clinic, ο ύπνος είναι μια φυσιολογική διαδικασία που επιτρέπει στο σώμα και τον εγκέφαλο να ξεκουραστούν. Ο επαρκής ύπνος είναι σημαντικός για τη συνολική υγεία, επηρεάζοντας τα πάντα, από τη διάθεση και τη γνωστική λειτουργία έως τη σωματική ευεξία. Χωρίς ποιοτικό ύπνο, το σώμα και ο εγκέφαλος δεν μπορούν να λειτουργήσουν βέλτιστα.
Γιατί κοιμόμαστε;
Παρόλο που ο ύπνος είναι τόσο στενά συνδεδεμένος με την υγεία μας, οι πραγματικές του λειτουργίες παραμένουν, σε μεγάλο βαθμό, ένα μυστήριο. Οι επιστήμονες έχουν πολλές θεωρίες: Ίσως ο ύπνος βοηθά στην επεξεργασία των αναμνήσεων, επιλέγοντας τις σημαντικές. Ή ίσως είναι μια περίοδος ηρεμίας και ανάπτυξης των οστών στα παιδιά.
Ή ίσως είναι μια ευκαιρία να αφήσουμε τον εγκέφαλο να επεξεργαστεί τυχόν προβλήματα που μας απασχόλησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μια ενδιαφέρουσα, αν και κάπως περιορισμένη, θεωρία υποστηρίζει ότι ο ύπνος, ειδικά η φάση REM, είναι απαραίτητος για τη λίπανση των ματιών μέσω της κυκλοφορίας υγρού γύρω από αυτά. Το να καταλάβουμε γιατί κοιμόμαστε προβληματίζει τους επιστήμονες από τότε που τέθηκε το ερώτημα.
Χάπια για ύπνο: Διαφορετικοί τύποι
Τα υπνωτικά χάπια είναι φάρμακα που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν στον ύπνο και συχνά συνταγογραφούνται σε άτομα με διαταραχές ύπνου, αϋπνία ή δυσκολία να παραμείνουν κοιμισμένα. Όπως σημειώνει το Νοσοκομείο MedPark, υπάρχουν διάφοροι τύποι υπνωτικών χαπιών, συμπεριλαμβανομένων:
- Βενζοδιαζεπίνες (BZD): Πρόκειται για ισχυρά φάρμακα που προάγουν τον ύπνο, μειώνουν το άγχος και μπορεί να επηρεάσουν τη μνήμη. Δρουν αυξάνοντας τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών GABA στον εγκέφαλο. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την αλπραζολάμη, τη κλοναζεπάμη, τη διαζεπάμη και τη λοραζεπάμη. Μπορεί να έχουν παρενέργειες όπως ζάλη και κόπωση, και η μακροχρόνια χρήση μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση.
- Μη-βενζοδιαζεπίνες (Non-BZD) ή Z-φάρμακα: Αυτά τα ταχείας δράσης χάπια αρχίζουν να λειτουργούν γρήγορα και συνήθως διαρκούν αρκετές ώρες. Επίσης, προκαλούν ύπνο και μειώνουν το άγχος, συχνά με λιγότερες παρενέργειες από τις βενζοδιαζεπίνες. Παραδείγματα είναι η ζολπιδέμη και η ζοπικλόνη.
- Μελατονίνη: Αυτή είναι μια συνθετική εκδοχή της ορμόνης που ρυθμίζει τους κύκλους ύπνου-αφύπνισης. Συχνά συνταγογραφείται σε άτομα που δυσκολεύονται να κοιμηθούν, σε εργαζόμενους σε βάρδιες και σε ηλικιωμένους με αϋπνία, καθώς η φυσική παραγωγή μελατονίνης μειώνεται με την ηλικία.
- Αντικαταθλιπτικά: Ενώ χρησιμοποιούνται κυρίως για την κατάθλιψη, το στρες και το άγχος, ορισμένα αντικαταθλιπτικά μπορούν επίσης να συνταγογραφηθούν για προβλήματα ύπνου λόγω της επίδρασής τους στους νευροδιαβιβαστές. Μπορεί να έχουν παρενέργειες και γενικά δεν συνταγογραφούνται σε παιδιά και εφήβους.
Το σύμπτωμα στον ύπνο που προειδοποιεί για άνοια – Πώς να το αντιστρέψετε
Τι κάνει η ζολπιδέμη για την αϋπνία
Δεδομένου αυτού του ασαφούς επιστημονικού τοπίου, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι προσπάθειες για έναν καλύτερο και πιο ποιοτικό ύπνο μπορεί να αποτύχουν ή να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες. Αυτό καταδεικνύεται από μια νέα μελέτη σχετικά με το υπνωτικό φάρμακο ζολπιδέμη.
Η ζολπιδέμη επηρεάζει μια ακόμη πιθανή λειτουργία του ύπνου – την «καθαριότητα». Κάθε 20 δευτερόλεπτα περίπου, ένα κύμα εγκεφαλονωτιαίου υγρού διατρέχει τον εγκέφαλο ενός ατόμου που κοιμάται. Οι επιστήμονες υποψιάζονται ότι αυτοί οι ρυθμικοί παλμοί απομακρύνουν τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των κολλωδών πρωτεϊνών που συσσωρεύονται στη νόσο του Αλτσχάιμερ.
Αυτή η «εκκαθάριση εγκεφάλου» είναι σαν να βάζεις το πλυντήριο πιάτων το βράδυ, λέει η Δανή νευροεπιστήμονας Μάικεν Νέντεργκαρντ, η οποία συνέβαλε στην ανακάλυψη του συστήματος. Το πλύσιμο δεν είναι μια εντυπωσιακή εργασία, αλλά είναι σημαντική και δεν έχει εκτιμηθεί πλήρως. «Η συνολική λειτουργία “καθαριότητας” του ύπνου έχει αγνοηθεί για πολλά, πολλά χρόνια», λέει.
Νέα μελέτη για τον ύπνο
Τα ποντίκια που έλαβαν ζολπιδέμη κοιμήθηκαν πιο γρήγορα και πιο βαθιά από τα ποντίκια που κοιμόντουσαν φυσικά, λέει η Νέντεργκαρντ, του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ στη Νέα Υόρκη και του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Αλλά είχαν λιγότερη «πλύση», αναφέρει η ομάδα της στο τεύχος της 6ης Φεβρουαρίου του Cell.
Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη εάν αυτό συμβαίνει και στους ανθρώπους ή ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες αυτού του λιγότερο αποτελεσματικού κύκλου πλύσης. Αλλά τα αποτελέσματα επισημαίνουν πιθανές παγίδες στις προσπάθειές μας να «εκκινήσουμε» τον ύπνο.
Η ζολπιδέμη στοχεύει το GABA, έναν χημικό αγγελιοφόρο που στέλνει σήματα «σιωπής». «Αυτό σημαίνει ότι απενεργοποιεί τα πάντα στον εγκέφαλό σας», λέει ο ειδικός ύπνου Ρόμπερτ Στίκγκολντ του MIT. Είναι ένα ισχυρό, αμβλύ εργαλείο που δεν χρειάζεται να γνωρίζει γιατί δεν μπορείτε να κοιμηθείτε. Πόνος, στρες, ανήσυχα πόδια – όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε αϋπνία. «Το Ambien δεν ενδιαφέρεται», λέει ο Στίκγκολντ. «Το Ambien απλώς θα σας χτυπήσει στο πίσω μέρος του κεφαλιού με ένα σφυρί».
Τα οφέλη και οι κίνδυνοι των βοηθημάτων για τον ύπνο
Ο ύπνος με τη βοήθεια της ζολπιδέμης μπορεί να δικαιολογηθεί για σύντομες χρονικές περιόδους, λέει η Νέντεργκαρντ. Αλλά η μακροχρόνια χρήση φέρνει σημαντικές παρενέργειες. Η διαταραχή του «καθαρισμού» του εγκεφάλου μπορεί να είναι μία από αυτές. «Χρειαζόμαστε ένα νέο υπνωτικό βοήθημα που να βοηθά τους ανθρώπους να κοιμηθούν, αλλά να διατηρεί αυτές τις ταλαντώσεις», λέει.
Αλλά για άτομα που βρίσκονται σε απελπιστική κατάσταση λόγω έλλειψης ύπνου, τα υπνωτικά χάπια «αμβλείας ισχύος» είναι καλύτερα από καθόλου ύπνο. «Λέω στους ανθρώπους ότι τα υπνωτικά φάρμακα είναι τρομερά πράγματα», λέει ο Στίκγκολντ με σοβαρότητα. «Δεν πρέπει ποτέ να τα παίρνετε. Εκτός αν δεν μπορείτε να κοιμηθείτε καλά χωρίς αυτά».
Οι επιστήμονες δεν προσπαθούν απλώς να βοηθήσουν τους ανθρώπους να κοιμηθούν καλύτερα. Επίσης, ωθούν τα όρια του τι μπορούν να επιτύχουν οι εγκέφαλοι σε κατάσταση ύπνου. Οι ερευνητές μπορούν να δώσουν οδηγίες σε ένα άτομο που κοιμάται και να ονειρευτεί συγκεκριμένα αντικείμενα όπως δέντρα, να ακονίσει τις ικανότητές του στο πιάνο και ίσως ακόμη και να μάθει μια νέα γλώσσα.
Αυτά τα κατορθώματα είναι εντυπωσιακά, αλλά μπορεί να συνεπάγονται συμβιβασμούς, προειδοποιεί ο Στίκγκολντ. Εάν αναγκάζετε τον κοιμισμένο εγκέφαλο να κάνει κάτι συγκεκριμένο, «τότε παίρνετε λιγότερα από κάτι άλλο», λέει. «Πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό το κάτι άλλο υπάρχει για κάποιο λόγο».
Η ταπεινότητα είναι ο δρόμος προς την κατανόηση – και την «παρέμβαση» – σε ένα σύστημα τόσο περίπλοκο όσο ο κοιμισμένος εγκέφαλος. «Είναι αναμφισβήτητα αδύνατο να γνωρίζουμε τα πάντα», λέει ο Στίκγκολντ. Ίσως λοιπόν να μην πρέπει να περιμένουμε μια απλή απάντηση στην ερώτηση γιατί κοιμόμαστε.
Τι ανακουφίζει το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών – Συμπτώματα που εμφανίζονται πριν τον ύπνο
Θα μπορούσε να είναι για την ανάπτυξη των οστών, το ακονισμό των αναμνήσεων, τον καθαρισμό του εγκεφάλου και πολλές άλλες εργασίες. Στα επόμενα χρόνια, αναμφίβολα θα βρούμε νέες ενδείξεις για το πώς ο ύπνος διατηρεί το σώμα και το μυαλό μας υγιή. Και αυτές οι επιστημονικές ενδείξεις μπορεί να μας οδηγήσουν σε ακόμη περισσότερα μυστήρια.
Πηγές: Science News, Cell, Cleveland Clinic, MedPark Hospital