Για τους ανθρώπους που είναι τυφλοί από τη γέννησή τους, οι εγκεφαλικές σαρώσεις «μαρτυρούν» αν βλέπουν όνειρα με εικόνες.
Όταν οι τυφλοί ονειρεύονται, εμφανίζονται εικόνες στο μυαλό τους; Παρόλο που οι τυφλοί δεν μπορούν να δουν, διαθέτουν συχνά τις εγκεφαλικές περιοχές που επιτρέπουν την όραση. Σημαίνει αυτό, όμως, ότι μπορούν να ονειρεύονται με οπτικές εικόνες;
Το τεστ του ροζ ελέφαντα δείχνει εάν έχετε αφαντασία – Κατά πόσο ελέγχετε τις σκέψεις σας;
Βλέπουν όνειρα όσοι είναι τυφλοί;
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ναι. Μια μελέτη του 2014 διαπίστωσε ότι άτομα που δεν γεννήθηκαν τυφλά αλλά έχασαν την όρασή τους αργότερα στη ζωή τους ανέφεραν μερικές φορές οπτικές εμπειρίες στα όνειρά τους. Αυτά τα όνειρα πιθανώς βασίζονται σε αναμνήσεις από τότε που μπορούσαν να δουν.
Ωστόσο, όσο νωρίτερα έχασε κάποιος την όρασή του και όσο περισσότερο παρέμεινε τυφλός, τόσο λιγότερο πιθανό ήταν να βλέπει εικόνες στα όνειρά του, σύμφωνα με τη μελέτη.
«Ένα άτομο που τυφλώθηκε σε ηλικία 7 ετών ή νωρίτερα και είναι τυφλό για, ας πούμε, 20 χρόνια, χάνει σχεδόν όλες τις οπτικές εμπειρίες στα όνειρά του», δήλωσε στο Live Science ο Maurice Ptito, οπτικός νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ.
Όσον αφορά τα άτομα που είναι τυφλά εκ γενετής, δηλαδή τυφλά από τη γέννησή τους, «τα όνειρα τείνουν να βασίζονται περισσότερο σε άλλες αισθήσεις, όπως η ακοή, η αφή, η γεύση και η όσφρηση», εξήγησε η Monica Gori, γνωστική νευροεπιστήμονας στο Ιταλικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Γένοβα.
Οι περισσότερες μελέτες υποδεικνύουν ότι οι οπτικές εμπειρίες απουσιάζουν γενικά από τα όνειρα των τυφλών εκ γενετής. «Ωστόσο, υπάρχουν μερικές μελέτες ονείρων που έχουν αμφισβητήσει αυτή την αντίληψη», ανέφερε η Ivana Rosenzweig, επικεφαλής του Κέντρου Ύπνου και Πλαστικότητας του Εγκεφάλου στο King’s College London.
Για παράδειγμα, μια μελέτη του 2003 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Trends in Cognitive Sciences ανέφερε ότι άτομα με τύφλωση εκ γενετής που σαρρώθηκαν με ηλεκτρόδια στο κρανίο τους ενώ κοιμούνταν είχαν εγκεφαλικά κύματα συνδεδεμένα με την όραση. Μια μελέτη του 2023 από την ομάδα της Rosenzweig, η οποία ανέλυσε 180 όνειρα επτά συγγενώς τυφλών ατόμων, βρήκε επίσης περιγραφές που μοιάζουν με οπτικές.
«Αυτό που βρίσκουμε πιο συναρπαστικό και εκπληκτικό σχετικά με την πιθανότητα τα εκ γενετής τυφλά άτομα να ονειρεύονται με οπτικές εικόνες είναι η ιδέα ότι τα όνειρα θα μπορούσαν να προσφέρουν πρόσβαση σε εμπειρίες που αυτά τα άτομα δεν έχουν συναντήσει ποτέ στη ζωή τους», δήλωσε η Helene Vitali, γνωστική νευροεπιστήμονας στο Ιταλικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας.
Άνοια: Το προειδοποιητικό σημάδι που εμφανίζεται όταν κοιμάστε
Τι πραγματικά βλέπουν στον ύπνο τους όσοι δεν έχουν όραση;
Ωστόσο, αν και μπορεί να υπάρχει δραστηριότητα στον οπτικό φλοιό των τυφλών όταν ονειρεύονται, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι βλέπουν εικόνες κατά τον ύπνο, είπε ο Ptito.
«Στους τυφλούς εκ γενετής, ο οπτικός φλοιός έχει αναλάβει άλλες λειτουργίες», εξήγησε ο Ptito. Για παράδειγμα, «σε τυφλούς που μπορούν να διαβάζουν Braille, αν διεγείρετε τον οπτικό φλοιό τους, αισθάνονται αίσθηση στα δάχτυλά τους. Ο οπτικός φλοιός δεν σταματά να λειτουργεί στους τυφλούς, ανακατευθύνεται».
Ο Ptito σημείωσε επίσης ότι «έχουμε βάλει τυφλούς σε σαρωτές fMRI [λειτουργική μαγνητική τομογραφία] και στείλαμε μυρωδιές στη μύτη τους ενώ τραβούσαμε εικόνες των εγκεφάλων τους και διαπιστώσαμε ότι αυτές οι πληροφορίες κατευθύνονται προς τον οπτικό φλοιό τους». Το ίδιο ισχύει και για τις αισθήσεις ακοής και αφής, πρόσθεσε.
Αν και ο Ptito υποστήριξε ότι η δραστηριότητα στον οπτικό φλοιό δεν σημαίνει ότι οι τυφλοί βλέπουν εικόνες στα όνειρά τους, η Vitali πρότεινε άλλες πιθανότητες. Μία από αυτές είναι ότι το οπτικό σύστημα του εγκεφάλου μπορεί να σχηματίζει αφηρημένες έννοιες από τις αισθήσεις ενός τυφλού ατόμου, οι οποίες ενδέχεται να αντιπροσωπεύονται οπτικά.
Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι «ο ύπνος REM λειτουργεί σαν ένας εξομοιωτής εικονικής πραγματικότητας, βοηθώντας τον εγκέφαλο να αναπτύξει και να διατηρήσει σύνθετες ικανότητες, όπως η αντίληψη και οι κινητικές δεξιότητες», δήλωσε. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι εγκέφαλοι των τυφλών μπορεί να δημιουργούν εικόνες στα όνειρα, ακόμα κι αν δεν μπορούν ποτέ να έχουν τέτοιες εμπειρίες όταν είναι ξύπνιοι.
Ένα σημαντικό πρόβλημα στην έρευνα για το αν οι συγγενώς τυφλοί ονειρεύονται εικόνες είναι ότι, ακόμα κι αν βλέπουν εικόνες, δεν έχουν εμπειρία να τις συσχετίσουν με αυτό που οι βλέποντες περιγράφουν ως όραση, εξήγησε ο Christopher Baird, αναπληρωτής καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο West Texas A&M, σε μια ανάρτηση στο blog του.
Εφιάλτες: Με ποιες σοβαρές παθήσεις μπορεί να συνδέονται – Τι να κάνετε για να προστατευθείτε
Ποιος είναι ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στην απεικόνιση των ονείρων
Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, η Gori και οι συνεργάτες της διερευνούν τώρα πώς οι τυφλοί κατασκευάζουν και βιώνουν εικόνες στα όνειρα.
«Τα αποτελέσματα οριστικοποιούνται αυτή τη στιγμή και θα είναι διαθέσιμα σύντομα», τόνισε. Ο Ptito πρόσθεσε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί μια μέρα να αναλύσει εγκεφαλικές σαρώσεις τυφλών που ονειρεύονται, ώστε να δούμε πόσο παρόμοια είναι η εγκεφαλική τους δραστηριότητα με αυτή των βλέποντων.
Μια πιθανή εφαρμογή αυτής της έρευνας είναι η αξιοποίηση των ονείρων ως εργαλείο αποκατάστασης, δήλωσε η Vitali.
«Υπάρχουν ενδείξεις ότι το να ονειρεύεσαι συγκεκριμένα καθήκοντα ή εμπειρίες μπορεί να ενισχύσει τη μνήμη και τη μάθηση», δήλωσε η Vitali.
Αυτό υποδηλώνει ότι «η στόχευση της κατάστασης των ονείρων μέσω αισθητηριακής διέγερσης κατά τη διάρκεια του ύπνου θα μπορούσε να βοηθήσει στην ενίσχυση συγκεκριμένων ικανοτήτων, όπως η χωρική αντίληψη».
Τι μπορεί να σημαίνει αν δείτε όνειρα που μοιάζουν αληθινά – Γιατρός προειδοποιεί
Αυτό μπορεί να προσφέρει έναν νέο τρόπο βοήθειας για τους τυφλούς, καθώς «τα τυφλά άτομα συχνά αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην ανάπτυξη χωρικών χαρτών και την εκτέλεση σύνθετων χωρικών καθηκόντων», σημείωσε.