Οι πυρκαγιές στα δάση έχουν αυξηθεί σε συχνότητα, ένταση και διάρκεια τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής. Τι επιπτώσεις έχουν στα μάτια μας;
Την τελευταία δεκαετία καταστροφικές δασικές πυρκαγιές έχουν πλήξει την Αυστραλία, την Ευρώπη και την Αμερική και φυσικά την Ελλάδα, εκθέτοντας εκατομμύρια ανθρώπους στον τοξικό καπνό τους. Αυτό έχει συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό, με τα μάτια, που έχουν άμεση επαφή με την επιφάνειά του, να είναι από τα πρώτα όργανα που επηρεάζονται.
Πώς επηρεάζεται η όραση από τις πυρκαγιές
Οτιδήποτε διαταράξει την ισορροπία του συστήματος της όρασης μπορεί να οδηγήσει σε ερεθισμό και φλεγμονή των ματιών, που επηρεάζουν την όραση.
Η ομαλή λειτουργία της επιφάνειας των ματιών (οφθαλμική επιφάνεια) έχει ζωτική σημασία για την όραση. Ωστόσο δεν είναι μία ενιαία οντότητα, αλλά αποτελείται από επιμέρους δομές, κάθε μία από τις οποίες μπορεί να επηρεαστεί από τον καπνό. Η οφθαλμική επιφάνεια αποτελείται από:
- τον κερατοειδή χιτώνα,
- τον επιπεφυκότα,
- τη δακρυϊκή στιβάδα,
- τα βλέφαρα και
- τους αδένες που παράγουν διάφορα συστατικά της δακρυϊκής στιβάδας.
Η κίνηση των βλεφάρων διεγείρει την παραγωγή δακρύων, τα οποία επιστρώνουν τον κερατοειδή και τον επιπεφυκότα. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η επαρκής ενυδάτωσή τους, η τροφοδοσία τους με θρεπτικά συστατικά και η προστασία τους από παθογόνους μικροοργανισμούς και τοξίνες.
Τα επιβλαβή συστατικά του καπνού
Ο καπνός από τις πυρκαγιές αποτελείται από χιλιάδες συστατικά, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται στερεά (μόρια, βαρέα μέταλλα, οργανικοί μικροοργανισμοί κ.λπ.), υδρατμοί και πολύπλοκα μίγματα από αέρια όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, το διοξείδιο του θείου, τα οξείδια του αζώτου, το όζον κ.ά.
Μπορεί επίσης να περιέχει πτητικές ενώσεις, μικροσκοπικά αιωρούμενα σωματίδια κ.λπ. Επειδή, εξάλλου, συχνά μαζί με τα δάση καίγονται και κτήρια, επιχειρήσεις ή υποδομές, ο καπνός από τις δασικές πυρκαγιές μπορεί να περιέχει πολλά άλλα χημικά και τοξικές ενώσεις.
Η έκθεση της οφθαλμικής επιφάνειας σε όλ’ αυτά τα συστατικά μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα τόσο στους εργαζόμενους που προσπαθούν να σβήσει τις φωτιές, όσο και στον γενικό πληθυσμό. Μάλιστα δεν κινδυνεύουν μόνο οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών, αλλά και άνθρωποι εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, αφού με τους δυνατούς ανέμους ο καπνός από τις φωτιές μπορεί να καλύψει τεράστιες αποστάσεις.
Τα συμπτώματα από τις πυρκαγιές και τον καπνό στα μάτια
Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζουν ερεθισμό και φλεγμονή στα μάτια τους από τις φωτιές. Αυτό είναι ακόμα πιθανότερο να συμβεί σε όσους ήδη πάσχουν από οφθαλμικές διαταραχές όπως η ξηροφθαλμία, η βλεφαρίτιδα ή η αλλεργική επιπεφυκίτιδα. Ο ερεθισμός και η φλεγμονή από τον καπνό μπορεί να προκαλέσουν:
- αίσθημα καύσου (κάψιμο)
- «τσιμπήματα» στα μάτια,
- κοκκίνισμα
- αυξημένη παραγωγή δακρύων (δακρύρροια)
- αίσθηση ξένου σώματος στα μάτια τους,
- ξηρότητα
- κνησμό (φαγούρα).
- Θολή όραση: Σε περιοχές με πυκνό καπνό, μερικοί ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν αλλαγές στην όρασή τους (π.χ. θόλωμα), ερεθισμό του επιπεφυκότα ή -σπανιότερα- σοβαρή ξηροφθαλμία που προκαλεί βλάβη στην επιφάνεια του κερατοειδούς χιτώνα και επηρεάζει την οπτική οξύτητα.
- Φλεγμονή στον επιπεφυκότα και τριχίαση: Σε περίπτωση εκτεταμένης έκθεσης σε καπνό από δασικές πυρκαγιές, μπορεί να προκληθεί έντονη φλεγμονή του επιπεφυκότα που ευνοεί τη δημιουργία ουλών. Οι ουλές αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε μία κατάσταση που λέγεται τριχίαση, κατά την οποία οι βλεφαρίδες αναπτύσσονται ανάποδα (προς τον οφθαλμικό βολβό), αγγίζοντας συνέχεια και ερεθίζοντας τον επιπεφυκότα ή τον κερατοειδή χιτώνα.
- Αλλεργική αντίδραση: Όταν εξάλλου ο καπνός από τις φωτιές έχει υψηλή συγκέντρωση σε μικροσκοπικά αιωρούμενα σωματίδια, μπορεί να μειωθεί η όραση επειδή προκαλούν σοβαρό ερεθισμό στα μάτια. Τα σωματίδια αυτά μπορεί να τους προκαλέσουν και αλλεργική αντίδραση.
- Φλεγμονή και πόνο: Ο καπνός από τις φωτιές μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά ενοχλήματα και στους χρήστες φακών επαφής, γιατί μπορεί να «παγιδευτεί» ανάμεσα στους φακούς και στα μάτια, προκαλώντας φλεγμονή και πόνο.
Ευτυχώς οι επιπτώσεις που έχει στα μάτια ο καπνός από τις δασικές πυρκαγιές φαίνεται ότι είναι παροδικές. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε αν η επαναλαμβανόμενη έκθεση στον καπνό, την οποία βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες. Ξέρουμε πως όσοι ζουν σε περιοχές με σοβαρό επίπεδο ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν σημαντικά αυξημένη πιθανότητα να εκδηλώσουν ξηροφθαλμία και μακροπρόθεσμα σοβαρές παθήσεις, όπως το γλαύκωμα και η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.
Τα δεδομένα αυτά όμως προέρχονται από μελέτες για τους ατμοσφαιρικούς ρύπους από πηγές όπως η καύση ορυκτών καυσίμων και οι βιομηχανικές διεργασίες. Χρειάζονται ειδικές έρευνες για να δούμε αν και τι είδους μακροπρόθεσμες συνέπειες έχει η έκθεση των ματιών σε αερομεταφερόμενους τοξικούς ρύπους από τις δασικές πυρκαγιές.
Πώς να προστατέψετε τα μάτια σας από τον καπνό
Βέβαια δεν είμαστε απροστάτευτοι απέναντι στους πιθανούς κινδύνους. Για να προστατευθούμε όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχει καπνός από φωτιά σε δάσος:
- Μείνετε σε εσωτερικό χώρο, με κλεισμένες πόρτες και παράθυρα. Αν έχετε προϋπάρχουσες παθήσεις της οφθαλμικής επιφάνειας (π.χ. ξηροφθαλμία, επιπεφυκίτιδα) μην βγείτε καθόλου έξω
- Αν έχετε κλιματισμό με φίλτρο αέρα ΗΕΡΑ, χρησιμοποιήστε τον για να ανανεώνετε τον αέρα στο σπίτι σας χωρίς τα σωματίδια του καπνού.
- Χρησιμοποιείτε τεχνητά δάκρυα, για να προστατεύσετε και να ανακουφίσετε τα μάτια σας. Οι πάσχοντες από οφθαλμικές παθήσεις που ήδη τα χρησιμοποιούν, ίσως πρέπει να αυξήσουν την εφαρμογή τους (έως και διπλάσια από το συνηθισμένο) έως ότου καθαρίσει η ατμόσφαιρα από τον καπνό.
- Εάν κυκλοφορήσετε σε υπαίθριο χώρο, φορέστε τουλάχιστον γυαλιά που καλύπτουν καλά το πρόσωπό σας, ώστε να μειωθεί τουλάχιστον η ροή του αέρα που θα μπαίνει στα μάτια σας.
- Αν φοράτε φακούς επαφής τηρείτε σχολαστικά τους κανόνες υγιεινής και αντικατάστασης. Αν όμως οι πυρκαγιές συνεχίζονται, ίσως χρειαστεί για ένα διάστημα να κυκλοφορήσετε με τα διορθωτικά γυαλιά σας.