Η ιλαρά είναι ένα εξαιρετικά μεταδοτικό νόσημα. Ο ιός διασπείρεται με τα σταγονίδια του αναπνευστικού συστήματος. Το καλύτερο προληπτικό μέτρο είναι ο εμβολιασμός.
Τον κώδωνα του κινδύνου για την έκρηξη ιλαράς στην Ευρώπη κρούει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), καλώντας τα κράτη να εντατικοποιήσουν τους εμβολιασμούς, για να αποτραπεί η εξάπλωση. Τριακονταπλάσια κρούσματα ιλαράς καταγράφηκαν στην Ευρώπη μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου 2023 σε σχέση με το 2022. Καταγράφηκαν περισσότερα από 30.000 κρούσματα, ενώ το 2022 είχαν καταγραφεί 941 κρούσματα.
Μεγάλη αύξηση ιλαράς, η οποία θεωρείτο ότι είχε εξαλειφθεί το 2021, παρατηρείται στο Ηνωμένο Βασίλειο και όπως αναφέρει ο ΠΟΥ διαπιστώθηκε όχι μόνο πολλαπλασιασμός επί 30 των κρουσμάτων, αλλά και σχεδόν 21.000 νοσηλείες και πέντε θάνατοι. Αυξημένα κρούσματα καταγράφονται και στις ΗΠΑ.
Που οφείλεται η έκρηξη κρουσμάτων
Τα διεθνή ταξίδια, σε συνδυασμό με τη μείωση των παγκόσμιων ποσοστών εμβολιασμού, πιθανότατα βρίσκονται πίσω από την έκρηξη κρουσμάτων, λένε οι ειδικοί.
Ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 και άλλαξε δραματικά την επιδημιολογία της νόσου.
Τα κρούσματα που προκύπτουν κυρίως από εισαγόμενα κρούσματα μολύνουν ομάδες του πληθυσμού που έχουν χαμηλά επίπεδα ανοσίας. Όλα τα άτομα που δεν έχουν νοσήσει ή δεν έχουν εμβολιασθεί είναι επίνοσα στην ιλαρά.
Ο εμβολιασμός έχει μειώσει δραματικά τη συχνότητα εμφάνισης της ιλαράς στην Ευρώπη, αλλά παρά τη συνολική υψηλή κάλυψη εμβολιασμού, η ιλαρά εξακολουθεί να προκαλεί συχνές επιδημίες.
Η παγκόσμια εξάλειψη της ιλαράς θα συμβεί όταν η τελευταία αλυσίδα μετάδοσης του ιού της ιλαράς διακόπτεται σε κάθε χώρα. Σήμερα η νόσος προσβάλλει μη εμβολιασμένα παιδιά και ενήλικες και επιδημικές εξάρσεις συμβαίνουν όταν αυξηθεί το ποσοστό επίνοσων στον παιδικό πληθυσμό.
Τρόποι μετάδοσης
Ο ιός μεταδίδεται από άτομο σε άτομο μέσω σταγονιδίων του αναπνευστικού που παράγονται όταν άρρωστοι βήχουν και φτερνίζονται.
Τα σταγονίδια που περιέχουν ιούς μπορούν να παραμείνουν στον αέρα για αρκετές ώρες και ο ιός παραμένει μολυσματικός σε επιφάνειες έως και δύο ώρες.
Τα μολυσμένα άτομα θεωρούνται μεταδοτικά από περίπου πέντε ημέρες πριν από την εμφάνιση του εξανθήματος έως τέσσερις ημέρες μετά. Η ιλαρά είναι μέγιστα μεταδοτική κατά την πρόδρομη φάση που διαρκεί 2-4 ημέρες και χαρακτηρίζεται από έντονο βήχα.
Ο ιός εισέρχεται στον οργανισμό από το αναπνευστικό σύστημα και εγκαθίσταται στον αναπνευστικό βλεννογόνο και τους επιχώριους λεμφαδένες όπου και πολλαπλασιάζεται. Στη συνέχεια μεταφέρεται με τη λεμφική οδό στο αίμα και με αυτό σε διάφορα όργανα.
Η ιλαρά είναι εξαιρετικά μεταδοτική και υπολογίζεται ότι το 90% των μη ανοσοποιημένων ατόμων που εκτίθενται σε ένα μολυσματικό άτομο θα προσβληθεί από τη νόσο.
Τα μαθηματικά μοντέλα υπολογίζουν τον βασικό αναπαραγωγικό αριθμό σε 12–18. Αυτός είναι ο μέσος αριθμός δευτερογενών λοιμώξεων που ακολουθούν μία μόνο εισαγωγή σε έναν ευαίσθητο πληθυσμό.
Χρόνος επώασης και περίοδος μεταδοτικότητας
Ο χρόνος επώασης της ιλαράς είναι 10-12 ημέρες, ενώ από την έκθεση στον ιό μέχρι την έκθυση του εξανθήματος μεσολαβούν κατά μέσο όρο 14 ημέρες. Η μετάδοση γίνεται 4 ημέρες πριν την έκθυση του εξανθήματος έως 4 ημέρες μετά. Το μέγιστο της μετάδοσης τοποθετείται από την έναρξη του πρόδρομου σταδίου έως και 3-4 ημέρες μετά την έκθυση του εξανθήματος.
Επιπλοκές της νόσου
Περίπου 30% των περιπτώσεων ιλαράς έχουν μια ή περισσότερες επιπλοκές που είναι συχνότερες σε παιδιά <5 ετών και ενήλικες >20 ετών.
Οι συχνότερες επιπλοκές εμφανίζονται από το πεπτικό, αναπνευστικό και το ΚΝΣ. Από το πεπτικό εμφανίζεται διάρροια (8%) και σπανίως παροδική ηπατίτιδα. Σοβαρότερες επιπλοκές είναι η πνευμονία ιογενής (γιγαντοκυτταρική) ή δευτεροπαθής από μικρόβια (συχνότητα 6%) η οποία αποτελεί και τη συχνότερη αιτία θανάτου, η οξεία μέση πυώδης ωτίτιδα (7%), η οξεία εγκεφαλίτιδα (0,1%) που προβάλλει με υπερπυρεξία, ανησυχία, διέγερση, θόλωση της διάνοιας, σπασμούς και κώμα. Η υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτις (SSPE), είναι σπάνια επιπλοκή, εμφανίζεται μετά παρέλευση κατά μέσο όρο 7 ετών από την εκδήλωση της ιλαράς και οφείλεται σε βλάβη των εγκεφαλικών κυττάρων από τον ιό της ιλαράς που παραμένει και πολλαπλασιάζεται μετά την αποδρομή της νόσου.
Οι ενήλικες νοσούν σπάνια από ιλαρά αλλά σοβαρότερα από τα παιδιά. Οι επιπλοκές αφορούν κυρίως το αναπνευστικό: πνευμονία (30%), μέση πυώδης ωτίτιδα (29%), ιγμορίτιδα (25%). Η νόσηση κατά την εγκυμοσύνη σχετίζεται με αποβολή του εμβρύου, πρόωρο τοκετό, χαμηλού βάρους γέννησης νεογνό.
Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού
Συστήνεται ο εμβολιασμός με το μικτό εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (εμβόλιο MMR) των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων που δεν έχουν εμβολιαστεί με τις απαραίτητες δόσεις.
Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, παιδιά, έφηβοι και ενήλικες που έχουν γεννηθεί μετά το 1970 και δεν έχουν ιστορικό νόσου πρέπει να είναι εμβολιασμένοι με 2 δόσεις εμβολίου για την ιλαρά.
Ειδικά για τα παιδιά: Η 1η δόση του εμβολίου να γίνεται σε ηλικία 12 μηνών και η 2η δόση 3 μήνες μετά από την πρώτη, ή εάν παρέλθει το διάστημα αυτό, το ταχύτερο δυνατόν Σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου, η 2η δόση μπορεί να γίνει τουλάχιστον 4 εβδομάδες μετά από την 1η.
Το εμβόλιο είναι ασφαλές. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν είναι σπάνιες και ήπιες. Περιλαμβάνουν τοπικό πόνο στο σημείο εμβολιασμού, πυρετό ή/και εξάνθημα (σε ποσοστό 5-10%) που εμφανίζεται περίπου 6 – 10 ημέρες μετά τη χορήγηση της 1ης δόσης. Πάνω από το 99% όσων έχουν κάνει δύο δόσεις εμβολίου θα αναπτύξουν ανοσία και θα είναι προστατευμένοι έναντι της ιλαράς για όλη τους τη ζωή.