Ανησυχείτε για την καρδιαγγειακή σας υγεία; Κάντε αυτό το κουίζ για να ανακαλύψετε αν διατρέχετε κίνδυνο για καρδιοπάθεια γιατί η καρδιά είναι το πιο πολύτιμο όργανο του σώματός μας. Μάθετε πώς να την προστατεύσετε.
Είναι οι καρδιά σας υγιής; Κάνετε το κουίζ για να μάθετε εάν κινδυνεύετε από καρδιακή νόσο
Όλοι έχουμε αναρωτηθεί κατά καιρούς για την υγεία της καρδιάς μας. Εξάλλου, οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν μας ούτε να προβλέψουμε το μέλλον. Ωστόσο, η γνώση των προσωπικών μας κινδύνων για στεφανιαία νόσο μπορεί να μας βοηθήσει με την πρόληψη.
Καρδιά, υγεία και τρόπος ζωής
Η αξιολόγηση της υγείας της καρδιάς ενός ατόμου απαιτεί την εξέταση διαφόρων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των επιλογών τρόπου ζωής και των πιθανών παραγόντων κινδύνου. Όπως επισημαίνεται στην ερευνητική εργασία του 2014 Healthy heart, happy life, αρκετά βασικά στοιχεία συμβάλλουν στην υγεία της καρδιάς. Η διακοπή του καπνίσματος είναι πρωταρχικής σημασίας, καθώς οι καπνιστές αντιμετωπίζουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.
Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο, με μια διατροφή χαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά και νάτριο, αλλά πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, να είναι απαραίτητη. Η τακτική άσκηση επηρεάζει θετικά την καρδιαγγειακή υγεία, βελτιώνοντας παράγοντες όπως η ευαισθησία στην ινσουλίνη και μειώνοντας το σωματικό λίπος. Τέλος, η ελαχιστοποίηση της έκθεσης στην περιβαλλοντική ρύπανση είναι σημαντική, καθώς οι μελέτες υποδεικνύουν μια συσχέτιση μεταξύ της ρύπανσης και του αυξημένου κινδύνου καρδιακών προβλημάτων.
Πέρα από αυτούς τους παράγοντες του τρόπου ζωής, ορισμένοι ιατρικοί δείκτες μπορούν να παρέχουν επιπλέον πληροφορίες για την υγεία της καρδιάς. Η αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα χοληστερίνης μετρώνται συνήθως για την αξιολόγηση του κινδύνου. Οι τακτικοί έλεγχοι μπορούν να βοηθήσουν στην παρακολούθηση αυτών των επιπέδων και στον εντοπισμό τυχόν πιθανών ανησυχιών.
Επιπλέον, η γνώση του οικογενειακού ιστορικού καρδιακών παθήσεων είναι σημαντική, καθώς η γενετική προδιάθεση μπορεί να παίξει ρόλο. Παρόλο που οι επιλογές τρόπου ζωής επηρεάζουν σημαντικά την υγεία της καρδιάς, η συμβουλή ενός γιατρού για εξατομικευμένες αξιολογήσεις και καθοδήγηση είναι πάντα συνιστώμενη.
Κάντε το κουίζ
Μην ανησυχείτε, δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις σε αυτό το κουίζ. Είναι ευκαιρία για να μάθετε.
1. Έχετε υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση);
Η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης περιλαμβάνει δύο αριθμούς: τη συστολική και τη διαστολική πίεση. Η συστολική πίεση αντικατοπτρίζει τη δύναμη που ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών σας όταν η καρδιά συστέλλεται (αντλεί αίμα). Η διαστολική πίεση — η οποία είναι πάντα χαμηλότερη — είναι η αντίστοιχη μέτρηση, αλλά για την καρδιά σας σε κατάσταση ηρεμίας, ανάμεσα σε κάθε χτύπο.
Πότε θεωρείται η αρτηριακή πίεση υψηλή, δηλαδή υπέρταση; Σύμφωνα με την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, ένα άτομο έχει υπέρταση εάν:
• Η συστολική του πίεση είναι πάνω από 130.
• Η διαστολική του πίεση είναι πάνω από 80.
Όπως επισημαίνει ο Αμερικανός καρδιολόγος Ashish Sarraju, MD, η υπέρταση καταπονεί την καρδιά και αυξάνει τη φθορά των αιμοφόρων αγγείων, αυξάνοντας την πιθανότητα εμφάνισης αποφράξεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, αν και λιγότερο συχνά, άτομα με χρόνια χαμηλή αρτηριακή πίεση (υπόταση) διατρέχουν επίσης κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Είναι θέμα ισορροπίας – η αρτηριακή σας πίεση πρέπει να βρίσκεται στη «σωστή» περιοχή. Ούτε πολύ υψηλή, ούτε πολύ χαμηλή.
2. Είστε άνδρας ή γυναίκα;
Οι άνδρες έχουν υψηλότερο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου από τις γυναίκες. Ωστόσο, ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου αυξάνεται κατά τη διάρκεια και μετά την εμμηνόπαυση, κάνοντας τον κίνδυνο περίπου ίσο και για τα δύο φύλα.
3. Ποια είναι η ηλικία σας;
Όσο μεγαλώνετε, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξετε στεφανιαία νόσο. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο για τη Γήρανση της Αμερικής, ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά μετά την ηλικία των 65 ετών. Ο Δρ. Sarraju εξηγεί ότι αυτό συμβαίνει επειδή, όσο περισσότερο ζείτε, τόσο πιο πιθανό είναι να αναπτύξετε (ή να επιδεινώσετε) άλλους παράγοντες κινδύνου.
Η αρτηριακή πίεση μπορεί να αυξηθεί με την ηλικία, κάτι που είναι εξαιρετικά συνηθισμένο. Ή, όπως συμβαίνει με πολλούς ανθρώπους, μπορεί να γίνετε λιγότερο δραστήριοι σωματικά. Οι ορμονικές διακυμάνσεις που είναι φυσιολογικές στην πορεία της γήρανσης μειώνουν επίσης την ελαστικότητα των αρτηριών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αθηροσκλήρωση.
Επιπλέον, χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθούν οι αθηρωματικές πλάκες και να φράξουν τις αρτηρίες. Η καρδιά σας δεν λειτουργεί ανεξάρτητα. Γερνά μαζί με το υπόλοιπο σώμα σας, καθώς ανταποκρίνεται στο πέρασμα του χρόνου και στις αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτό.
4. Έχετε οικογενειακό ιστορικό καρδιακών παθήσεων;
Η γενετική προδιάθεση ορισμένων ατόμων αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Όταν εξετάζετε το οικογενειακό σας δέντρο, ο Δρ. Sarraju συνιστά να μην περιοριστείτε στην απλή καταγραφή των κλάδων με καρδιακές παθήσεις. Είναι σημαντικό να λάβετε υπόψη τη συγγένεια σας με αυτά τα άτομα και την ηλικία τους όταν ανέπτυξαν τη νόσο.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενημερώσετε τον γιατρό σας εάν έχετε συγγενείς που ανέπτυξαν καρδιακές παθήσεις πριν από την ηλικία των 50 ετών ή είχαν υψηλή χοληστερίνη σε νεαρή ηλικία. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει μια κληρονομική πάθηση που ονομάζεται οικογενειακή υπερχοληστερολαιμία.
Παρόλο που η διάγνωση οικογενειακή υπερχοληστερολαιμία δεν είναι ευχάριστη, ο Δρ. Sarraju εξηγεί ότι η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να αλλάξει τη ζωή προς το καλύτερο. Η προληπτική θεραπεία για την οικογενειακή υπερχοληστερολαιμία μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων.
5. Έχετε υψηλή χοληστερίνη;
Η υψηλή χοληστερίνη (υπερλιπιδαιμία) μπορεί να συμβάλει στη συσσώρευση πλάκας στις αρτηρίες. Αυτές οι πλάκες μπορούν να στενέψουν ή να φράξουν τα αιμοφόρα αγγεία που τροφοδοτούν την καρδιά, περιορίζοντας ή εμποδίζοντας τη ροή του αίματος. Η χοληστερίνη μπορεί να είναι υψηλή για διάφορους λόγους, ορισμένοι από τους οποίους (όπως η διατροφή) μπορούν να τροποποιηθούν.
Ωστόσο, ο Δρ. Sarraju επισημαίνει ότι η υψηλή χοληστερίνη μπορεί επίσης να είναι κληρονομική. Η ολική χοληστερόλη άνω των 200 mg/dL θεωρείται οριακά υψηλή, και πάνω από 240 mg/dL υψηλή. Είναι επίσης σημαντικό η LDL χοληστερόλη σας («κακή» χοληστερίνη) να είναι κάτω από 100 και η HDL χοληστερόλη σας («καλή» χοληστερίνη) να είναι 60 ή υψηλότερη.
Δεν γνωρίζετε τα επίπεδα χοληστερόλης σας; Επικοινωνήστε με τον γιατρό σας και ζητήστε να κάνετε μια λιπιδαιμική εξέταση. Είναι μια απλή εξέταση αίματος που παρέχει γρήγορες πληροφορίες για την καρδιαγγειακή σας υγεία. Εάν η χοληστερίνη σας είναι πολύ υψηλή, ο γιατρός σας μπορεί να σας προτείνει να πάρετε στατίνες για να τη μειώσετε.
Καρδιά: Τι ώρα να πίνετε καφέ για χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου έως και 31% , σύμφωνα με νέα μελέτη
6. Καπνίζετε;
Είναι πλέον γνωστό ότι το κάπνισμα είναι επιβλαβές για την υγεία. Οι περισσότεροι σκέφτονται πρώτα παθήσεις όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και ο καρκίνος του πνεύμονα, αλλά το κάπνισμα βλάπτει και την καρδιά. Στην πραγματικότητα, είναι ο σημαντικότερος από τους γνωστούς, τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Η νικοτίνη επιταχύνει τον καρδιακό ρυθμό και στενεύει τις αρτηρίες, δυσχεραίνοντας τη ροή επαρκούς αίματος. Η παρατεταμένη χρήση επιθεμάτων και παστίλιων νικοτίνης αυξάνει επίσης τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Γι’ αυτό ο Δρ. Sarraju τονίζει ότι η θεραπεία υποκατάστασης νικοτίνης πρέπει να είναι βραχυπρόθεσμη και σίγουρα όχι η μοναδική σας στρατηγική για τη διακοπή του καπνίσματος.
Εάν είστε έτοιμοι να κόψετε το κάπνισμα αλλά δεν ξέρετε πώς να το κάνετε – ή εάν οι προηγούμενες προσπάθειές σας δεν ήταν επιτυχείς – μιλήστε με τον γιατρό σας. Θα σας βοηθήσει να το κόψετε.
7. Πόσο σωματικά δραστήριοι είστε;
Όλοι το έχουμε ακούσει ξανά ότι οι ειδικοί συνιστούν 30 λεπτά άσκησης μέτριας έντασης πέντε φορές την εβδομάδα. Αν αυτή η δέσμευση χρόνου ή το επίπεδο σωματικής δραστηριότητας σάς φαίνονται ανέφικτα, μην απελπίζεστε– για την καρδιαγγειακή σας υγεία, ακόμα και λίγη άσκηση βοηθά. Κάντε ό,τι μπορείτε, όσο πιο συχνά μπορείτε, και σταδιακά δημιουργήστε μια ρουτίνα πέντε ημερών την εβδομάδα.
Όπως υποδηλώνει το όνομά τους, οι τακτικές καρδιοαναπνευστικές ασκήσεις αντοχής είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να βελτιώσετε την υγεία της καρδιάς σας και να μειώσετε τον κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Εκτός από τη βελτίωση της κυκλοφορίας και την αύξηση της ποσότητας οξυγόνου στο αίμα σας, οι καρδιοαναπνευστικές ασκήσεις μπορούν με τον καιρό να μειώσουν τόσο την αρτηριακή σας πίεση όσο και τον καρδιακό σας ρυθμό.
Μπορεί ακόμη και να βοηθήσουν στην αύξηση της «καλής» HDL χοληστερόλης και στη μείωση της «κακής» LDL χοληστερόλης. Εάν έχετε κάποια αναπηρία που περιορίζει τη δυνατότητά σας να συμμετέχετε σε σωματική δραστηριότητα, συζητήστε το με τον γιατρό σας. Μαζί, μπορείτε να καθορίσετε το είδος και την ποσότητα άσκησης που είναι κατάλληλη για εσάς.
Να θυμάστε πως κάθε δραστηριότητα είναι ωφέλιμη, από γιόγκα σε καρέκλα μέχρι περπάτημα στην πισίνα, από ασκήσεις αναπνοής μέχρι φυσικοθεραπεία. Ο γιατρός σας μπορεί ακόμη και να σας καθοδηγήσει προς εγκαταστάσεις άσκησης προσβάσιμες σε άτομα με αναπηρία.
8. Πώς είναι η διατροφή σας;
Σύμφωνα με τον Δρ. Sarraju, είναι καλύτερο να περιορίσετε την κατανάλωση των ακόλουθων τροφίμων:
- Κόκκινο κρέας και εντόσθια.
- Επεξεργασμένα σιτηρά (αντί για ολικής άλεσης).
- Πρόσθετα σάκχαρα και υπερβολικό αλάτι.
- Επεξεργασμένα φαγητά.
- Έλαια (αντί για υγρά φυτικά έλαια όπως το ελαιόλαδο).
- Γαλακτοκομικά προϊόντα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά.
- Αλκοόλ.
Όσον αφορά την υγεία της καρδιάς, το ιδανικό πρόγραμμα διατροφής είναι η μεσογειακή διατροφή. Μελέτες έχουν δείξει ότι είναι σημαντικά πιο αποτελεσματική για τη μείωση του κινδύνου καρδιακών παθήσεων από μια προσέγγιση μειωμένων λιπαρών. Και σε αντίθεση με τις δίαιτες express ή μόδας, η μεσογειακή διατροφή είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα, κάτι που είναι το κλειδί για τη διατήρηση της υγείας της καρδιάς σας καθώς μεγαλώνετε.
9. Έχετε διαγνωστεί με διαβήτη;
Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), τα άτομα που ζουν με διαβήτη – είτε τύπου 1 είτε τύπου 2 – έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν καρδιακές παθήσεις σε σχέση με τα άτομα που δεν έχουν διαβήτη. Αυτά είναι ανησυχητικά στατιστικά στοιχεία, αλλά να θυμάστε ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που συνιστούν οι γιατροί για τη διαχείριση του διαβήτη έχουν επίσης θετικό αντίκτυπο στην υγεία της καρδιάς σας.
Θέλετε να είστε πιο προληπτικοί σχετικά με τη μείωση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c); Μιλήστε με τον γιατρό σας και, εάν είναι διαθέσιμο, επικοινωνήστε με έναν ενδοκρινολόγο.
10. Πόσο άγχος έχετε – και πώς το αντιμετωπίζετε;
«Παραλίγο να πάθω καρδιακή προσβολή!»
«Αυτό το τηλεφώνημα μου ανέβασε το αίμα στο κεφάλι!»
«Ηρέμησε! Θα πάθεις κανένα έμφραγμα!»
Έχουμε κατανοήσει από καιρό τη σχέση μεταξύ άγχους και υγείας της καρδιάς – τόσο πολύ που το αναφέρουμε σε καθημερινές συζητήσεις. Και με την πάροδο του χρόνου, αυτή η σχέση έχει επιβεβαιωθεί από τους ερευνητές. «Το χρόνιο άγχος μπορεί να βλάψει την καρδιά μας τόσο άμεσα όσο και έμμεσα», δηλώνει ο Δρ. Sarraju. Ας ξεκινήσουμε εξετάζοντας τον άμεσο αντίκτυπο.
Όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση άγχους για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, τα επίπεδα κορτιζόλης μας αυξάνονται. Η κορτιζόλη είναι μια ορμόνη του στρες που επηρεάζει κάθε μέρος του σώματός μας, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων που ρυθμίζουν την αρτηριακή μας πίεση. Προκαλεί επίσης χρόνια φλεγμονή.
Η κορτιζόλη υποτίθεται ότι καταστέλλει τη φλεγμονή. Αλλά όταν βρίσκεστε σε μια συνεχή κατάσταση «πάλης ή φυγής», το σώμα σας ουσιαστικά συνηθίζει όλη αυτή την κορτιζόλη, καθιστώντας την αναποτελεσματική. Η χρόνια φλεγμονή συνδέεται με καρδιαγγειακές παθήσεις, καθώς και με αύξηση βάρους και προβλήματα σακχάρου στο αίμα.
Το άγχος επίσης βλάπτει την καρδιά μας έμμεσα. Αυτό συμβαίνει επειδή πολλοί από εμάς – για απολύτως φυσιολογικούς λόγους – αντιμετωπίζουμε το άγχος με ανθυγιεινούς τρόπους. Μένουμε ξύπνιοι τη νύχτα ανησυχώντας. Καπνίζουμε υπερβολικά ή πίνουμε τον έναν καφέ πίσω από τον άλλον. Καταναλώνουμε υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ. Και αφήνουμε δραστηριότητες αυτοφροντίδας όπως η άσκηση ή πρακτικές ενσυνειδητότητας να παραγκωνιστούν.
Αυτό μπορεί να σας κάνει να νιώσετε καλύτερα βραχυπρόθεσμα. Αλλά ο Δρ. Sarraju εξηγεί ότι αυτές οι στρατηγικές αντιμετώπισης στην πραγματικότητα αυξάνουν τα επίπεδα κορτιζόλης μας μακροπρόθεσμα, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Εάν τα επίπεδα άγχους σας αισθάνονται μη βιώσιμα ή ανθυγιεινά, ήρθε η ώρα να μιλήσετε με τον γιατρό σας. Μπορούν να ελέγξουν τα επίπεδα φλεγμονής και κορτιζόλης σας. Μπορούν επίσης να σας παραπέμψουν σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας που μπορούν να σας βοηθήσουν να μάθετε καλύτερους και πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης του άγχους.
Βαθμολογία: Τι σημαίνουν τα αποτελέσματα
Τώρα που κάνατε το κουίζ, ίσως αναρωτιέστε ποια είναι η βαθμολογία σας. Ωστόσο, είστε κάτι περισσότερο από ένας απλός αριθμός — και η αξιολόγηση του κινδύνου στεφανιαίας νόσου είναι μια σύνθετη διαδικασία. Οι αριθμοί, φυσικά, είναι χρήσιμοι, και υπάρχουν πολλές πηγές που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο ως κάτι ποσοτικοποιήσιμο.
Παρόλα αυτά, είναι εξίσου σημαντικό να αξιολογήσετε ποιοτικά τον κίνδυνο, λαμβάνοντας υπόψη τις γκρίζες περιοχές, τις πολυπλοκότητες, τις εξαιρέσεις και τις αβεβαιότητες. Άλλωστε, λίγα πράγματα στη ζωή είναι απολύτως βέβαια.
Καθώς εξετάζατε τους παράγοντες κινδύνου που αναφέραμε, πιθανότατα παρατηρήσατε ότι οι δυνατότητες παρέμβασης στο προφίλ κινδύνου για στεφανιαία νόσο είναι περιορισμένες. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το ιατρικό ιστορικό των συγγενών μας ούτε έχουμε ανακαλύψει ακόμα τη μυθική πηγή της νεότητας. Υπάρχουν, όμως, ορισμένα στοιχεία της συνολικής μας υγείας που μπορούμε να επηρεάσουμε. Και όταν κάνουμε επιλογές που ευνοούν την υγεία της καρδιάς, αλλάζουμε ελαφρώς την ισορροπία προς το μέρος μας.
Δεν είστε σίγουροι πώς να κόψετε το κάπνισμα, πώς να αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά το στρες ή πώς να μειώσετε την αρτηριακή πίεση και τη χοληστερόλη σας; Ο Δρ. Sarraju συνιστά να μιλήσετε με τον γιατρό σας. Εκτός από τις συμβουλές που μπορεί να σας δώσει, θα σας παραπέμψει σε μια ευρεία γκάμα διαθέσιμων πόρων, συμπεριλαμβανομένων και άλλων ειδικών υγείας. Με την υποστήριξή τους, μπορείτε να παίξετε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το παιχνίδι με τα χαρτιά που έχετε.
Συμβουλές: Πώς να προλάβετε την καρδιακή νόσο
Η πρόληψη των καρδιακών παθήσεων βασίζεται στην υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής που προάγει την υγεία της καρδιάς, όπως τονίζεται από την Mayo Clinic. Βασικές στρατηγικές περιλαμβάνουν την αποφυγή του καπνίσματος και της χρήσης προϊόντων καπνού, καθώς αυτές οι ουσίες βλάπτουν τα αιμοφόρα αγγεία και μειώνουν τη ροή οξυγόνου προς την καρδιά.
Η τακτική σωματική δραστηριότητα, με στόχο τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας ή 75 λεπτά έντονης αερόβιας άσκησης την εβδομάδα, ενδυναμώνει την καρδιά και βοηθά στη διαχείριση του βάρους και άλλων παραγόντων κινδύνου.
Μια διατροφή φιλική προς την καρδιά, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και άπαχη πρωτεΐνη, με ταυτόχρονο περιορισμό των κορεσμένων και τρανς λιπαρών, του νατρίου και των προστιθέμενων σακχάρων, είναι καθοριστικής σημασίας. Η διατήρηση ενός υγιούς βάρους, καθώς το υπερβολικό βάρος, ιδίως στην περιοχή της κοιλιάς, αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, είναι εξίσου σημαντική.
«Είμαι καρδιολόγος – Πώς να ενισχύσετε την υγεία της καρδιάς χωρίς φάρμακα σε 21 ημέρες»
Επιπλέον, συνιστάται η εξασφάλιση επαρκούς και ποιοτικού ύπνου, η διαχείριση του στρες μέσω υγιών μηχανισμών αντιμετώπισης και η διενέργεια τακτικών προληπτικών εξετάσεων για την αρτηριακή πίεση, τη χοληστερίνη και τον διαβήτη. Τέλος, η πρόληψη λοιμώξεων, συμπεριλαμβανομένης της καλής στοματικής υγιεινής και της τήρησης των εμβολιασμών, συμβάλλει στη συνολική υγεία της καρδιάς.
Πηγές: Cleveland Clinic, NIH, Mayo Clinic