Μια σειρά από ενδιαφέρουσες μελέτες υποδηλώνουν ότι το εμβόλιο BCG για τη φυματίωση μπορεί να προστατεύσει τους ανθρώπους από την ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ.
Εάν αυτά τα προκαταρκτικά αποτελέσματα επιβεβαιωθούν σε κλινικές δοκιμές, θα μπορούσε να είναι ένα από τα φθηνότερα και πιο αποτελεσματικά όπλα στον αγώνα κατά της άνοιας.
Πλήθος στοιχείων υποστηρίζει τώρα αυτή τη θεωρία. Οι αυτοψίες έχουν αποκαλύψει ότι οι εγκέφαλοι των ατόμων με Αλτσχάιμερ είναι πιο πιθανό να φιλοξενούν κοινά μικρόβια όπως ο ιός του απλού έρπητα. Το σημαντικό είναι ότι αυτά τα μικρόβια συχνά παγιδεύονται στο αμυλοειδές, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες.
Εάν αυτή η θεωρία είναι σωστή, οι προσπάθειες ενίσχυσης της συνολικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος θα μπορούσαν να αποτρέψουν την ανάπτυξη της νόσου. Σίγουρα χρειάζονται νέες προσεγγίσεις. Μετά από δεκαετίες έρευνας για τρόπους καθαρισμού των πλακών, μόνο δύο νέα φάρμακα έχουν εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA).
Και τα δύο βασίζονται σε αντισώματα που συνδέονται με τις πρωτεΐνες β-αμυλοειδούς, προκαλώντας μια ανοσολογική απόκριση που τις απομακρύνει από τον εγκέφαλο. Αυτό φαίνεται να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου σε ορισμένους ασθενείς, αλλά η βελτίωση της συνολικής ποιότητας ζωής είναι συχνά περιορισμένη.
Τα αντισώματα κατά του αμυλοειδούς έχουν επίσης υψηλή τιμή. «Το κόστος της θεραπείας είναι πιθανό να οδηγήσει σε ένα τεράστιο χάσμα δικαιοσύνης στον τομέα της υγείας σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα», λέει ο Marc Weinberg, ο οποίος ερευνά τη νόσο Αλτσχάιμερ στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης στη Βοστώνη.
Θα μπορούσαν τα υπάρχοντα εμβόλια όπως το BCG να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση;
Η ιδέα μπορεί να ακούγεται τραβηγμένη, αλλά δεκαετίες έρευνας δείχνουν ότι το εμβόλιο BCG μπορεί να έχει εκπληκτικά και ευρείας κλίμακας οφέλη που ξεπερνούν τον αρχικό του σκοπό. Εκτός από την προστασία των ανθρώπων από τη φυματίωση, φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο πολλών άλλων λοιμώξεων.
Σε μια πρόσφατη κλινική δοκιμή, το εμβόλιο BCG μείωσε στο μισό τις πιθανότητες εμφάνισης λοίμωξης του αναπνευστικού τους επόμενους 12 μήνες, σε σύγκριση με τα άτομα που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Το BCG χρησιμοποιείται επίσης ως τυπική θεραπεία για μορφές καρκίνου της ουροδόχου κύστης. Μόλις τα εξασθενημένα βακτήρια παραδοθούν στο όργανο, ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα για να αφαιρέσει τους όγκους, που προηγουμένως είχαν παραλειφθεί.
Τι είναι η «εκπαιδευμένη ανοσία» και ποιος ο ρόλος της στην άμυνα του οργανισμού
Αυτά τα αξιοσημείωτα αποτελέσματα πιστεύεται ότι προκύπτουν από μια διαδικασία που ονομάζεται «εκπαιδευμένη ανοσία». Όταν ένα άτομο λαμβάνει εμβόλιο BCG, είναι ορατές οι αλλαγές στην έκφραση των γονιδίων που σχετίζονται με την παραγωγή κυτοκινών – μικρών μορίων που μπορούν να ενεργοποιήσουν τις άλλες άμυνες, συμπεριλαμβανομένων των λευκών αιμοσφαιρίων.
Ως αποτέλεσμα, το σώμα μπορεί να ανταποκριθεί πιο αποτελεσματικά σε μια απειλή –είτε πρόκειται για έναν ιό ή βακτήρια που εισέρχονται στο σώμα, είτε για ένα μεταλλαγμένο κύτταρο που απειλεί να αναπτυχθεί ανεξέλεγκτα. «Μπορεί να παρομοιαστεί με την αναβάθμιση του συστήματος ασφαλείας ενός κτιρίου ώστε να είναι πιο ανταποκρινόμενο και αποτελεσματικό, όχι μόνο έναντι γνωστών απειλών, αλλά και έναντι ενδεχόμενων εισβολέων», λέει ο Δρ. Weinberg.
Υπάρχουν καλοί λόγοι να πιστεύουμε ότι η εκπαιδευμένη ανοσία θα μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο της νόσου Αλτσχάιμερ. Ενισχύοντας την άμυνα του σώματος, θα μπορούσε να βοηθήσει να κρατηθούν μακριά τα παθογόνα πριν φτάσουν στον εγκέφαλο. Θα μπορούσε επίσης να ωθήσει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του εγκεφάλου να απομακρύνουν τις πρωτεΐνες β-αμυλοειδούς πιο αποτελεσματικά, χωρίς να προκαλέσει βλάβη στον υγιή νευρικό ιστό.
Μελέτες σε ζώα παρέχουν κάποια ενδεικτικά στοιχεία. Τα ποντίκια που ανοσοποιήθηκαν στο εργαστήριο με BCG έχουν μειωμένη φλεγμονή στον εγκέφαλο, για παράδειγμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αξιοσημείωτα καλύτερη γνωστική ικανότητα, όταν άλλα ποντίκια της ίδιας ηλικίας αρχίζουν να παρουσιάζουν σταθερή πτώση στη μνήμη και τη μάθησή τους. Θα ίσχυε όμως το ίδιο και για τους ανθρώπους;
Το εμβόλιο για τη φυματίωση κατά του καρκίνου
Για να το ανακαλύψουν, ο Ofer Gofrit του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Hadassah-Hebrew στην Ιερουσαλήμ και οι συνεργάτες του συνέλεξαν τα δεδομένα 1.371 ατόμων που είχαν ή δεν είχαν λάβει BCG ως μέρος της θεραπείας τους για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Διαπίστωσαν ότι μόλις το 2,4% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία με BCG ανέπτυξαν Αλτσχάιμερ τα επόμενα οκτώ χρόνια, σε σύγκριση με το 8,9% όσων δεν είχαν λάβει το εμβόλιο.
Από τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων το 2019, άλλοι ερευνητές έχουν επαναλάβει τα ευρήματα. Η ομάδα του Δρ. Weinberg, για παράδειγμα, εξέτασε τα αρχεία περίπου 6.500 ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Το σημαντικότερο ήταν ότι εξασφάλισαν ότι το δείγμα όσων είχαν λάβει BCG και εκείνων που δεν είχαν λάβει ταίριαζε ως προς την ηλικία, το φύλο, την εθνικότητα και το ιατρικό ιστορικό. Διαπιστώθηκε ότι τα άτομα που είχαν λάβει το εμβόλιο είχαν πολύ λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια.
Το ακριβές επίπεδο προστασίας ποικίλλει μεταξύ των μελετών, με μια πρόσφατη μετα-ανάλυση να δείχνει μέση μείωση του κινδύνου κατά 45%. Εάν αυτό μπορεί να αποδειχθεί με περαιτέρω μελέτες, οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες. «Η απλή καθυστέρηση της ανάπτυξης του Αλτσχάιμερ κατά μερικά χρόνια θα οδηγούσε σε τεράστια εξοικονόμηση πόρων», λέει ο καθηγητής Charles Greenblatt από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, ο οποίος συμμετείχε στην αρχική εργασία του Gofrit.
Το μέλλον στην έρευνα για τη χρήση του εμβολίου της φυματίωσης κατά του Αλτσχάιμερ
Απαιτείται αρκετή προσοχή. Τα υπάρχοντα έγγραφα έχουν εξετάσει ασθενείς με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, αλλά μέχρι στιγμής υπάρχουν λίγα στοιχεία για τον γενικό πληθυσμό. Μια προφανής στρατηγική μπορεί να είναι η σύγκριση των ατόμων που έχουν λάβει το εμβόλιο BCG κατά την παιδική ηλικία με αυτούς που δεν το είχαν κάνει, αλλά τα αποτελέσματα του BCG μπορεί να μειωθούν με τα χρόνια -πολύ πριν οι άνθρωποι κινδυνεύσουν να αναπτύξουν Αλτσχάιμερ.
Πάντως, μια πιλοτική μελέτη από τον Coad Thomas Dow του Πανεπιστημίου του Wisconsin-Madison προτείνει ότι τα εμβόλια BCG μπορούν να μειώσουν αποτελεσματικά τα επίπεδα αμυλοειδούς στο πλάσμα, ιδιαίτερα μεταξύ ασθενών που φέρουν παραλλαγές γονιδίων που σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο Αλτσχάιμερ.
Αν και το μέγεθος του δείγματος ήταν μικρό –μόλις 49 συμμετέχοντες συνολικά– ενίσχυσε τις ελπίδες ότι η εκπαίδευση του ανοσοποιητικού θα είναι μια αποτελεσματική στρατηγική για την καταπολέμηση της νόσου. «Αυτά τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά», λέει ο Δρ. Weinberg, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Συμπερασματικά, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι αυτά τα πρώιμα αποτελέσματα θα εμπνεύσουν περαιτέρω δοκιμές. Για τον Weinberg, είναι απλό. «Το εμβόλιο BCG είναι ασφαλές και παγκοσμίως προσβάσιμο», λέει. Είναι επίσης απίστευτα φθηνό σε σύγκριση με τις άλλες επιλογές. «Ακόμα κι αν παρέχει μόνο ένα μικρό κομμάτι προστασίας, κερδίζει τον διαγωνισμό κόστους-αποτελεσματικότητας», καταλήγει ο επιστήμονας.