Το γεφύρι της Άρτας είναι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και αυτό γιατί σαράντα χρόνια συζητάμε γι’ αυτήν και μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί.
Τα πρώτα βήματα ξεκίνησαν το 1984, καταρτίστηκαν 4 Εθνικά Σχέδια Δράσης που καλύπτουν χρονική περίοδο 1997-2030 και ακόμα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση βρίσκεται σε εκκρεμότητα. Διαχρονικό πρόβλημα για τον τομέα της ψυχικής υγείας αποτελεί η υποχρηματοδότηση όπου κατά την οικονομική κρίση τα κονδύλια ελαχιστοποιήθηκαν και η ψυχιατρική μεταρρύθμιση παρέμεινε στάσιμη. Η υγειονομική κρίση covid-19, μας υπενθύμισε το σοβαρό θέμα των ψυχικών διαταραχών και έφερε ξανά στο προσκήνιο την υλοποίηση αυτού του πολυετούς προγράμματος και τη δημιουργία νέων δομών και υπηρεσιών. Το 4ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης διαρθρώνεται σε δέκα άξονες που αντανακλούν το πνεύμα της ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, με ειδική μέριμνα για όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, τον αποστιγματισμό, την ενδυνάμωση των ψυχικά ασθενών και την έγκαιρη αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης.
Η ιστορία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης
- Το 1984 με έκτακτη οικονομική στήριξη που αφορούσε τη μεταρρύθμιση του συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης σε όλη την Ελλάδα, σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα δράσης για την ανάπτυξη νέων δομών και υπηρεσιών με στόχο την κοινωνική ενσωμάτωση και επαγγελματική επανένταξη των ψυχικά ασθενών και των ατόμων με νοητική υστέρηση, καθώς και τη βελτίωση των συνθηκών περίθαλψης των ασθενών στα δημόσια ψυχιατρεία.
- Το 1997 εγκρίθηκε και χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την ΨΥ, με τίτλο «Ψυχαργώς», για την περίοδο 1997-2001, το οποίο στόχευε στη συνέχιση του ρυθμού και της δυναμικής της μεταρρύθμισης με μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική επανένταξη και την δυνατότητα ένταξης στην αγορά εργασίας για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας .Το πρώτο Εθνικό Σχέδιο εστίασε καταρχάς στην αποϊδρυματοποίηση των υπόλοιπων χρονίως ασθενών και στη μετατροπή των εννέα δημόσιων ΨΝ σε δίκτυα ΥΨΥ που βασίζονται στην κοινότητα.
- Τα έτη 2001 – 2009 αναθεωρήθηκε το Εθνικό Σχέδιο (δεύτερη φάση του Προγράμματος «Ψυχαργώς).
- Στην περίοδο 2011-2020 καταρτίστηκε το τρίτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης (τρίτη φάση του Προγράμματος «Ψυχαργώς»).
Ευκαιρία η πανδημία COVID-19 για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση
Το 2020, η πανδημία COVID-19 επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις βασικές ΥΨΥ στην Ελλάδα. Η εμπειρία από την πανδημία ανέδειξε την ανάγκη για ένα αποδοτικό, αποτελεσματικό και ανθεκτικό σύστημα υγείας που θα μπορεί να ανταποκρίνεται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον χώρο της υγείας, ενώ παράλληλα θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες ψυχικής υγείας του πληθυσμού. Στο πλαίσιο διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης και της δοκιμασίας του συστήματος υγείας, το Υπουργείο Υγείας διενήργησε σε συνεργασία με τον ΠΟΥ από κοινού Ταχεία Αξιολόγηση των 800 υφιστάμενων ΥΨΥ στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της εκκρεμούς ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, με σκοπό να τεθούν οι στόχοι για την επόμενη δεκαετία (2021- 2030).
Τα εκκρεμή ζητήματα μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο ομάδες.
- θεσμικά ζητήματα που αφορούν στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση στο σύνολό της.
- τεχνικά ζητήματα που αφορούν στον μετασχηματισμό των εναπομεινάντων Ψυχιατρικών Νοσοκομείων σε ένα δίκτυο κοινοτικών ΥΨΥ.
Στο εθνικό σχέδιο που καταρτίστηκε προβλέπεται η ολοκλήρωση της κατάργησης της ιδρυματικής περίθαλψης, με κατάργηση των Τμημάτων Χρονίων Ασθενών στα εναπομείναντα ψυχιατρικά νοσοκομεία του ΕΣΥ (Δαφνί, Δρομοκαΐτειο και Ψυχιατρικό Θεσσαλονίκης) και των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών. Το σχέδιο αναφέρει την ανάγκη σταδιακής μετάβασης των ασθενών σε δομές αποασυλοποίησης στην κοινότητα έπειτα από κατάλληλη προετοιμασία από εκπαιδευμένο στην κοινοτική ψυχιατρική προσωπικό.
Από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0, διατίθενται 55 εκ ευρώ σε έργα ψυχικής υγείας που θα ολοκληρώσουν την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Στο Ταμείο Ανάκαμψης έχουν ενταχθεί 106 νέες κοινοτικές μονάδες ψυχικής υγείας σε όλη τη χώρα, για την υποστήριξη παιδιών και εφήβων, ενηλίκων, ηλικιωμένων, πασχόντων από άνοια και Αλτσχάιμερ, εργαζομένων, κακοποιημένων παιδιών, για την υποστήριξη παιδιών και εφήβων με νεοπλασματικές ασθένειες, αλλά και για την υποστήριξη της οικογένειας.
Χωρίς να παραβλέπονται τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από αργή πρόοδο. Δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά ούτε εδραιωθεί ακόμα και δεν έχουν εκλείψει οι ασυμμετρίες και οι ανισότητες στην παροχή ΥΨΥ. Χρειάζεται πολλά ακόμα να γίνουν.