Φως στην αιτία που προκαλεί σε κάποιους ανθρώπους δυσανεξία στη γλουτένη έριξε πρόσφατη επιστημονική μελέτη. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν τον κρίσιμο ρόλο των κυττάρων του εντέρου στην ανάπτυξη της κοιλιοκάκης.
Η κοιλιοκάκη, μια αυτοάνοση διαταραχή που επηρεάζει το έντερο, ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Μια πρόσφατη επιστημονική ανακάλυψη ρίχνει φως στα αίτια της νόσου και ανοίγει νέους δρόμους για την ανάπτυξη αποτελεσματικότερων θεραπειών.
Στατιστικά, περίπου ένα άτομο στα εκατό, μπορεί να παρουσιάσει σοβαρά προβλήματα στο πεπτικό σύστημα από τρόφιμα που περιέχουν έστω και ελάχιστες ποσότητες γλουτένης.
Ενώ μια αλυσίδα ανοσολογικών αντιδράσεων μπορεί να εντοπιστεί στις γενετικές τους ρίζες, ένας αριθμός συνεργαζόμενων παραγόντων εμπλέκεται επίσης, καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό της ακριβούς αλυσίδας γεγονότων που προκαλεί την εμφάνιση δυσανεξίας στη γλουτένη.
Χρησιμοποιώντας γενετικά τροποποιημένους ποντικούς, μια διεθνής ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής ερευνητές από το McMaster University στον Καναδά εντόπισε έναν κρίσιμο ρόλο που παίζουν τα ίδια τα κύτταρα που αποτελούν την επένδυση του εντέρου, περιγράφοντας ένα σημαντικό ορόσημο που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες θεραπείες.
Τι είναι η κοιλιοκάκη
Η κοιλιοκάκη είναι μια αυτοάνοση διαταραχή που επηρεάζει το λεπτό έντερο. Όταν κάποιος με κοιλιοκάκη καταναλώνει γλουτένη (μια πρωτεΐνη που βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη), το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά επιτίθεται στις λαχνές του εντέρου, οι οποίες είναι απαραίτητες για την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών.
Η κατανάλωση σχεδόν οποιουδήποτε προϊόντος που παρασκευάζεται από σιτάρι, κριθάρι ή σίκαλη – που σημαίνει τα περισσότερα αρτοσκευάσματα, ψωμιά και ζυμαρικά – θέτει τους ανθρώπους με την πάθηση σε κίνδυνο φουσκώματος, πόνου, διάρροιας, δυσκοιλιότητας και μερικές φορές γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης και εμετού.
Υπάρχει θεραπεία σήμερα;
Προς το παρόν ο μόνος τρόπος για να αποφύγετε τα συμπτώματα είναι να αποφύγετε τα τρόφιμα που τα προκαλούν.
«Ο μόνος τρόπος που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κοιλιοκάκη σήμερα είναι με την πλήρη εξάλειψη της γλουτένης από τη διατροφή,» λέει ο γαστρεντερολόγος του McMaster Elena Verdu. «Αυτό είναι δύσκολο να γίνει και οι ειδικοί συμφωνούν ότι μια δίαιτα χωρίς γλουτένη είναι ανεπαρκής.»
Περίπου το 90% των ανθρώπων που διαγιγνώσκονται με την πάθηση φέρουν ένα ζεύγος γονιδίων που κωδικοποιούν μια πρωτεΐνη που ονομάζεται HLA-DQ2.5. Από το υπόλοιπο 10%, οι περισσότεροι έχουν μια παρόμοια πρωτεΐνη που ονομάζεται HLA-DQ8.
Όπως και άλλα είδη πρωτεϊνών ‘HLA’ (ή αντιγόνο ανθρώπινου λευκοκυττάρου), οι πρωτεΐνες συγκρατούν κομμάτια νεκρών εισβολέων σαν μακάβρια τρόπαια σε μια κατηγορία ανοσοκυττάρων, προειδοποιώντας άλλους αμυντικούς ιστούς να είναι σε επιφυλακή.
Στην ειδική περίπτωση των HLA-DQ2.5 και HLA-DQ8, οι πρωτεΐνες έχουν σχήμα για να συγκρατούν κομμάτια πεπτιδίου γλουτένης που αντιστέκονται στην πέψη, δίνοντας εντολή στα φονικά Τ κύτταρα να ξεκινήσουν το κυνήγι.
Δυστυχώς, αυτές οι οδηγίες δεν είναι οι πιο σαφείς στη διάκριση μεταξύ μιας απειλής και παρόμοιων υλικών στο σώμα μας, πράγμα που σημαίνει ότι όσοι έχουν τα γονίδια διατρέχουν κίνδυνο από διάφορες αυτοάνοσες παθήσεις.
Τι προϋποθέτει η εμφάνισή της;
Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτοάνοσων διαταραχών, όπως η κοιλιοκάκη, δεν είναι απαραίτητη σε όσους εκφράζουν είτε HLA-DQ2.5 είτε HLA-DQ8. Προϋπόθεση γι΄αυτό είναι τα κομμάτια της γλουτένης που έχουν καταστραφεί να μεταφερθούν πρώτα μέσω του τοιχώματος του εντέρου από ένα μεταφορικό ένζυμο που συνδέεται με το πεπτίδιο και το μεταβάλλει με τρόπο που το καθιστά ακόμη πιο αναγνωρίσιμο.
Τα κύτταρα στο εντερικό τοίχωμα είναι υπεύθυνα για την απελευθέρωση αυτού του μεταφορικού ενζύμου στο έντερο, επομένως έχουν σαφώς κρίσιμο ρόλο στα πρώιμα στάδια της νόσου. Είναι επίσης γνωστό ότι εκφράζουν την οικογένεια πρωτεϊνών στην οποία ανήκουν οι HLA-DQ2.5 και HLA-DQ8, οι οποίες συνήθως ρυθμίζονται από φλεγμονώδεις αντιδράσεις στο έντερο.
Αυτό που δεν ήταν σαφές είναι πώς αυτό το σημείο εκκίνησης για άτομα με κοιλιοκάκη λειτουργεί στην πραγματικότητα μέσα στην ίδια την παθολογία.
Η έρευνα των επιστημόνων
Για να επικεντρωθεί σε αυτόν τον σημαντικό κρίκο της αλυσίδας, η ερευνητική ομάδα επανεξέτασε την έκφραση του κύριου ανοσολογικού συμπλέγματος στα κύτταρα που επενδύουν τα έντερα σε άτομα με θεραπευμένη και μη θεραπευμένη κοιλιοκάκη και σε ποντικούς με τα ανθρώπινα γονίδια για HLA-DQ2.5.
Στη συνέχεια, δημιούργησαν λειτουργικά ζωντανά μοντέλα του εντέρου, που ονομάζονται οργανοειδή, χρησιμοποιώντας τα εντερικά κύτταρα ποντικών για να μελετήσουν την έκφραση των ανοσολογικών τους πρωτεϊνών από κοντά, υποβάλλοντάς τα σε φλεγμονώδεις ερεθισμούς καθώς και προπεπτισμένη και άθικτη γλουτένη.
«Αυτό μας επέτρεψε να περιορίσουμε την ειδική αιτία και το αποτέλεσμα και να αποδείξουμε ακριβώς εάν και πώς λαμβάνει χώρα η αντίδραση,» λέει ο βιοϊατρικός μηχανικός του McMaster Tohid Didar.
Από αυτό έγινε προφανές ότι τα κύτταρα που επενδύουν το έντερο δεν ήταν απλώς παθητικοί θεατές που υπέστησαν παρεμπίπτοντα ζημιά σε μια εσφαλμένη προσπάθεια να απαλλαγούν το σώμα από τη γλουτένη – ήταν βασικοί παράγοντες, παρουσιάζοντας ένα μείγμα θραυσμάτων γλουτένης που διασπάστηκαν από τα βακτήρια του εντέρου και μεταφορικά ένζυμα σε ειδικά για τη γλουτένη ανοσοκύτταρα πρώτης γραμμής.
Γνωρίζοντας τους τύπους ιστών που εμπλέκονται και την ενίσχυσή τους από την παρουσία φλεγμονωδών μικροβίων δίνει στους ερευνητές μια νέα λίστα στόχων για μελλοντικές θεραπείες, επιτρέποντας ενδεχομένως σε εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως να απολαμβάνουν ένα ή δύο γλυκά με γλουτένη χωρίς τον κίνδυνο δυσφορίας.
Η νέα έρευνα αποκαλύπτει έναν κρίσιμο ρόλο των κυττάρων του εντέρου στην ανάπτυξη της κοιλιοκάκης.
Αυτή η ανακάλυψη ανοίγει νέους δρόμους για την κατανόηση της παθογένειας της νόσου και την ανάπτυξη στοχευμένων θεραπειών, προσφέροντας ελπίδα σε εκατομμύρια ανθρώπους που πάσχουν από κοιλιοκάκη.