Τεστ δύο λεπτών ισχυρίζεται ότι εντοπίζει τη ΔΕΠΥ γίνεται viral. Υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητά του διεθνείς οργανισμοί υγείας και το χρησιμοποιεί το βρετανικό NHS. Το εργαλείο αυτό έχει αναζωπυρώσει τη συζήτηση σχετικά με τον τρόπο διάγνωσης της ΔΕΠΥ και την πιθανή υπερδιάγνωσή της, ειδικά στους ενήλικες. Καθώς τα περιστατικά αυξάνονται και τα κοινωνικά δίκτυα θολώνουν το όριο ανάμεσα στα πραγματικά συμπτώματα και τις καθημερινές δυσκολίες, αναλύουμε πώς αξιολογείται πραγματικά η ΔΕΠΥ—και γιατί οι ειδικοί είναι τόσο διχασμένοι.
ΔΕΠΥ και αυτισμός: Η διατροφή στην εγκυμοσύνη που αυξάνει τον κίνδυνο κατά 122%
Το τεστ των δύο λεπτών, η διαμάχη για τη σωστή διάγνωση και η κλινική πραγματικότητα για τη ΔΕΠΥ
Μπορεί ένα τεστ δύο λεπτών να δείξει πραγματικά αν έχει κάποιος ΔΕΠΥ; Μια γρήγορη αυτοαξιολόγηση που αναπτύχθηκε από το Χάρβαρντ και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας έχει προκαλέσει αντιδράσεις λόγω της απλότητάς της—και των αντιπαραθέσεων γύρω από αυτή. Το τεστ, που χρησιμοποιείται από το NHS και προβάλλεται ευρέως διαδικτυακά, υπόσχεται να εντοπίσει βασικά συμπτώματα της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) σε ενήλικες μέσα από λίγες ερωτήσεις.
Ωστόσο, με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να δέχεται κριτική επειδή διέγνωσε σχεδόν όλους τους φοιτητές με ΔΕΠΥ, και τις αυξανόμενες ανησυχίες για υπερβολική διάγνωση τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες, η συζήτηση είναι πιο έντονη από ποτέ. Εντοπίζεται πράγματι η ΔΕΠΥ πιο αποτελεσματικά—ή μήπως είναι υπερβολικό;
Πώς διαγιγνώσκεται η ΔΕΠΥ σε παιδιά και ενήλικες
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) διαγιγνώσκεται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες μέσω μιας ολοκληρωμένης διαδικασίας αξιολόγησης που βασίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια συμπεριφοράς, σύμφωνα με το DSM-5. Τα κριτήρια επικεντρώνονται σε μοτίβα απροσεξίας και/ή υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα ή την ανάπτυξη.
Διάγνωση σε παιδιά
Για παιδιά έως 16 ετών απαιτείται η παρουσία τουλάχιστον έξι συμπτωμάτων απροσεξίας ή υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας για τουλάχιστον έξι μήνες, που είναι αταίριαστα με το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού και επηρεάζουν αρνητικά κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες. Επιπλέον, κάποια συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα πριν από την ηλικία των 12 ετών και να εμφανίζονται σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα (π.χ. σπίτι και σχολείο).
Συμπτώματα απροσεξίας:
- Συχνά δεν προσέχει λεπτομέρειες ή κάνει λάθη λόγω απροσεξίας στις σχολικές εργασίες ή άλλες δραστηριότητες.
- Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε δραστηριότητες ή παιχνίδι.
- Συχνά δείχνει να μην ακούει όταν του μιλούν άμεσα.
- Δεν ακολουθεί οδηγίες και δεν ολοκληρώνει σχολικές εργασίες ή υποχρεώσεις.
- Έχει συχνά δυσκολία στην οργάνωση καθηκόντων.
- Αποφεύγει δραστηριότητες που απαιτούν πνευματική προσπάθεια.
- Χάνει συχνά πράγματα απαραίτητα για δραστηριότητες.
- Αποσπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
- Είναι ξεχασιάρικο στις καθημερινές δραστηριότητες.
Συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας:
- Κουνάει συχνά χέρια ή πόδια, ή στριφογυρίζει στην καρέκλα.
- Σηκώνεται συχνά από τη θέση όταν πρέπει να παραμείνει καθισμένο.
- Τρέχει ή σκαρφαλώνει συχνά σε ακατάλληλες περιστάσεις.
- Δυσκολεύεται να παίξει ήσυχα.
- Δίνει την εντύπωση ότι κινείται συνεχώς σαν να το οδηγεί «μοτέρ».
- Μιλάει υπερβολικά.
- Πετάγεται και απαντά πριν ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις.
- Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.
- Διακόπτει ή εισβάλλει στις δραστηριότητες άλλων.
Διάγνωση σε ενήλικες
Για άτομα ηλικίας 17 ετών και άνω, το DSM-5 απαιτεί τουλάχιστον πέντε συμπτώματα από μία ή και τις δύο κατηγορίες (απροσεξία ή υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα), με την ίδια διάρκεια και αντίκτυπο όπως στα παιδιά. Οι ενήλικες συχνά εμφανίζουν πιο ήπια σημάδια υπερκινητικότητας, όπως ανησυχία ή δυσκολία συμμετοχής σε ήσυχες δραστηριότητες. Είναι επίσης απαραίτητο να διαπιστωθεί πως αρκετά από τα συμπτώματα ήταν παρόντα πριν από την ηλικία των 12 ετών, ακόμη κι αν δεν είχαν αναγνωριστεί ή διαγνωστεί στην παιδική ηλικία.
ΔΕΠΥ σε ενήλικες: Οι 6 συμπεριφορές στη δουλειά που δείχνουν πρόβλημα σύμφωνα με ειδικούς
Η διαδικασία αξιολόγησης συνήθως περιλαμβάνει:
- Κλινικές συνεντεύξεις: Συλλογή ολοκληρωμένου ιστορικού υγείας, ανάπτυξης και οικογένειας.
- Αξιολογήσεις συμπεριφοράς: Χρήση σταθμισμένων κλιμάκων αξιολόγησης ΔΕΠΥ και ερωτηματολογίων που συμπληρώνονται από το ίδιο το άτομο και, όπου είναι εφικτό, από γονείς, εκπαιδευτικούς ή συντρόφους.
- Παρατηρήσεις: Αξιολόγηση της συμπεριφοράς σε πολλαπλά περιβάλλοντα για να επιβεβαιωθεί η συνέπεια και η παρουσία των συμπτωμάτων.
- Αποκλεισμός άλλων παθήσεων: Διαφοροποίηση συμπτωμάτων ΔΕΠΥ από άλλες ψυχικές καταστάσεις όπως το άγχος, η κατάθλιψη ή οι μαθησιακές δυσκολίες.
Είναι σημαντικό η αξιολόγηση να πραγματοποιείται από έμπειρους ειδικούς, όπως ψυχολόγους, ψυχιάτρους ή παρόχους πρωτοβάθμιας φροντίδας με εξειδίκευση στη ΔΕΠΥ. Η ακριβής διάγνωση είναι καθοριστική για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού σχεδίου θεραπείας που μπορεί να περιλαμβάνει παρεμβάσεις συμπεριφοράς, συμβουλευτική υποστήριξη, εκπαιδευτική υποστήριξη και, όταν χρειάζεται, φαρμακευτική αγωγή.
Είναι ακριβή τα αποτελέσματα του δίλεπτου τεστ για ΔΕΠΥ ή οδηγεί σε υπερδιάγνωση;
Το τεστ αναπτύχθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και ειδικούς της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και περιλαμβάνει 18 ερωτήσεις που εξετάζουν την προσοχή, την ανησυχία και τις οργανωτικές δεξιότητες. Όσοι λαμβάνουν σκορ πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο μπορούν να παραπεμφθούν για περαιτέρω εξειδικευμένη αξιολόγηση.
Το τεστ, γνωστό ως Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS) Symptom Checklist, χρησιμοποιείται ευρέως από οργανισμούς NHS, φιλανθρωπικές οργανώσεις και ειδικούς τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ. Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δέχθηκε πρόσφατα κριτική επειδή διέγνωσε σχεδόν όλους τους φοιτητές που εξέτασε με ΔΕΠΥ, παρέχοντας επιπλέον χρόνο στις εξετάσεις.
Παράλληλα, αυξάνονται οι φόβοι ότι η διαταραχή υπερδιαγιγνώσκεται, με μελέτες που δείχνουν ραγδαία αύξηση στις συνταγογραφήσεις φαρμάκων για ΔΕΠΥ, κάτι που αποδίδεται εν μέρει στα κοινωνικά δίκτυα. Ο Βρετανός Υπουργός Υγείας Wes Streeting προειδοποίησε επίσης πως οι γιατροί γενικότερα κάνουν υπερβολικές διαγνώσεις ψυχικών καταστάσεων και πως «πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζονται άδικα», σύμφωνα με το Daily Mail.
ASRS: Πώς εντοπίζει τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ
Η λίστα ελέγχου του ΠΟΥ χωρίζεται σε δύο μέρη, Α και Β. Το Μέρος Α αποτελείται από έξι ερωτήσεις που θεωρούνται οι πιο ακριβείς για την πρόβλεψη της ΔΕΠΥ. Περιλαμβάνει ερωτήσεις όπως «Πόσο συχνά έχετε προβλήματα να θυμηθείτε ραντεβού ή υποχρεώσεις;» και «Πόσο συχνά κουνάτε χέρια ή πόδια ή στριφογυρίζετε όταν πρέπει να καθίσετε για πολλή ώρα;». Οι απαντήσεις κυμαίνονται από «ποτέ» έως «πολύ συχνά». Ένα συνολικό σκορ 4 ή πάνω υποδηλώνει την ανάγκη περαιτέρω αξιολόγησης.
Το Μέρος Β περιλαμβάνει 12 ακόμη ερωτήσεις για συζήτηση με τον ειδικό, όπως «Πόσο συχνά κάνετε λάθη λόγω απροσεξίας σε βαρετές ή δύσκολες εργασίες;» και «Πόσο συχνά μιλάτε υπερβολικά σε κοινωνικές καταστάσεις;».
Μπορείτε να κάνετε το τεστ εδώ.
Γιατί η διάγνωση της ΔΕΠΥ σε ενήλικες παραμένει υποκειμενική και αμφιλεγόμενη
Οι ασθενείς που πληρούν τις προϋποθέσεις μπορούν στη συνέχεια να κληθούν για περαιτέρω αξιολόγηση της ΔΕΠΥ από ειδικό. Η διαδικασία μπορεί να περιλαμβάνει τη διερεύνηση άλλων πιθανών παθήσεων, όπως ο αυτισμός ή η κατάθλιψη, που ίσως ευθύνονται για κάποια από τα συμπτώματα.
Σύμφωνα με το NHS, οι ενήλικες μπορούν να λάβουν διάγνωση ΔΕΠΥ μόνο αν παρουσιάζουν συμπτώματα από την παιδική τους ηλικία. Αν ο ασθενής δεν μπορεί να θυμηθεί αν είχε σημάδια της διαταραχής ως παιδί, ένας ειδικός μπορεί να ζητήσει να δει παλιότερα σχολικά αρχεία ή να πάρει συνεντεύξεις από γονείς και πρώην εκπαιδευτικούς.
Ωστόσο, αναγνωρισμένοι ειδικοί έχουν επισημάνει σύμφωνα με το MailOnline πως αυτό το διαγνωστικό σύστημα είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε υποκειμενικές ερμηνείες, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Προειδοποιούν ότι πολλές δυσκολίες που μπορεί να οδηγήσουν σε διάγνωση ΔΕΠΥ, όπως η δυσκολία συγκέντρωσης στην εργασία ή η εύκολη απόσπαση προσοχής, είναι εμπειρίες που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι.
Η Βρετανή καθηγήτρια Joanna Moncrieff από το University College του Λονδίνου δήλωσε σύμφωνα με το MailOnline ότι η διάγνωση της ΔΕΠΥ σε ενήλικες έχει γίνει «ασαφής και ελαστική». «Ένας ψυχίατρος σε μία υπηρεσία μπορεί να πιστεύει ότι σχεδόν όλοι έχουν ΔΕΠΥ, ενώ ένας άλλος ψυχίατρος σε μια διαφορετική υπηρεσία να πιστεύει ότι ελάχιστοι έχουν», είπε.
«Τα κριτήρια της ΔΕΠΥ είναι υποκειμενικά και όλοι μας έχουμε σε κάποιο βαθμό τα συμπτώματα. Αυτή η έννοια της ΔΕΠΥ έχει διαδοθεί, και τώρα όλοι επανερμηνεύουν τις δυσκολίες τους με βάση αυτή τη νέα αντίληψη: “Δεν βαριέμαι και δεν αντιπαθώ τη δουλειά μου, έχω ΔΕΠΥ”».
Αύξηση διαγνώσεων ΔΕΠΥ: Πραγματική ευαισθητοποίηση ή υπερδιάγνωση λόγω κοινωνικών δικτύων;
Η ΔΕΠΥ ορίζεται ως ένα επίμονο μοτίβο απροσεξίας και/ή υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας, που επηρεάζει αρνητικά την ακαδημαϊκή, επαγγελματική ή κοινωνική λειτουργικότητα. Το Royal College of Psychiatrists αναφέρει ότι η ΔΕΠΥ επηρεάζει περίπου τρεις έως τέσσερις στους 100 ενήλικες. Ωστόσο, αυξάνονται οι ανησυχίες ότι η κατάσταση μπορεί να διαγιγνώσκεται υπερβολικά σε Ευρώπη και Αμερική.
Το αυξημένο ενδιαφέρον για διαγνώσεις ΔΕΠΥ αποδίδεται εν μέρει σε διάσημα πρόσωπα, όπως το μοντέλο Katie Price, η σταρ του Love Island Olivia Attwood και η ηθοποιός Sheridan Smith, που μίλησαν για τις προσωπικές τους εμπειρίες.
Πρόσφατη έρευνα προειδοποίησε πως δημοφιλείς εφαρμογές και influencers στα κοινωνικά δίκτυα ενδέχεται να προκαλούν ραγδαία αύξηση των διαγνώσεων. Οι συνταγές φαρμάκων για τη θεραπεία της διαταραχής αυξήθηκαν σχεδόν κατά 20% ετησίως μετά την πανδημία.
Την ίδια στιγμή, πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram, που παρουσιάζουν καθημερινά προβλήματα ως πιθανά συμπτώματα ΔΕΠΥ, έχουν συμβάλει στη διάδοση παραπληροφόρησης που ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους να αναζητήσουν διάγνωση. Παρότι πολλοί ειδικοί ανησυχούν για την αύξηση των διαγνώσεων, άλλοι προτρέπουν σε προσοχή, σημειώνοντας ότι η ΔΕΠΥ αναγνωρίστηκε επίσημα στο Ηνωμένο Βασίλειο ως διαταραχή που επηρεάζει ενήλικες μόλις το 2008.
Αυτισμός ή ΔΕΠΥ; Μονόλεπτο βιντεοπαιχνίδι βοηθάει στη διάγνωση με 80% ακρίβεια
Μέχρι τότε, θεωρούνταν πρόβλημα της παιδικής ηλικίας από το οποίο τα παιδιά σταδιακά απαλλάσσονταν. Ως αποτέλεσμα, αντί για υπερδιάγνωση, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι πολλοί ενήλικες λαμβάνουν τώρα μια σωστή διάγνωση, αφού τα συμπτώματά τους είχαν παραμεληθεί για χρόνια.
Πηγές: Daily Mail, University of Vermont, Children’s Hospital of Philadelphia, Pediatric Oncall, AAFP, CDC, NIH, Merck Manual