Νέες κατευθυντήριες οδηγίες και μελέτες ρίχνουν φως στα οφέλη και τους κινδύνους της ασπιρίνης για καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό. Τελικά να παίρνουμε ασπιρίνη ή πρέπει να την αποφεύγουμε;
Η καρδιαγγειακή νόσος αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου σε Ελλάδα και Ηνωμένες Πολιτείες, προκαλώντας περίπου 40.000 και 700.000 θανάτους ετησίως αντίστοιχα. Για δεκαετίες, οι γιατροί πρότειναν σε υγιείς ηλικιωμένους να λαμβάνουν καθημερινά χαμηλή δόση ασπιρίνης, ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου.
Ωστόσο, μετά από κλινικές δοκιμές που αμφισβήτησαν μακροχρόνιες πεποιθήσεις σχετικά με τα οφέλη της ασπιρίνης σε ορισμένες ομάδες ανθρώπων, η American Heart Association (AHA), το American College of Cardiology (ACC) και το United States Preventive Services Task Force (USPSTF) αναθεώρησαν τις κατευθυντήριες οδηγίες τους.
Πλέον, αποθαρρύνουν την καθημερινή χρήση ασπιρίνης από τους περισσότερους ηλικιωμένους χωρίς ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, λόγω των δυνητικά επικίνδυνων παρενεργειών της. Παρ’ όλα αυτά, έρευνα του 2019 εκτιμά ότι περίπου 29 εκατομμύρια Αμερικανοί χωρίς ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου εξακολουθούν να λαμβάνουν ασπιρίνη προληπτικά, ενώ 6,6 εκατομμύρια το κάνουν χωρίς σύσταση επαγγελματία υγείας.
Να συνεχίσω την ασπιρίνη για την πρόληψη καρδιαγγειακής νόσου;
«Είναι ένα περίπλοκο και λεπτό ζήτημα», εξηγεί ο καρδιολόγος του Yale Medicine, Michael Nanna, MD σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Yale Medicine. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτή είναι μία από τις πιο συχνές ερωτήσεις που του κάνουν οι ασθενείς του.
«Δεν υπάρχει μια απλή απάντηση “ναι” ή “όχι” στο ερώτημα αν η χρήση χαμηλής δόσης ασπιρίνης είναι κατάλληλη για την πρόληψη καρδιαγγειακής νόσου. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, οι παράγοντες κινδύνου και το ιατρικό ιστορικό κάθε ατόμου», σημειώνει.
Τι είναι η καρδιαγγειακή νόσος;
Η καρδιαγγειακή νόσος είναι ένας γενικός όρος που περιγράφει παθήσεις ή περιστατικά που σχετίζονται με την καρδιά ή τα αιμοφόρα αγγεία.
Περιλαμβάνει διάφορες παθήσεις, όπως η στεφανιαία νόσος (όταν οι στεφανιαίες αρτηρίες που παρέχουν αίμα στον καρδιακό μυ στενεύουν ή φράσσονται από πλάκα), οι αρρυθμίες (ακανόνιστοι καρδιακοί παλμοί), η υπέρταση (υψηλή αρτηριακή πίεση) και η περιφερική αρτηριακή νόσος (όταν οι αρτηρίες που παρέχουν αίμα στα άκρα στενεύουν ή φράσσονται). Επίσης, περιλαμβάνει καρδιαγγειακά περιστατικά, όπως:
- Καρδιακή προσβολή: Όταν μια στεφανιαία αρτηρία φράσσεται πλήρως, εμποδίζοντας το αίμα να φτάσει σε μέρος του καρδιακού μυός.
- Καρδιακή ανεπάρκεια: Όταν η καρδιά δεν μπορεί να αντλήσει αρκετό αίμα για να καλύψει τις ανάγκες του σώματος.
- Εγκεφαλικό επεισόδιο: Όταν η παροχή αίματος σε μέρος του εγκεφάλου διακόπτεται ή μειώνεται, εμποδίζοντας τη μεταφορά οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών στον εγκεφαλικό ιστό. Το εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να προκληθεί από φραγμένη αρτηρία (ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο) ή από διαρροή ή ρήξη αιμοφόρου αγγείου (αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο).
Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου περιλαμβάνουν:
- Υψηλή χοληστερόλη
- Κάπνισμα
- Διαβήτη
- Παχυσαρκία
- Ανθυγιεινή διατροφή
- Έλλειψη σωματικής δραστηριότητας
- Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
Γιατί συνιστούσαν οι γιατροί την ασπιρίνη για την καρδιά;
Η ασπιρίνη είναι ένα μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο (ΜΣΑΦ, NSAID), που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση πονοκεφάλων, πυρετού και πόνου. Επιπλέον, λειτουργεί ως αντιπηκτικό, εμποδίζοντας τα αιμοπετάλια να συσσωρεύονται και να σχηματίζουν θρόμβους.
Το «αθώο» σύμπτωμα στο δέρμα των ποδιών που προειδοποιεί για εγκεφαλικό και έμφραγμα
Οι θρόμβοι αίματος είναι μία από τις κύριες αιτίες καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου. Γι’ αυτόν τον λόγο, για πολλές δεκαετίες, οι γιατροί συνιστούσαν καθημερινή λήψη χαμηλής δόσης ασπιρίνης (περίπου 81 χιλιοστόγραμμα) σε άτομα ηλικίας 50 ετών και άνω, ώστε να προστατευτούν από τέτοιου είδους περιστατικά, τα οποία είναι πιο συχνά καθώς μεγαλώνουν. Αυτή η πρακτική ονομάζεται «πρωτογενής πρόληψη»—δηλαδή η πρόληψη πριν την εμφάνιση της νόσου.
Παράλληλα, θεωρούνταν—και εξακολουθεί να ισχύει—ότι η ασπιρίνη είναι ευεργετική για ασθενείς με ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, όπως καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο, ή για εκείνους που έχουν υποβληθεί σε επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης (bypass) ή τοποθέτηση στεντ στις στεφανιαίες αρτηρίες. Σκοπός σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η πρόληψη νέων περιστατικών, γνωστή ως «δευτερογενής πρόληψη».
Γιατί άλλαξαν οι κατευθυντήριες οδηγίες για τη χρήση ασπιρίνης στην πρωτογενή πρόληψη;
Οι αλλαγές στις κατευθυντήριες οδηγίες οφείλονται κυρίως στον αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας που σχετίζεται με τη χρήση ασπιρίνης, σε συνδυασμό με τα περιορισμένα οφέλη για την καρδιαγγειακή νόσο (CVD).
Λόγω των αντιπηκτικών της ιδιοτήτων, η ασπιρίνη μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αιμορραγίας στο γαστρεντερικό, καθώς και τον κίνδυνο αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου (που προκαλείται από αιμορραγία μέσα στον εγκέφαλο ή στην επιφάνειά του).
Οι ηλικιωμένοι είναι ήδη πιο επιρρεπείς σε αιμορραγίες του γαστρεντερικού συστήματος, αιμορραγικά εγκεφαλικά επεισόδια και αιμορραγίες στον εγκέφαλο λόγω τραυματισμών στο κεφάλι. Η χρήση ασπιρίνης μπορεί να επιδεινώσει αυτές τις καταστάσεις.
«Πριν από 20 χρόνια, πριν αλλάξουν οι κατευθυντήριες οδηγίες, πολλοί άνθρωποι ηλικίας 60 ετών και άνω έπαιρναν ασπιρίνη για πρωτογενή πρόληψη, ακόμη και αν είχαν χαμηλό κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου», αναφέρει ο Dr Michael Nanna. «Στη συνέχεια, το 2018, δημοσιεύθηκαν τρεις καθοριστικές μελέτες, καθεμία από τις οποίες εξέταζε διαφορετικούς πληθυσμούς».
Οι μελέτες αυτές εξέτασαν συνολικά τα οφέλη και τους κινδύνους της καθημερινής χρήσης ασπιρίνης για την πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου. Δύο από αυτές δεν βρήκαν σημαντική μείωση του κινδύνου καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού επεισοδίου, ενώ κατέγραψαν αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας. Μία από τις μελέτες έδειξε ελαφρώς μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών περιστατικών, αλλά με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας.
«Οι ηλικιωμένοι έχουν όντως υψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών περιστατικών, αλλά καθώς μεγαλώνουν, αυξάνεται και ο κίνδυνος αιμορραγίας», εξηγεί ο Dr Nanna. «Αν προσθέσουμε τον επιπλέον κίνδυνο αιμορραγίας από τη χρήση ασπιρίνης, η οποία μπορεί να προσφέρει μόνο περιορισμένα οφέλη για την καρδιαγγειακή νόσο, ο συνολικός κίνδυνος σοβαρών αιμορραγικών επιπλοκών αρχίζει να υπερβαίνει τα οφέλη».
Επικεντρώθηκαν οι μελέτες στη δευτερογενή πρόληψη;
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι και οι τρεις μελέτες εξέτασαν αποκλειστικά ασθενείς που λάμβαναν ασπιρίνη για την πρωτογενή πρόληψη, δηλαδή για να αποτρέψουν την εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου.
Για ασθενείς που έχουν ήδη υποστεί καρδιαγγειακό επεισόδιο ή που έχουν υποβληθεί σε επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης (bypass) ή τοποθέτηση στεντ στις στεφανιαίες αρτηρίες, εξακολουθούν να υπάρχουν «ισχυρές ενδείξεις» ότι η ασπιρίνη βοηθά στην πρόληψη ενός νέου περιστατικού, σύμφωνα με το The Journal of the American Medical Association (JAMA).
«Υπάρχει μια κοινή παρανόηση, τόσο μεταξύ ασθενών όσο και ορισμένων επαγγελματιών υγείας, ότι η ασπιρίνη πρέπει να διακόπτεται για όλους. Αυτό όμως δεν ισχύει», υπογραμμίζει ο Dr Nanna. «Οι ασθενείς δεν πρέπει να διακόπτουν τη λήψη ασπιρίνης αν έχουν ιστορικό καρδιαγγειακού επεισοδίου, εκτός αν τους το έχει συστήσει ο καρδιολόγος τους για συγκεκριμένο λόγο. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί αυτό».
Ποιες είναι οι κατευθυντήριες οδηγίες για την πρωτογενή πρόληψη σήμερα;
Με βάση αυτές τις μελέτες, το ACC και η AHA ενημέρωσαν τις κατευθυντήριες οδηγίες τους το 2019, προτείνοντας η προληπτική χρήση ασπιρίνης να εξετάζεται για ορισμένα άτομα υψηλού κινδύνου ηλικίας 40 έως 70 ετών, ενώ να αποφεύγεται για ασθενείς άνω των 70 ετών.
Το USPSTF ενημέρωσε τις δικές του κατευθυντήριες οδηγίες το 2022, «προτείνοντας να μην ξεκινά η χρήση χαμηλής δόσης ασπιρίνης για την πρωτογενή πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου σε ενήλικες ηλικίας 60 ετών και άνω». Επίσης, συστήνει οι ασθενείς ηλικίας 40 έως 59 ετών με 10% ή μεγαλύτερο κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο μέσα σε 10 χρόνια να αξιολογούνται ατομικά.
«Ένα άτομο σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα έχει χαμηλό βασικό κίνδυνο αιμορραγίας», εξηγεί ο Dr Michael Nanna. «Έτσι, αν ανήκετε σε αυτήν την ηλικιακή κατηγορία και έχετε υψηλό κίνδυνο καρδιαγγειακών περιστατικών, τότε το συνολικό όφελος μπορεί να κλίνει προς τη λήψη παιδικής ασπιρίνης, επειδή ο κίνδυνος αιμορραγίας από τη θεραπεία είναι χαμηλός και το πιθανό όφελος μεγαλύτερο».
Για άτομα που έχουν υποστεί καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο, οι κατευθυντήριες οδηγίες από το ACC, την AHA και το USPSTF υποστηρίζουν ότι η καθημερινή λήψη ασπιρίνης μπορεί να είναι ωφέλιμη για την πρόληψη μελλοντικών περιστατικών.
Το κρίσιμο ζήτημα, προσθέτει ο Dr Nanna, είναι τι πρέπει να προτείνεται σε άτομα με ασυμπτωματική, μη αποφρακτική αθηροσκληρωτική αγγειακή νόσο, δηλαδή συσσώρευση λιπιδίων (πλάκας) στα τοιχώματα των αρτηριών. Αυτή η συσσώρευση μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, όπως προοδευτική στεφανιαία νόσο, καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο και περιφερική αρτηριακή νόσο. Ωστόσο, αυτοί οι ασθενείς δεν έχουν τόσο υψηλό κίνδυνο όσο εκείνοι που έχουν ιστορικό καρδιαγγειακού περιστατικού, αναφέρει.
«Σε άτομα με υποκλινική αθηροσκληρωτική καρδιαγγειακή νόσος που δεν έχουν υποστεί θρομβωτικό επεισόδιο, όπως καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο, συχνά εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε ασπιρίνη, αλλά δεν πιστεύω ότι ανήκουν ξεκάθαρα στην κατηγορία της πρωτογενούς ή της δευτερογενούς πρόληψης», σημειώνει ο Dr Nanna. «Είναι κάτι σαν “πρόληψη 1.5”, και αυτή είναι η επόμενη περιοχή που χρειάζεται να μελετηθεί όσον αφορά τα οφέλη και τους κινδύνους που σχετίζονται με τη θεραπεία με ασπιρίνη».
Πώς θα ξέρετε αν η χαμηλή δόση ασπιρίνης είναι κατάλληλη για εσάς;
Για τους περισσότερους υγιείς ηλικιωμένους, η καθημερινή χρήση ασπιρίνης δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την πρόληψη πρώτου καρδιαγγειακού περιστατικού. Αυτή η σύσταση ισχύει ακόμη και για ασθενείς που έπαιρναν ασπιρίνη προληπτικά για χρόνια, προσθέτει ο Dr Nanna.
«Μπορεί να υπάρχει δισταγμός για τη διακοπή της ασπιρίνης, αλλά έχουμε δεδομένα, ειδικά στον πληθυσμό των ηλικιωμένων, ότι αν χρησιμοποιείται για πρωτογενή πρόληψη—δηλαδή όχι για αθηροσκληρωτική αγγειακή νόσο—τότε πιθανότατα πρέπει να διακοπεί», λέει ο Dr Nanna.
Τελικά, η απόφαση για την έναρξη καθημερινής λήψης ασπιρίνης πρέπει να λαμβάνεται σε ατομική βάση, με τη βοήθεια ενός καρδιολόγου που μπορεί να αξιολογήσει το προσωπικό σας ιστορικό, την ηλικία σας, το οικογενειακό ιστορικό σας και άλλους παράγοντες κινδύνου, σημειώνει.
«Αυτό αφορά την εξατομικευμένη ιατρική και τη λήψη απόφασης από κοινού», λέει ο Dr Nanna. «Το προσεγγίζω κατά περίπτωση, ζυγίζοντας τον εκτιμώμενο κίνδυνο ενός ασθενούς για καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο και αποφασίζοντας αν αυτός ο κίνδυνος είναι αρκετά υψηλός ώστε να υπερβαίνει τον κίνδυνο αιμορραγίας που συνδέεται με την έναρξη της χαμηλής δόσης ασπιρίνης. Στη συνέχεια, παρουσιάζω αυτές τις πληροφορίες στον ασθενή και παίρνουμε την απόφαση μαζί».
Πηγές: Yale Medicine, CDC, AHAIASA Journals, American Heart Association