Τι είναι η «νόσος της ασπαρτάμης», ποιες έρευνες συνδέουν την ασπαρτάμη με διάφορα προβλήματα υγείας και γιατί οι επίσημες αρχές δεν έχουν βρει μέχρι τώρα σημαντικές επιδημιολογικές συνδέσεις με σοβαρό κίνδυνο ή βλάβη;
Η ασπαρτάμη συνετέθη για πρώτη φορά το 1965, ενώ στις μέρες μας πλέον χρησιμοποιείται στην παρασκευή τροφίμων και ποτών σε περισσότερες από 100 χώρες παγκοσμίως. Η ασπαρτάμη εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) το 1981 για να χρησιμοποιηθεί σε μια σειρά τροφίμων (π.χ. γλυκαντική ουσία σε δισκία, δημητριακά πρωινού, τσίχλες).
Η έγκριση αυτή επεκτάθηκε δύο χρόνια αργότερα, το 1983 για να συμπεριλάβει και τη χρήση ασπαρτάμης σε ανθρακούχα αναψυκτικά. Το 1985, το Συμβούλιο Επιστημονικών Υποθέσεων του Αμερικάνικου Ιατρικού Συλλόγου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρήση και κατανάλωση ασπαρτάμης από υγιείς ενήλικες είναι ασφαλής και δε σχετίζεται με παρενέργειες ή προβλήματα υγείας.
Το 1996, η ασπαρτάμη εγκρίθηκε ως «ασφαλής γλυκαντική ουσία γενικής χρήσης» για την παραγωγή και χρήση της σε τρόφιμα και ποτά από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των Η.Π.Α.
Η «νόσος της ασπαρτάμης»
Το 1998, μια φάρσα που διαδόθηκε μέσω email προειδοποιούσε για σοβαρούς κινδύνους για την υγεία που προκαλεί η κατανάλωση ασπαρτάμης. Το email ισχυριζόταν ότι το τεχνητό γλυκαντικό ήταν τοξικό για τον άνθρωπο με εκατό διαφορετικούς τρόπους, και μάλιστα επινοήθηκε ένας νέος ιατρικός όρος: «νόσος της ασπαρτάμης».
Αν και επίσημες ανασκοπήσεις που πραγματοποιήθηκαν από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων ανάφεραν ότι δεν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για βλάβη στον άνθρωπο χαρακτηρίζοντας την ασφαλή (μάλιστα η ESFA έθεσε ένα ημερήσιο όριο ασφαλείας για την ασπαρτάμη που ισοδυναμούσε με 12 κουτιά αναψυκτικού διαίτης! Κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα έπινανσε μια μέρα.), αρκετοί κορυφαίοι ακαδημαϊκοί είχαν εκφράσει αμφιβολίες για την ασφάλεια του γλυκαντικού ενώ έρευνες που έβγαιναν στο φως για την ασπαρτάμη και τη σχέση της με τον καρκίνο συνήθως καταρρίπτονταν ως ανεπαρκείς ή οι εμπειρογνώμονες δεν παρατηρούσαν κάποια σύνδεση με τον καρκίνο.
Ο όρος «νόσος της ασπαρτάμης» εμφανίστηκε επίσης για πρώτη φορά σε ένα βιβλίο που γράφτηκε από τον Δρ. H.J. Roberts, το οποίο συσχέτισε την κατανάλωση ασπαρτάμης με ένα ευρύ φάσμα δυσμενών επιπλοκών στην υγεία, όπως:
- Ζάλη
- Πονοκέφαλος
- Έμετος ή ναυτία
- Κοιλιακό άλγος
- Κόπωση
- Εξασθενημένη όραση
- Κατάθλιψη και
- Απώλεια μνήμης
Σε απάντηση στους ισχυρισμούς του email και του βιβλίου, το Υπουργείο Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών διεξήγαγε έρευνα, η οποία δεν βρήκε σημαντικές επιδημιολογικές συνδέσεις με σοβαρό κίνδυνο ή βλάβη από την κατανάλωση ασπαρτάμης.
Ποια ήταν τα πιο σημαντικά ορόσημα της EFSA για την ασπαρτάμη
Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) παρέχει και εκδίδει ανεξάρτητες επιστημονικές γνωμοδοτήσεις για κινδύνους που σχετίζονται με τα τρόφιμα. Με την ασπαρτάμη η στάση της ήταν διφορούμενη. Στις πρώτες έρευνες έδινε το πράσινο φως και τη θεωρούσε ασφαλή, μέχρι σήμερα, που πρόκειται να ανακοινωθεί μέσα στον Ιούλιο ότι η ασπαρτάμη είναι πιθανόν καρκινογόνο. Ποια ήταν τα σημαντικά ορόσημα -αποφάσεις της EFSA:
2006
Μετά την αξιολόγηση μιας μακροχρόνιας μελέτης για καρκινογένεση που προκαλεί η ασπαρτάμη, οι ειδικοί της EFSA κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει λόγος να αναθεωρηθεί η Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη (ΑΗΠ) για την ασπαρτάμη των 40 mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα.
2009
Οι ειδικοί της EFSA αξιολόγησαν τα ευρήματα σχετικά με την καρκινογένεση σε αρουραίους και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ένδειξη ότι η ασπαρτάμη είναι γονοτοξική ή καρκινογόνος και δεν υπάρχει λόγος να αναθεωρηθεί η AΗΠ για ασπαρτάμη των 40 mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα.
Φεβρουάριος 2009
Η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δύο δημοσιεύσεις για τα τεχνητά γλυκαντικά δεν έκαναν λόγο για επανεξέταση προηγούμενων αξιολογήσεων ασφάλειας της ασπαρτάμης ή άλλων γλυκαντικών που επί του παρόντος εγκρίθηκαν από την ΕΕ.
Σεπτέμβριος 2011
Η EFSA δημοσίευσε κατάλογο επιστημονικών μελετών που έλαβε μετά από πρόσκληση υποβολής δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των 112 πρωτότυπων εγγράφων για την ασπαρτάμη που υποβλήθηκαν για να υποστηρίξουν το αίτημα για έγκριση της ασπαρτάμης στην Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Μάιος 2011
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την EFSA να προωθήσει την επαναξιολόγηση της ασπαρτάμης, η οποία είχε αρχικά προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί έως το 2020, ως μέρος της συστηματικής επαναξιολόγησης όλων των προσθέτων τροφίμων που έχουν εγκριθεί στην ΕΕ πριν από τις 20 Ιανουαρίου 2009.
Ιούλιος 2012
Η EFSA απευθύνει πρόσκληση για δεδομένα σχετικά με το 5-βενζυλ-3,6-διοξο-2-πιπεραζινοοξικό οξύ (DKP) και άλλα προϊόντα αποδόμησης της ασπαρτάμης.
Δεκέμβριος 2013
Η EFSA δημοσίευσε μια πλήρη αξιολόγηση κινδύνου για την ασπαρτάμη, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η ασπαρτάμη και τα προϊόντα διάσπασής της είναι ασφαλή για τον γενικό πληθυσμό (συμπεριλαμβανομένων των βρεφών, των παιδιών και των εγκύων γυναικών).
Η Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη (ΑΗΠ) των 40mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα (mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα) θεωρείται προστατευτική για το γενικό πληθυσμό. Η έκθεση των καταναλωτών στην ασπαρτάμη εκτιμάται ότι είναι πολύ χαμηλότερη από αυτήν την ΑΗΠ.
Για ασθενείς που πάσχουν από φαινυλκετονουρία, η ΑΗΠ δεν ισχύει, καθώς απαιτούν αυστηρή τήρηση μιας δίαιτας χαμηλής σε φαινυλαλανίνη (ένα αμινοξύ που αποτελείται από πρωτεΐνες που βρίσκονται σε πολλά τρόφιμα).
Το Παράρτημα Α της επιστημονικής γνώμης αναφέρει τα κριτήρια επιλογής για τον τρόπο με τον οποίο ελήφθησαν υπόψη τα δεδομένα στην επαναξιολόγηση της ασπαρτάμης.
Ιανουάριος και Απρίλιος
Η EFSA πραγματοποίησε δημόσια διαβούλευση σχετικά με το σχέδιο επιστημονικής της γνώμης για την ασφάλεια της ασπαρτάμης, ακολουθούμενη από συνάντηση με τα ενδιαφερόμενα μέρη για να συζητηθούν τα σχόλια που έλαβε.
Ιούνιος 2017
Η EFSA δημοσίευσε πρόσκληση για τεχνικά και τοξικολογικά δεδομένα για γλυκαντικές ουσίες που έχουν εγκριθεί ως πρόσθετα τροφίμων στην ΕΕ ως μέρος της επαναξιολόγησής τους. Μεταξύ των γλυκαντικών που πρέπει να επαναξιολογηθούν είναι το άλας της ασπαρτάμης-ακεσουλφάμης (Ε 962).
Ιανουάριος 2018
Η EFSA δημοσίευσε πρόσκληση για δεδομένα επιπέδου χρήσης και/ή συγκέντρωσης προσθέτων τροφίμων σε τρόφιμα και ποτά που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση (Παρτίδα 7).
Μάιος 2019
Η EFSA ζήτησε πρόσθετες πληροφορίες από τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με τον χαρακτηρισμό του μεγέθους των σωματιδίων των ουσιών όταν χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα τροφίμων. Ζητήθηκαν επίσης δεδομένα για το άλας ασπαρτάμης-ακεσουλφάμης (Ε 962).
Ιούνιος 2020
Η EFSA δημοσίευσε πρόσκληση για δεδομένα σχετικά με τα επίπεδα χρήσης ασπαρτάμης (E 951) ή/και αναλυτικά δεδομένα σε τρόφιμα και ποτά που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης επαναξιολόγησης του άλατος της ασπαρτάμης-ακεσουλφάμης (E 962).
Ιούνιος 2021
Η EFSA εντόπισε την ανάγκη για πρόσθετα δεδομένα για την επαναξιολόγηση του άλατος της ασπαρτάμης-ακεσουλφάμης (Ε 962) και της νεοτάμης (Ε 961), μεταξύ άλλων γλυκαντικών.
Τι έδειξαν πρόσφατες έρευνες για την ασπαρτάμη
Το 2022, μελέτη NutriNet-Santé ανέφερε ότι οι ενήλικες που κατανάλωναν υψηλότερες ποσότητες ασπαρτάμης είχαν ελαφρώς περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο συνολικά (1,15 φορές), καρκίνο του μαστού (1,22 φορές) και καρκίνους που σχετίζονται με την παχυσαρκία (1,15 φορές) ο κίνδυνος από εκείνους που δεν κατανάλωναν ασπαρτάμη.
Το 2017 μια μεγάλη έρευνα έδειξε ότι τεχνητά γλυκαντικά συνδέονται με 13% υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου, ιδιαίτερα της ασπαρτάμης και της ακεσουλφάμης-Κ.
Η μελέτη βρήκε υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου γενικά, με την υψηλότερη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού και καρκίνους που σχετίζονται με την παχυσαρκία, για άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες τεχνητών γλυκαντικών.
Η παγκόσμια αγορά τεχνητών γλυκαντικών υπολογίζεται στα 22,2 δισεκατομμύρια δολάρια και αυξάνεται, μια αύξηση σχεδόν τριών δισεκατομμυρίων δολαρίων μόνο τα τελευταία 2 χρόνια.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι το 41,4% των ενηλίκων των ΗΠΑ και το 25,1% των παιδιών χρησιμοποιούν τεχνητές γλυκαντικές ουσίες, σε ένα ευρύ φάσμα εμπορικών προϊόντων. Αναφερόμενοι σε αυτά ως «γλυκαντικά υψηλής έντασης», ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) έχει εγκρίνει έξι τέτοιες ουσίες ως ασφαλείς για ανθρώπινη κατανάλωση σε τυπικά ημερήσια επίπεδα πρόσληψης. Πολλές έγκριτες ιατρικές αρχές και οργανισμοί σήμερα θεωρούν τα τεχνητά γλυκαντικά ασφαλή μετά από εκτεταμένη επιδημιολογική έρευνα με ανθρώπινους πληθυσμούς.
Που βρίσκεται η ασπαρτάμη
Η ασπαρτάμη παραμένει ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσθετα τροφίμων που χρησιμοποιούνται. Περιέχεται σε προϊόντα όπως:
- Σιτηρά / δημητριακά πρωινού
- Κατεψυγμένα επιδόρπια
- Ζελατίνες
- Τσίχλα χωρίς ζάχαρη
- Αναψυκτικά διαίτης και άλλα αναψυκτικά
- Τσάγια
- Στιγμιαίοι καφέδες
- Επιδόρπια γιαουρτιού
- Επιτραπέζια γλυκαντικά
Τι προκαλεί η ασπαρτάμη;
Η ασπαρτάμη μεταβολίζεται από τον οργανισμό, που σημαίνει ότι δεν απεκκρίνεται με την ίδια μορφή κατά την κατάποση. Για το λόγο αυτό πρέπει να αποφεύγεται από άτομα με φαινυλκετονουρία, η οποία είναι μια σπάνια κληρονομική ασθένεια που εμποδίζει τη φαινυλαλανίνη –ένα βασικό αμινοξύ– να μεταβολιστεί σωστά.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Υπηρεσία Προτύπων Τροφίμων απαιτεί από όλα τα τρόφιμα που περιέχουν ασπαρτάμη να αναφέρουν τη χημική ουσία στα συστατικά του προϊόντος και να φέρουν την ακόλουθη προειδοποίηση. «Περιέχει πηγή φαινυλαλανίνης». Οι κατασκευαστές προϊόντων με γλυκαντική ασπαρτάμη πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν «με γλυκαντικό(α)» στην ετικέτα κοντά στην ονομασία του κύριου προϊόντος ή «με ζάχαρη και γλυκαντικό(α)» σε τρόφιμα που περιέχουν ζάχαρη και γλυκαντικά.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα τρόφιμα που περιέχουν ασπαρτάμη πρέπει να φέρουν την ένδειξη «Phenylketonurics: Contains Phenylalanine» στις ετικέτες τους.
Υποτιθέμενοι κίνδυνοι
Ιατρικοί εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένου του Dr John Olney, κορυφαίου ερευνητή στη νευροψυχοφαρμακολογία, έχουν εκφράσει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τις νευροτοξικές επιδράσεις της ασπαρτάμης. Η ασπαρτάμη έχει επίσης συνδεθεί με την ανάπτυξη ή επιδείνωση μιας σειράς καταστάσεων υγείας, όπως:
- σακχαρώδης διαβήτης
- σπασμοί
- πονοκέφαλος
- κατάθλιψη
- ψυχιατρικές καταστάσεις
- υπερθυρεοειδισμός
- υπέρταση
- αρθρίτιδα
Η ασπαρτάμη έχει επίσης συνδεθεί με την ανάπτυξη επιληπτικών κρίσεων και καρκίνων του εγκεφάλου σε θηλαστικά όπως οι αρουραίοι και οι πίθηκοι.