Η μουσική αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας. Μας φτιάχνει τη διάθεση, μας παρακινεί να τρέξουμε πιο γρήγορα, μας χαλαρώνει για να κοιμηθούμε. Όλοι αναγνωρίζουμε τη δύναμή της. Πώς μπορεί η μουσική να χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία για ανθρώπους με άνοια και άλλες χρόνιες παθήσεις;
Εκτός από τη σημαντική συμβολή της μουσικής στη θεραπεία του καρκίνου, στη διαχείριση του χρόνιου πόνου και στην αποκατάσταση του εγκεφάλου μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, οι ερευνητές σημειώνουν μεγάλη βελτίωση στη χρήση της μουσικής για τη βοήθεια ασθενών με άνοια.
Η μουσική μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη των ασθενών, ενώ βελτιώνει την ποιότητα ζωής τόσο για τους ίδιους όσο και για τους φροντιστές τους, ενισχύοντας την ικανότητα όλων να προσαρμόζονται και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και το στρες.
Η μουσικοθεραπεία, είτε περιλαμβάνει παίξιμο, τραγούδι ή ακρόαση μουσικής, μπορεί επίσης να έχει θετική επίδραση στη γνωστική λειτουργία – ειδικά σε ηλικιωμένους που αντιμετωπίζουν άνοια ή προβλήματα μνήμης. Άρα γιατί έχει τόσο έντονα αποτελέσματα η μουσική σε ανθρώπους με άνοια;
Η μουσική και ο εγκέφαλος
Πριν από περίπου δέκα χρόνια, ερευνητές ανακάλυψαν ότι η ακρόαση μουσικής ενεργοποιεί πολλές περιοχές του εγκεφάλου. Αυτές περιλαμβάνουν το λιμβικό σύστημα (υπεύθυνο για τα συναισθήματα και τη μνήμη), τις γνωστικές περιοχές (συνδεδεμένες με την αντίληψη, τη μάθηση και τις αντιδράσεις) και τις κινητικές περιοχές (υπεύθυνες για τις εκούσιες κινήσεις). Αυτή η ανακάλυψη αντέκρουσε την παλαιότερη άποψη ότι η μουσική επεξεργάζεται μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και εξήγησε τον μοναδικό νευρολογικό της αντίκτυπο.
Επίσης, έρευνες έχουν δείξει ότι η μουσική μπορεί να βοηθήσει στην αναγέννηση του εγκεφάλου και των συνδέσεών του. Δεδομένου ότι πολλές αιτίες της άνοιας συνδέονται με τον κυτταρικό θάνατο στον εγκέφαλο, είναι πιθανό η μουσική να βοηθά τα άτομα με άνοια, ενισχύοντας ή αποκαθιστώντας τις κατεστραμμένες νευρικές συνδέσεις και τα κύτταρα.
Δεν είναι, όμως, οποιαδήποτε μουσική αυτή που επιφέρει αναγεννητικές επιδράσεις στον εγκέφαλο. Η οικεία και αγαπημένη μουσική φαίνεται να έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στα συναισθήματα και τη μνήμη. Η ακρόαση των αγαπημένων μας τραγουδιών απελευθερώνει ορμόνες ευεξίας, που μας προκαλούν ευχαρίστηση. Ειδικά σχεδιασμένες λίστες (playlists) με αγαπημένα τραγούδια μπορεί να είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση του στρες της καθημερινότητας.
Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας, καθώς οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις μουσικές αναμνήσεις επηρεάζονται λιγότερο από αυτές τις παθήσεις. Έτσι, αναμνήσεις και εμπειρίες που συνδέονται με αγαπημένα τραγούδια συχνά παραμένουν ζωντανές για τα άτομα με τέτοιες καταστάσεις.
Άνοια: Τα 3 παράξενα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν με την αλλαγή της ώρας
Η ακρόαση μουσικής μπορεί επίσης να βοηθήσει στη διαχείριση της δυσφορίας, της ανησυχίας και της συμπεριφοράς “sundowning” – δηλαδή όταν τα άτομα με άνοια γίνονται πιο συγκεχυμένα το απόγευμα και το βράδυ.
Η επιστήμη πίσω από τη μουσική και την άνοια
Σε μια μικρή μελέτη που πραγματοποιήθηκε από εμάς και τους συνεργάτες μας στο Cambridge Institute for Music Therapy Research, καταδείξαμε πόσο ισχυρή επίδραση μπορεί να έχει η μουσική σε άτομα με άνοια. Διαπιστώσαμε ότι όταν άκουγαν επανειλημμένα την αγαπημένη τους μουσική, οι καρδιακοί τους παλμοί και οι κινήσεις τους ανταποκρίνονταν στον ρυθμό και τη σύνθεση της μουσικής.
Οι φυσικές αντιδράσεις τους άλλαξαν όταν τραγουδούσαν μαζί με τη μουσική ή όταν αναπολούσαν παλιές ιστορίες και αναμνήσεις, ακούγοντας ένα τραγούδι. Αυτές οι αλλαγές είναι σημαντικές, γιατί δείχνουν πώς η μουσική επηρεάζει την κίνηση, τα συναισθήματα και την ανάκληση μνήμης.
Μελέτες έχουν δείξει ότι κατά τη διάρκεια και μετά την ακρόαση μουσικής, τα άτομα με άνοια παρουσίασαν λιγότερη διέγερση, επιθετικότητα και άγχος, ενώ η συνολική τους διάθεση βελτιώθηκε. Σε πολλές περιπτώσεις, χρειάστηκαν ακόμη και λιγότερα φάρμακα όταν συμμετείχαν σε τακτικές μουσικές συνεδρίες.
Άλλοι ερευνητές έχουν αρχίσει να δοκιμάζουν προγράμματα μουσικής εκπαίδευσης για τη γνωστική υποστήριξη ατόμων με άνοια. Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, καθώς οι συμμετέχοντες παρουσίασαν βελτιωμένες εκτελεστικές λειτουργίες (όπως επίλυση προβλημάτων, ρύθμιση συναισθημάτων και συγκέντρωση) σε σύγκριση με όσους συμμετείχαν μόνο σε σωματική άσκηση.
Πώς η μουσική διαμορφώνει τα συναισθήματα και ενισχύει τη μνήμη μας
Μουσικοθεραπεία: Θεραπεία χωρίς φάρμακα
Η μουσική αναμένεται να συνεχίσει να αποτελεί πολύτιμο εργαλείο στη θεραπεία της άνοιας. Ωστόσο, με βάση όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα, είναι σημαντικό η μουσική να προέρχεται από συλλογές με αγαπημένα τραγούδια του ίδιου του ασθενούς – και να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους αντιμετώπισης, όπως φάρμακα που μπορούν να επιβραδύνουν την πρόοδο της άνοιας ή να βοηθήσουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων, υποστηρίζοντας τη συνολική ευεξία.