Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες κινδύνου για την άνοια, συμπεριλαμβανομένων των ιατρικών, του τρόπου ζωής και του περιβάλλοντος. Κάποιοι από αυτούς είναι εφικτό να αποφευχθούν, ενώ άλλοι δεν μπορούν να ελεγχθούν.
Σύμφωνα με τη βρετανική Εταιρεία Αλτσχάιμερ, όλοι οι άνθρωποι έχουν πιθανότητες να εμφανίσουν άνοια, αλλά μερικοί έχουν περισσότερες πιθανότητες από άλλους. Αυτοί οι άνθρωποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
Για παράδειγμα, η γήρανση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για άνοια. Αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο ηλικίας άνω των 75 ετών έχει περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει άνοια από κάποιον που είναι κάτω των 75 ετών.
15 παράγοντες κινδύνου για την άνοια
- Ηλικία
- Καρδιακές παθήσεις
- Ατμοσφαιρική ρύπανση
- Διαβήτης
- Απώλεια όσφρησης
- Υψηλή χοληστερόλη
- Έρπης
- Κατάθλιψη
- Διατροφικά μοτίβα
- Τραύμα στο κεφάλι
- Μοναξιά
- Παχυσαρκία
- Γονίδια
- Ύπνος
- Κάπνισμα
1. Ηλικία
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο κοινή μορφή άνοιας. Περίπου το ένα τρίτο των ατόμων 85 ετών και άνω εμφανίζουν σημάδια της νόσου. Τα γονίδια παίζουν ρόλο σε αυτή την ηλικία, αλλά το ίδιο κάνουν και πράγματα όπως η διατροφή, η άσκηση, η κοινωνική ζωή και άλλες ασθένειες. Η άνοια δεν είναι ένα φυσιολογικό μέρος της γήρανσης.
2. Καρδιακές παθήσεις
Η καρδιακή νόσος θα μπορούσε να οδηγήσει σε καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό, γεγονός που καθιστά την άνοια πιο πιθανή. Η καρδιακή νόσος προκαλείται συνήθως από τη συσσώρευση πλάκας στις αρτηρίες γύρω από την καρδιά (αθηροσκλήρωση).
Αυτό μπορεί να επιβραδύνει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και να αυξήσει τον κίνδυνο για εγκεφαλικό, καθιστώντας πιο δύσκολο να σκεφτείτε ή να θυμηθείτε πράγματα. Επιπλέον, πολλές καταστάσεις που προκαλούν καρδιακές παθήσεις -κάπνισμα, διαβήτης, υψηλή αρτηριακή πίεση και υψηλή χοληστερόλη- μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε άνοια.
3. Ατμοσφαιρική ρύπανση
Μια αγγλική μελέτη διαπίστωσε ότι οι ηλικιωμένοι που ζούσαν σε περιοχές με την υψηλότερη ετήσια συγκέντρωση ατμοσφαιρικής ρύπανσης είχαν 1,4 φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν άνοια από τους ανθρώπους που ζούσαν σε μέρη με καθαρότερο αέρα.
Το διοξείδιο του αζώτου (NO2) και τα σωματίδια (μικροσωματίδια στον αέρα που μπορεί να μην βλέπετε αλλά εισπνέετε) προκάλεσαν τη μεγαλύτερη ζημιά.
4. Διαβήτης
Οι γιατροί δεν είναι σίγουροι ακριβώς γιατί τα άτομα με διαβήτη παρουσιάζουν πιο συχνά άνοια. Γνωρίζουν όμως ότι τα άτομα με διαβήτη είναι πιο πιθανό να έχουν κατεστραμμένα αιμοφόρα αγγεία. Αυτό μπορεί να επιβραδύνει ή να εμποδίσει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και να βλάψει περιοχές του εγκεφάλου, οδηγώντας σε αυτό που ονομάζεται αγγειακή άνοια.
Μερικοί άνθρωποι μπορεί να είναι σε θέση να επιβραδύνουν την παρακμή του εγκεφάλου εάν κρατούν τον διαβήτη υπό έλεγχο με φάρμακα, άσκηση και υγιεινή διατροφή.
5. Απώλεια όσφρησης
Οι ηλικιωμένοι που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις διάφορες μυρωδιές έχουν πάνω από διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν άνοια από εκείνους με έντονη όσφρηση. Σχεδόν οι μισοί άνθρωποι σε μια αμερικανική μελέτη που είχαν διαγνωστεί με άνοια είχαν οσφρητική δυσλειτουργία 5 χρόνια πριν. Ένα απλό τεστ όσφρησης μπορεί να επισημάνει την ανάγκη για έγκαιρη θεραπεία.
6. Υψηλή χοληστερόλη
Τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, ειδικά στη μέση ηλικία, συνδέονται με την παχυσαρκία, την υψηλή αρτηριακή πίεση και τον διαβήτη. Όλα αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας, αλλά δεν είναι ακόμη σαφές εάν η χοληστερόλη από μόνη της επιδεινώνει το πρόβλημα.
Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η υψηλή χοληστερόλη στη μέση ηλικία θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες για νόσο Αλτσχάιμερ αργότερα στη ζωή, αλλά η ακριβής σχέση δεν είναι σαφής.
7. Έρπης
Ο ιός του απλού έρπητα 1 (HSV1), ή ο στοματικός έρπης, εμφανίζεται συνήθως ως φουσκάλες ή πληγές πάνω ή γύρω από το στόμα σας. Αλλά ο ιός μπορεί επίσης να εισέλθει και να μολύνει τον εγκέφαλο. Μια πρόσφατη μελέτη συνέδεσε τον HSV1 με μείωση ορισμένων νοητικών λειτουργιών, αλλά όχι με την άνοια.
Ωστόσο, εργαστηριακές μελέτες σε ένα ρεαλιστικό μοντέλο εγκεφάλου έδειξαν ότι ο HSV1 πυροδότησε σημαντικά σημεία του Αλτσχάιμερ, συμπεριλαμβανομένου του οιδήματος και των συστάδων πρωτεΐνης στον εγκεφαλικό ιστό.
8. Κατάθλιψη
Εάν πάσχετε κατάθλιψη ή είχατε στο παρελθόν, μπορεί να έχετε περισσότερες πιθανότητες να πάθετε άνοια. Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σίγουροι ότι είναι αιτία. Μπορεί απλώς να είναι ένα πρώιμο σύμπτωμα ή ένα σημάδι άλλων αιτιών όπως η νόσος Πάρκινσον ή η νόσος Χάντινγκτον.
Μιλήστε με το γιατρό ή τον θεραπευτή σας εάν αισθάνεστε πεσμένοι για περισσότερες από δύο εβδομάδες και αμέσως εάν σκέφτεστε να βλάψετε τον εαυτό σας. Η θεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή μπορούν να βοηθήσουν στην κατάθλιψη.
9. Διατροφικά μοτίβα
Τα υπερ-αμυλούχα και επεξεργασμένα τρόφιμα δεν ανήκουν στη λίστα των υγιεινών επιλογών. Αλλά ξέρατε ότι τρώγοντας συνδυαστικά αυτά τα δύο μπορεί να αυξήσετε τις πιθανότητες να πάθετε άνοια;
Γάλλοι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι άνθρωποι που εμφάνισαν άνοια συχνά συνδύαζαν επεξεργασμένα κρέατα -δηλαδή ζαμπόν, πεπερόνι και αλλαντικά- με υψηλούς υδατάνθρακες όπως πατάτες, αλκοόλ και γλυκά. Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι που έμειναν υγιείς έτρωγαν το μερίδιό τους από κρέας -αλλά το απολάμβαναν με φρούτα και λαχανικά.
10. Τραύμα στο κεφάλι
Μια απλή, ήπια τραυματική εγκεφαλική βλάβη μπορεί να μην κάνει πιο πιθανό να πάθει κάποιος άνοια αργότερα στη ζωή του. Αλλά πιο σοβαρά ή επαναλαμβανόμενα χτυπήματα ή πτώσεις θα μπορούσαν να διπλασιάσουν ή να τετραπλασιάσουν τις πιθανότητες, ακόμη και χρόνια μετά τον πρώτο τραυματισμό.
Πηγαίνετε στο νοσοκομείο εάν έχετε χτυπήσει το κεφάλι και λιποθυμήσετε ή έχετε θολή όραση ή αισθάνεστε ζάλη, σύγχυση, ναυτία ή ευαισθησία στο φως.
11. Μοναξιά
Το να νιώθετε μοναξιά με την πάροδο του χρόνου μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες να πάθετε άνοια, ακόμη και όταν ο συνολικός κίνδυνος να υποστείτε την ασθένεια -όπως λόγω γονιδίων ή ηλικίας- είναι χαμηλός, σύμφωνα με μια 10ετή μελέτη.
Άτομα κάτω των 80 ετών που ανέφεραν ότι αισθάνονται μόνοι είχαν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν άνοια από εκείνους που δεν ένιωθαν έτσι. Ο χρόνος είναι το κλειδί, όμως. Οι άνθρωποι που συνήλθαν από τη μοναξιά τους δεν διέτρεχαν τον ίδιο κίνδυνο.
12. Παχυσαρκία
Εάν έχετε πολύ επιπλέον βάρος στη μέση ηλικία, μπορεί να έχετε περισσότερες πιθανότητες να πάθετε άνοια αργότερα στη ζωή σας. Τα περιττά κιλά αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις και διαβήτη, που συνδέονται επίσης με την άνοια. Μπορείτε να ελέγξετε τον Δείκτη Μάζας Σώματος διαδικτυακά για να δείτε αν βρίσκεστε στο εύρος της παχυσαρκίας.
Ο γιατρός σας μπορεί να σας βοηθήσει να θέσετε έναν στόχο απώλειας βάρους που είναι κατάλληλος για εσάς. Μια υγιεινή διατροφή και τακτική άσκηση θα μπορούσαν να σας βοηθήσουν να αλλάξετε τα πράγματα.
13. Γονίδια
Η άνοια δεν χρειάζεται να υπάρχει στην οικογένειά σας για να την πάθετε, αλλά τα γονίδια κάνουν τη διαφορά. Ένας γονέας ή ένας αδερφός με νόσο Αλτσχάιμερ αυξάνει τις πιθανότητες. Τα γονίδια φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη σημασία σε ορισμένους τύπους άνοιας από άλλους.
Αλλά ακόμη και τα επικίνδυνα γονίδια δεν σημαίνουν ότι θα πάθετε άνοια. Εάν σκέφτεστε να κάνετε γενετικό έλεγχο για τη νόσο Αλτσχάιμερ, ρωτήστε το γιατρό σας για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα -και τη γενετική συμβουλευτική. Οι γιατροί δεν συνιστούν συνήθως αυτές τις εξετάσεις.
14.Ύπνος
Πολλοί άνθρωποι τυχαίνει να έχουν μια άσχημη νύχτα χωρίς καλό ύπνο. Αλλά αν συμβαίνει συχνά -ξυπνάτε πολύ ή δεν κοιμάστε αρκετά- θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες να πάθετε άνοια, συμπεριλαμβανομένης της νόσου Αλτσχάιμερ, ή να την επιδεινώσει.
Μπορεί να σας βοηθήσει εάν προσπαθήσετε να διατηρήσετε μια υγιεινή ρουτίνα ύπνου: Αποφύγετε το αλκοόλ, την καφεΐνη και τα ηλεκτρονικές συσκευές το βράδυ, οργανώστε ένα χαλαρωτικό τελετουργικό πριν τον ύπνο και προγραμματίστε τις ώρες ύπνου σας.
15. Κάπνισμα
Φαίνεται ότι το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο να πάθετε άνοια, πιθανώς επειδή είναι κακό για τα αιμοφόρα αγγεία. Και σίγουρα κάνει πιο πιθανό το εγκεφαλικό επεισόδιο, το οποίο συχνά καταστρέφει τον εγκέφαλο και προκαλεί αγγειακή άνοια.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα με τη σκέψη ή τη μνήμη. Μιλήστε με το γιατρό σας ή έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας εάν καπνίζετε και θέλετε υποστήριξη για να το κόψετε.