Χρησιμοποιούνται για να δώσουν γλυκιά γεύση σε τρόφιμα ή ροφήματα μειώνοντας το συνολικό φορτίο σε υδατάνθρακες και απλά σάκχαρα. Πώς επιδρούν τα γλυκαντικά στο βάρος μας και στην ανθρώπινη υγεία, εξηγεί η Δρ. Βαλεντίνη Κωνσταντινίδου, Ερευνήτρια Διατροφογενετικής- Διατροφολόγος-Διαιτολόγος-Τεχνολόγος Τροφίμων.
Στις 15 Μαΐου 2023 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στα πλαίσια της εκστρατείας ενημέρωσης για την υγιεινή διατροφή και για τους τρόπους που μπορεί ο άνθρωπος να καθιερώσει μακροπρόθεσμες διατροφικές συνήθειες που προάγουν την υγεία και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής εξέδωσε, επιτέλους, σαφείς οδηγίες για τη ΜΗ χρήση γλυκαντικών στην προσπάθεια απώλειας βάρους ή στον έλεγχο του ρίσκου εμφάνισης άλλων πολύπλοκων παθήσεων, όπως οι καρδιοαγγειακές και ο διαβήτης τύπου 2.
Συγκεκριμένα, τονίζεται ότι η μακροπρόθεσμη κατανάλωση γλυκαντικών χωρίς ζάχαρα (NSS από την αγγλική τους ονομασία Non-Sugar Sweeteners) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2, καρδιοαγγειακών παθήσεων και θνησιμότητας στους ενήλικες.
Και ενώ η συγκεκριμένη ανακοίνωση μπορεί να ξάφνιασε πολλούς, η επιστημονική κοινότητα γνωρίζει και ενημερώνει για αυτές τις ανεπιθύμητες δράσεις των γλυκαντικών αρκετά χρόνια τώρα. Το ίδιο κάνουν και οι ενημερωμένοι επαγγελματίες υγείας διατροφολόγοι-διαιτολόγοι και ιατροί, οι οποίοι παρακολουθούν τις επιστημονικές εξελίξεις. Ας δούμε όμως ακριβώς τι συμβαίνει με τα γλυκαντικά.
Γλυκά χωρίς ζάχαρη
Τα NSS χρησιμοποιούνται σε επεξεργασμένα τρόφιμα και ροφήματα, που φέρουν την ετικέτα «χωρίς ζάχαρη» και χρησιμοποιούνται κατά κόρον από άτομα που δε θέλουν να καταναλώνουν ζάχαρη. Στο βωμό λοιπόν του «κόβω τη ζάχαρη», «μειώνω θερμίδες», «θέλω να χάσω γρήγορα βάρος» και δεδομένου ότι το ανθρώπινο σώμα είναι αδύνατον να ζήσει χωρίς γλυκιά γεύση, έχουν γίνει «διάσημα» πολλά γλυκαντικά συστατικά με κόστος συχνά μεγαλύτερο-για την ανθρώπινη υγεία- από το αν κατανάλωναν το ίδιο προϊόν με ζάχαρη.
Φυσικά και τεχνητά γλυκαντικά
Αυτά τα γλυκαντικά και τις αντίστοιχες έρευνες που τα έχουν μελετήσει τη τελευταία δεκαετία ανέλυσε και εκτίμησε ο ΠΟΥ πριν κυκλοφορήσει τη συγκεκριμένη σύσταση. Πρόκειται για γλυκαντικά που μπορεί να είναι φυσικά (δηλαδή προκύπτουν στη φύση), όπως: η στέβια και τα παράγωγά της ή τεχνητά (δηλαδή κατασκευάζονται στο εργαστήριο) όπως η σουκραλόζη, σακχαρίνη, τα κυκλαμικά, η αντβαντάμη, ασπαρτάμη και η ακετοσουλφαμικό κάλιο. Όλα είναι μη-θρεπτικά συστατικά που προστίθενται σε τρόφιμα και ροφήματα προσδίδοντας τη γλυκιά γεύση του κάθε προϊόντος χωρίς όμως θερμίδες.
Για πολλά χρόνια, αυτού του είδους οι εναλλακτικές επιτρέπονται και συστήνονται δυστυχώς και από επαγγελματίες και εταιρείες ως μία υγιεινή εναλλακτική, χωρίς θερμίδες, για όσα άτομα προσπαθούν να χάσουν βάρος ή τους ενδιαφέρει η μακροβιότητα και ο έλεγχος της υγείας τους.
Ποιοι μηχανισμοί εμπλέκονται στην αρνητική δράση των γλυκαντικών
Το αναλυτικό κείμενο των 90 σελίδων της ανασκόπησης που πραγματοποίησε ο ΠΟΥ, και που μπορείτε να το βρείτε εδώ, αναφέρει τους βασικότερους μοριακούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην αρνητική δράση αυτών των συστατικών και που ξεπερνούν κατά πολύ την προσθήκη θερμίδων. Συγκεκριμένα, οι πιο μελετημένοι μηχανισμοί είναι:
Η υπερ-έκφραση γευστικών καλύκων (υποδοχέων) γλυκιάς γεύσης στη γλώσσα μας οδηγώντας στην αντίστοιχη αύξηση ιστών στο πάγκρεας και στον πεπτικό σωλήνα που ετοιμάζονται να προσλάβουν γλυκόζη (ανεξαρτήτως αν αυτή δεν προσλαμβάνεται). Αυτό σημαίνει ότι ξεκινάει ένας εθισμός στη γλυκιά γεύση, ανεξαρτήτως αν αυτή προέρχεται από φυσικά σάκχαρα, π.χ. φρούτα ή γλυκαντικά.
Η υπερίσχυση της γλυκιάς γεύσης, λόγω αυτού του εθισμού, σε βάρος των υπόλοιπων γεύσεων αυξάνοντας την προτίμηση για οτιδήποτε γλυκό.
Η αλλοίωση νευρολογικών μηχανισμών όπως η πείνα, ο κορεσμός, η ηδονική ανταπόκριση στη γλυκιά γεύση, η ανταμοιβή και η μνήμη αυτής. Πρόκειται για μηχανισμούς που έχουν ευνοήσει την ανθρώπινη εξέλιξη και επιβίωση του ανθρώπινου σώματος στο χρόνο.
Η αλλοίωση στην έκκριση των αντίστοιχων μεταβολικών ορμονών απαραίτητων για τη σωστή πέψη και λειτουργία, ακριβώς λόγω της προηγούμενης αλλοίωσης.
Αλλοιώσεις στο μικροβίωμα του στομάχου και του εντέρου, με αποτέλεσμα επιπρόσθετες αλλαγές στην πέψη. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι η υγεία του εντερικού μικροβιώματος, που ζυγίζει περίπου 3 κιλά στο κάθε άτομο και περιλαμβάνει περί τα 100,000 γονίδια, είναι κλειδί για την υγεία του ανθρώπινου σώματος συνολικά.
Τα πιο συνηθισμένα υποκατάστατα ζάχαρης
Παρακάτω παραθέτω τα πιο κοινά ονόματα υποκατάστατων ζάχαρης που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία τροφίμων σήμερα. Μια πιο αναλυτική λίστα θα έφτανε τα περίπου 40 διαφορετικά μόρια τα οποία συνεχώς και αυξάνονται στα εργαστήρια των τεχνολόγων τροφίμων για να καλύπτουν τις αυξανόμενες απαιτήσεις για βελτίωση και προστασία της ανθρώπινης υγείας.
- Λακτόζη
- Σουκρόζη
- Μέλι
- Σιρόπι αγαύης
- Μαλτοδεξτρίνη
- Σιρόπι καλαμποκιού
- Δεξτρίνη / δεξτρόζη
- Μαλτόζη
- Φρουκτόζη
- Γαλακτόζη
- Ασπαρτάμη
ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Μια σύντομη οδηγία για να εντοπίζουμε πάντα τις πηγές της «κρυφής» ζάχαρης είναι η εξής: Αν ένα συστατικό τελειώνει σε – όζη ή –όση (π.χ. φρουκτόζη, μαλτόζη) είναι πιθανόν να είναι σάκχαρο. Αν εμφανίζεται η λέξη «σιρόπι» ή λέξη «ζάχαρο», τότε σίγουρα είναι υποκατάστατο ζάχαρης.
Το κείμενο του Π.Ο.Υ περιλαμβάνει επίσης τα στοιχεία από τις 283 μελέτες που αναλύθηκαν, τη μεθοδολογία, τους ερευνητές, τους μελετητές και τους εξωτερικούς κριτές που πήραν μέρος, τα πιθανά συγκρουόμενα συμφέροντά τους, τη διάρκεια των μελετών καθώς και τα χαρακτηριστικά των διαφορετικών πληθυσμών που συμμετείχαν. Το κείμενο αυτό αποτελεί σημαντικό εργαλείο για όλους επαγγελματίες υγείας.
Για εσάς όμως που θέλετε να βελτιώσετε το βάρος σας και να φροντίσετε την υγεία σας, θυμηθείτε ότι γι’ αυτόν τον σκοπό, από τα 2Θ της διατροφής μας, έχει μεγαλύτερη αξία η Θρέψη από τη Θερμίδα και ότι η διατροφή μας είναι πρωτίστως εργαλείο υγείας και όχι αισθητικής.