Πώς ο καύσωνας επηρεάζει το σώμα και το μυαλό μας

Ο καύσωνας μπορεί να βλάψει και τους πιο υγιείς οργανισμούς! Δείτε πώς επιδρά στο σώμα και το μυαλό μας και πώς θα τον αντιμετωπίσετε.

Το πρώτο μεγάλο κύμα καύσωνα της σεζόν στην Ελλάδα μόλις ξεκίνησε. Οι πρώτες πραγματικά αποπνικτικές ζέστες του φετινού καλοκαιριού είναι εδώ και, πριν πάρουμε το πρώτο πλοίο και φύγουμε, πρέπει να γνωρίζουμε πώς να τις αντιμετωπίσουμε.

Οι ειδικοί προβλέπουν ότι ο Ιούλιος του 2023 ίσως να είναι ο πιο ζεστός μήνας των 120.000 τελευταίων ετών. Μάλιστα το ρεκόρ μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας έσπασε την 3η Ιουλίου. Το εν εξελίξει φαινόμενο Ελ Νίνιο και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα δημιουργούν συνθήκες ασφυξίας.

Αυτές οι καυτές μέρες δεν είναι μεμονωμένα γεγονότα και πρόκειται να εμφανίζονται πιο συχνά: η πρώτη ολοκληρωμένη παγκόσμια αξιολόγηση των κυμάτων καύσωνα, μια έκθεση που δημοσιεύθηκε το περασμένο καλοκαίρι, αποκάλυψε ότι σχεδόν σε κάθε μέρος του κόσμου, τα κύματα καύσωνα αυξάνονται σε συχνότητα και διάρκεια από τη δεκαετία του 1950. Αυτό είναι ανησυχητικό, δεδομένης της επίδρασης που έχει η ζέστη στο περιβάλλον όπως αυξημένες δασικές πυρκαγιές και ξηρασίες αλλά και στην ανθρώπινη υγεία. Ο καύσωνας δεν επηρεάζει μόνο το σώμα, επηρεάζει επίσης το μυαλό.

Πώς μας επηρεάζει ο καύσωνας

Συμβάλλει στην αφυδάτωση: Ο υποθάλαμος είναι ο θερμοστάτης του σώματος. Αισθάνεται τις αλλαγές θερμοκρασίας, μέσα και έξω από το σώμα, και κάνει προσαρμογές για να τη διατηρήσει περίπου στους 37C. Όταν ο εγκέφαλος νιώθει ότι το σώμα θερμαίνεται, ο υποθάλαμος στέλνει μηνύματα στα αιμοφόρα αγγεία κοντά στο δέρμα, να διασταλλούν. Αυτό αυξάνει την ποσότητα του αίματος στην επιφάνεια του δέρματος επιτρέποντάς του να χάνει θερμότητα – εφόσον ο αέρας είναι πιο δροσερός από το σώμα.

Εάν ο αέρας είναι πιο ζεστός από ότι το σώμα, οι ιδρωτοποιοί αδένες και οι 1,6 έως 5 εκατομμύρια από αυτούς αρχίζουν να υπέρ-λειτουργούν. Ο ιδρώτας εκκρίνεται στην επιφάνεια του δέρματος, όπου η εξάτμισή του προσφέρει δροσερό αποτέλεσμα, επειδή χρησιμοποιεί τη θερμική ενέργεια από το σώμα για να μετατρέψει το υγρό σε ατμό.

Αλλά η εφίδρωση δεν είναι το τέλειο σύστημα ψύξης. Ένα δραστήριο άτομο μπορεί να χάσει έως και 10 λίτρα νερό την ημέρα και αν αυτό δεν αναπληρωθεί, μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση. Ένα σώμα που είναι αφυδατωμένο δεν μπορεί πλέον να δροσιστεί μέσω του μηχανισμού της εφίδρωσης. Επίσης, εάν ένα σώμα ζεσταθεί πολύ, η ροή του αίματος στο δέρμα και η εφίδρωση μπορεί να σταματήσουν και τα δύο: σε αυτήν την περίπτωση, η θερμοκρασία του σώματος αυξάνεται στα ύψη και τα εγκεφαλικά κύτταρα υφίστανται μη αναστρέψιμη βλάβη.

Δημιουργεί κόπωση: Υπερθερμία είναι ο όρος που δηλώνει ότι το σώμα φτάνει σε ασυνήθιστα υψηλή θερμοκρασία. Αυτό συμβαίνει όταν οι διάφοροι μηχανισμοί ρύθμισης της θερμότητας αποτυγχάνουν να αντεπεξέλθουν. Εάν η θερμοκρασία του σώματος ανέβει περίπου στους 38 C, ο εγκέφαλος δίνει εντολή στους μυς να επιβραδύνουν και εμφανίζεται η κούραση. Αυτό ονομάζεται θερμική καταπόνηση. Τα συμπτώματά της περιλαμβάνουν ζάλη, οπτικές διαταραχές, έντονη δίψα, ναυτία, αίσθημα παλμών και μούδιασμα.

Εάν η θερμοκρασία του σώματος δεν μειωθεί, η θερμική καταπόνηση επιδεινώνεται και οδηγεί σε θερμοπληξία. Η θερμοπληξία ξεκινά στους 40 C και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επείγουσα ιατρική κατάσταση. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ξηρό, ζεστό δέρμα και ψυχική δυσλειτουργία. Αν αφεθεί χωρίς θεραπεία μπορεί να προκαλέσει επιληπτικές κρίσεις, κώμα και θάνατο.

Μάλιστα, η θερμοπληξία και η θερμική καταπόνηση αντιπροσωπεύουν ένα σχετικά μικρό κλάσμα των συνολικών κινδύνων για την υγεία που σχετίζονται με την υπερβολική ζέστη. Και είναι ενδιαφέρον ότι δεν είναι μόνο η υπερβολική ζέστη που ενέχει κίνδυνο. Ακόμη και οι μέτρια ζεστές μέρες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο στα ευάλωτα άτομα.

Προκαλεί κάποιες παθήσεις: Συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για μια σειρά άλλων καταστάσεων που συνήθως δεν πιστεύεται ότι σχετίζονται με τη ζέστη, όπως προβλήματα στα νεφρά, δερματικές λοιμώξεις και πρόωρο τοκετό.

Μειώνει την πνευματική απόδοση: Μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερβολική ζέστη μπορεί να επηρεάσει την πνευματική απόδοση. Ο καύσωνας έχει συνδεθεί με μειωμένη γνωστική λειτουργία, λάθη κρίσης και υψηλότερο κίνδυνο επαγγελματικών τραυματισμών. Σε εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες, ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός αρχίζει να καταρρέει. Πρωτεΐνες και ιόντα συσσωρεύονται στον εγκέφαλο, προκαλώντας φλεγμονή.

Επηρεάζει την ψυχική μας υγεία: Ένας αυξανόμενος όγκος στοιχείων υποδηλώνει ότι ο καύσωνας μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική μας υγεία. Για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη στη Νέα Υόρκη διαπίστωσε ότι οι ζεστές μέρες συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο επισκέψεων στα επείγοντα για κατάχρηση ουσιών, διαταραχές διάθεσης και άγχους, σχιζοφρένεια και άνοια. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι ο καύσωνας συνδέεται με χαμηλότερες επιδόσεις σε τεστ, υψηλότερο κίνδυνο σφαλμάτων κρίσης και επαγγελματικών τραυματισμών. Έτσι, είναι σαφές ότι η ζέστη έχει σημαντικές επιπτώσεις στη γνωστική λειτουργία, τη διάθεση και άλλες πτυχές της ψυχικής μας υγείας και ευεξίας. Άλλη μελέτη συνέδεσε την αύξηση της θερμοκρασίας με υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών.

Δυσκολεύει την αναπνοή: Ο ζεστός καιρός μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του αέρα, κάνοντας τον αποπνικτικό, καθιστώντας πιο δύσκολη την αναπνοή. Οι υψηλές θερμοκρασίες συνήθως συνοδεύονται από άπνοια που επιτρέπει στους ρύπους να παραμένουν στον αέρα. Το όζον στο επίπεδο του εδάφους (αυτό που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα κοντά στην επιφάνεια της γης) είναι ένα επιβλαβές αέριο που σχηματίζεται όταν οι ρύποι που εκπέμπονται από αυτοκίνητα, σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και βιομηχανικές πηγές αντιδρούν χημικά στο ηλιακό φως.

Ένα από τα κύρια συστατικά της αιθαλομίχλης, το όζον μπορεί να μειώσει τη λειτουργικότητα των πνευμόνων και είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα από άσθμα. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι για κάθε βαθμό Κελσίου που αυξάνεται, η ρύπανση από το όζον σκοτώνει επιπλέον 22.000 ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Αύξανει τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή: Καθώς το σώμα θερμαίνεται, τα αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται και αυτό μειώνει την αρτηριακή πίεση, προκαλώντας ζάλη και αδιαθεσία. Στη χειρότερη περίπτωση, όταν το σώμα στερείται κανονικής ροής αίματος, το έντερο μπορεί να προκαλέσει αυξημένη «διαρροή» ορισμένων πρωτεϊνών στον οργανισμό, τα αιμοφόρα αγγεία να καταστραφούν – προκαλώντας την πήξη του αίματος – και τα κύτταρα να αποσυντεθούν καθώς οι πρωτεΐνες τους διασπώνται. Εάν η αρτηριακή πίεση πέσει πολύ, αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής.

Όταν το σώμα είναι πολύ ζεστό, ο προμήκης μυελός ή μυελεγκέφαλος – το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει ζωτικές λειτουργίες όπως τον καρδιακό παλμό, την αναπνοή και την αρτηριακή πίεση- δίνει εντολή στην καρδιά να αυξήσει την ποσότητα του αίματος που αντλείται για κάθε παλμό. Αλλά όταν η αρτηριακή πίεση μειωθεί, η καρδιά πρέπει να εργαστεί σκληρότερα για να στείλει αίμα στο σώμα, έτσι ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται. Σε ακραίες θερμοκρασίες, η ποσότητα του αίματος που κυκλοφορεί αυξάνεται δραματικά. Η καρδιά εξαντλείται και η ροή του αίματος πέφτει ξαφνικά. Οι ειδικοί λένε ότι καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται παγκοσμίως θα αυξάνονται τα ποσοστά θνησιμότητας, και αυτοί οι θάνατοι θα οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο στρες που ασκεί η υπερβολική ζέστη στο καρδιαγγειακό σύστημα.

Ποιοι είναι επιρρεπείς στην πολλή ζέστη;

Οι πολύ ζεστές μέρες μας θέτουν όλους σε κίνδυνο, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ορισμένες ομάδες πληθυσμού διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους—όπως οι γεωργοί, οι οικοδόμοι και οι τοπογράφοι—διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο ασθένειας που σχετίζεται με τη ζέστη. Οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες γυναίκες, τα παιδιά, τα άτομα με ορισμένες ασθένειες και τα άτομα που δεν έχουν πρόσβαση σε κλιματιζόμενους χώρους (όπως οι άστεγοι) διατρέχουν επίσης υψηλότερο κίνδυνο.

Σε ορισμένες επίσης περιοχές η έλλειψη δέντρων και πάρκων τις κάνει ακόμη πιο ζεστές, συμβάλλοντας στην αστική θερμονησίδα. Η ζέστη δηλαδή που νιώθουμε, όταν μένουμε σε τέτοιες περιοχές, είναι πολύ πιο έντονη και η ατμόσφαιρα πιο πνιγηρή απ’ ότι το θερμόμετρο καταγράφει, δυσκολεύοντας την αναπνοή μας. Η αίσθηση αυτή οφείλεται στο φαινόμενο της αστικής θερμονησίδας (urban heat island effect). Όσοι ζουν σε αυτές τις περιοχές θεωρείται ότι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο.

Προετοιμαστείτε για τον καύσωνα

Αυτό που πρέπει να θυμάστε είναι ότι τα συμβατικά θερμόμετρα δεν δείχνουν πώς ο καύσωνας μπορεί να μας επηρεάζει.Πέρα από τη ζέστη είναι και η υγρασία που καθορίζει πόσο επίπονος είναι ένας καύσωνας για το ανθρώπινο σώμα. Το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να κάνει ο καθένας είναι να γνωρίζει ότι οι κίνδυνοι για την υγεία είναι πραγματικοί και σημαντικοί. Φροντίστε να ενημερώνεστε εδώ για τον καύσωνα. Επίσης:

1 Πίνετε πολύ νερό

Το να διατηρείτε το σώμα σας ενυδατωμένο είναι σημαντικό για την υγεία σας, καθώς:

• Ενισχύει τη μυϊκή λειτουργία: Όταν είστε επαρκώς ενυδατωμένοι, βοηθά στη λίπανση των αρθρώσεων και διευκολύνει το σώμα σας να μεταφέρει θρεπτικά συστατικά, τα οποία σας παρέχουν ενέργεια.
• Αυξάνει το επίπεδο ενέργειας και τη λειτουργία του εγκεφάλου: Μελέτη διαπίστωσε ότι η απώλεια υγρών περίπου 1,4% μετά την άσκηση βλάπτει τόσο τη διάθεση όσο και τη συγκέντρωση και αυξάνει τη συχνότητα των πονοκεφάλων.
• Τονώνει τον μεταβολισμό: Επειδή το νερό αυξάνει τον κορεσμό, τονώνει το μεταβολισμό σας. Μάλιστα, η κατανάλωση μισού λίτρου νερού έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει το μεταβολισμό κατά 30% για έως και 40 λεπτά.
  Ένας καλός τρόπος για να γνωρίζετε ότι είστε ενυδατωμένοι είναι να παρατηρείτε το χρώμα των ούρων σας. Εάν είναι σκούρο πρέπει να πίνετε περισσότερο νερό.

2 Αναζητήστε δροσιά

Μη βασίζεστε στον ανεμιστήρα ως κύρια συσκευή ψύξης. Οι ανεμιστήρες ανακυκλώνουν τον ζεστό αέρα και προσφέρουν μια ψευδή αίσθηση δροσιάς, αλλά δεν μειώνουν τη θερμοκρασία του σώματος ούτε αποτρέπουν ασθένειες που σχετίζονται με την αυξημένη θερμοκρασία. Μάλιστα τον ανεμιστήρα τον συγκρίνουμε με έναν φούρνο που ψήνει με αέρα. Φυσώντας ζεστό αέρα σε ένα άτομο, θερμαίνεται αντί να δροσίζεται.

• Μάθετε ποια μέρη στην περιοχή σας έχουν κλιματισμό, όπως βιβλιοθήκες και εμπορικά κέντρα, ώστε, εάν χρειαστεί, να μεταβείτε εκεί.
• Κάνετε δροσερά ντους και βάζετε κρύα επιθέματα στον αυχένα.
• Φοράτε φαρδιά, ελαφριά, ανοιχτόχρωμα ρούχα, που “αναπνέουν¨.
• Μην χρησιμοποιείτε τον φούρνο, γιατί αυξάνει τη θερμοκρασία στο σπίτι.
• Καλύψτε τα παράθυρα με κουρτίνες ή ρόλερ.
• Αν είστε έξω, φοράτε καπέλο με φαρδύ γείσο για να προστατέψετε το πρόσωπό σας. Μην ξεχνάτε το αντηλιακό!

3 Μην καταπονείτε τον οργανισμό σας

• Αποφύγετε δραστηριότητες υψηλής ενέργειας ή εργασία σε εξωτερικούς χώρους, κατά τη διάρκεια του μεσημεριού, εάν είναι δυνατόν.
• Αοφύγετε την εργασία σε χώρους με υψηλή θερμοκρασία, άπνοια και μεγάλη υγρασία.
• Εάν χρησιμοποιείτε μάσκα, χρησιμοποιήστε μια βαμβακερή υφασμάτινη μάσκα. Μην φοράτε μάσκα εάν αισθάνεστε ότι ζεσταίνεστε υπερβολικά ή δυσκολεύεστε να αναπνεύσετε.
• Αποφύγετε τα πολύωρα ταξίδια με τα μέσα συγκοινωνίας όταν η ζέστη είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα.

4 Προστατέψτε ό,τι αγαπάτε

• Μην αφήνετε ποτέ παιδιά, άτομα ή κατοικίδια σε κλειστό αυτοκίνητο μια ζεστή μέρα.
• Λάβετε υπόψη την ασφάλεια των κατοικίδιων ζώων. Εάν είναι έξω, φροντίστε να έχουν άφθονο δροσερό νερό και πρόσβαση σε σκιά. Η άσφαλτος και το πεζοδρόμιο μπορεί να είναι πολύ ζεστά για τα πόδια του κατοικίδιου.

5 Δώστε σημασία στη διατροφή

• Φροντίστε η διατροφή σας να αποτελείται από ελαφρά και μικρά γεύματα, με έμφαση στα φρούτα και τα λαχανικά. Περιορίστε τα λιπαρά.
• Πίνετε άφθονα υγρά (νερό και χυμούς φρούτων). Αν ιδρώνετε πολύ, προσθέστε αλάτι στο φαγητό σας.

Όσοι πάσχουν από χρόνια νοσήματα (αναπνευστικά, καρδιαγγειακά, κ.λπ.) να συμβουλεύονται τον γιατρό τους και όσοι λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, να ρωτήσουν εάν πρέπει να τη συνεχίσουν και σε ποια δοσολογία, καθώς ορισμένα φάρμακα αυξάνουν τη θερμοκρασία του σώματος.

Η κλιματική αλλαγή έχει πραγματικές επιπτώσεις

Η απειλή της κλιματικής αλλαγής για την υγεία μας είναι πραγματική, με πολλές επιπτώσεις παντού αυτήν τη στιγμή. Αν και υπάρχουν πολλές πτυχές της που μπορεί να είναι αμφιλεγόμενες, κανείς δεν θέλει να δει τους φίλους και τους αγαπημένους του να υποφέρουν. Πρέπει να γνωρίζουμε πως η κλιματική αλλαγή απειλεί την υγεία μας και το κόστος της συνεχιζόμενης πολιτικής αδράνειας είναι τεράστιο. Η ανάληψη δράσης σήμερα θα βοηθήσει να αποφύγουμε ακόμη χειρότερες καταστάσεις στο μέλλον.