Η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ομοφοβίας φέρνει στην επικαιρότητα το ζήτημα του φύλου-Nonbinary, τρανς, ΛΟΑΤΚΙ, ετεροφυλοφιλία,ομοφυλοφιλία- και των στερεοτύπων που το συνοδεύει.Τι ισχύει πραγματικά;
Η κατανόηση των φύλων και της ψυχολογίας του φύλου είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της ισότητας των φύλων και της ψυχικής υγείας για όλα τα άτομα καθώς το φύλο διαμορφώνει τη ζωή μας και σχετίζεται με τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας.
Η ψυχολογία των φύλων είναι ένα υποπεδίο της ψυχολογίας που εξετάζει το ρόλο του φύλου στη διαμόρφωση αυτών των σκέψεων, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών. Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από την ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου έως τον αντίκτυπο των στερεοτύπων του στην ψυχική υγεία.
Ένας από τους κύριους τομείς μελέτης της ψυχολογίας του φύλου είναι η ταυτότητα φύλου. Αυτή αναφέρεται στην υποκειμενική εμπειρία ενός ατόμου για το φύλο του, το οποίο μπορεί να ευθυγραμμίζεται ή να μην ευθυγραμμίζεται με το βιολογικό του φύλο. Η έρευνα έχει δείξει ότι η ταυτότητα φύλου μπορεί να αναπτυχθεί ήδη από την ηλικία των δύο ετών και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως η οικογένεια, κοινωνικοποίηση, η κουλτούρα και η βιολογία.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η αυτοαντιληπτικότητα του φύλου στην ψυχική υγεία είναι σημαντικό θέμα καθώς αυτό μπορεί να επηρεάσει την παρουσίαση διαταραχών της ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Οι κοινωνικές προσδοκίες και οι ρόλοι των φύλων μπορούν να δημιουργήσουν στρεσογόνους παράγοντες για τα άτομα και μπορεί να συμβάλουν σε προβλήματα ψυχικής υγείας.
Οι κοινωνικές πεποιθήσεις και οι προσδοκίες μπορούν να συμβάλουν σε διακρίσεις και ανισότητες.
Τα χαρακτηριστικά των φύλων
Το βιολογικό φύλο (sex), αναφέρεται στα διαφορετικά βιοανατομικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά που ορίζουν τα φύλα ως αρσενικό, θηλυκό και διαφυλικό (intersex). Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν στα χρωμοσώματα, στις ορμόνες και στα αναπαραγωγικά όργανα (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας /ΠΟΥ, 2009).
Αυτές oι διαφυλικές (intersex) παραλλαγές, μπορεί να εντοπιστούν κατά την περίοδο της κύησης, κατά τη γέννηση, στην παιδική ηλικία ή στην ενήλικη ζωή, ενώ ορισμένες μπορεί να παραμείνουν αδιάγνωστες. Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ο επιπολασμός των διαφυλικών καταστάσεων, καθώς καμία υπάρχουσα πληθυσμιακή μελέτη δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις σχετικά με τις διαφυλικές διαγνώσεις.
Το κοινωνικό φύλο (gender) αναφέρεται στα χαρακτηριστικά των γυναικών, των ανδρών, που είναι κοινωνικά κατασκευασμένα. Αυτό περιλαμβάνει τους κανόνες, τις συμπεριφορές και τους ρόλους που συνδέονται με το να είσαι γυναίκα, άνδρας, κορίτσι ή αγόρι, καθώς και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ως κοινωνική κατασκευή, το κοινωνικό φύλο διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία και μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.
Ως ταυτότητα φύλου ορίζεται «το σύνολο των στοιχείων εκείνων που προσδίδει στο άτομο την αίσθηση και την αντίληψη ότι ανήκει σε μια συγκεκριμένη κατηγορία, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συμπεριφορές, συναισθήματα, ρόλους».
Η ταυτότητα του κοινωνικού φύλου
Η έμφυλη ταυτότητα περιγράφει το αυτοαντιλαμβανόμενο φύλο ενός ατόμου, το οποίο ορίζει ότι ανήκει σε μια συγκεκριμένη κατηγορία, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συμπεριφορές, συναισθήματα, ρόλους. (Carlson & Heth, 2010).
Η θηλυκότητα και o ανδρισμός πηγάζουν από το κοινωνικό και όχι από το βιολογικό φύλο. Η κοινωνία καθορίζει, αλλά πολλά άτομα ενδέχεται να ξεφεύγουν από αυτά τα πολιτισμικά πρότυπα της κοινωνίας που ζουν, καθώς αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους άσχετα από το βιολογικό τους φύλο, περισσότερο θηλυκό, ή περισσότερο αρρενωπό ή ένα μείγμα αυτών των δύο.
Τα τελευταία χρόνια, η διεύρυνση της κατανόησης του φύλου, ιατρικά, ψυχολογικά και κοινωνικά έχει απελευθερώσει τους ανθρώπους να προσδιορίζουν και να αισθάνονται πιο άνετα αυτό που βιώνουν και που πιστεύουν ότι είναι. Τα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου αντιστοιχεί στο βιολογικό τους φύλο μπορεί να αναφέρονται ως cisgender (=μη τρανς, φυλοαμετάβατα).
Τα τρανσέξουαλ άτομα έχουν ταυτότητα που δεν αντιστοιχεί στο φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση, το βιολογικό δηλαδή. Τρανς άνδρας (διεμφυλικός ή διαφυλικός) είναι το άτομο που του αποδόθηκε το θηλυκό φύλο στη γέννηση και αυτοαντιλαμβάνεται ως άντρας.
Tα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου, το πως αντιλαμβάνονται δηλαδή το φύλο τους, δεν είναι ούτε αρσενική ούτε θηλυκή μπορούν να αυτοπροσδιορίζονται ως μη δυαδικά ή φυλοδιαφορετικά (non-binary ή genderqueer), ενώ εκείνοι που δεν αισθάνονται να τους χαρακτηρίζει καμία ταυτότητα φύλου αναφέρονται στον εαυτό τους ως agender (άφυλος).
Τα μη δυαδικά άτομα μπορούν να αυτοπροσδιορίζονται ως έχοντας δύο ή περισσότερα φύλα (να είναι bigender/αμφίφυλα ή trigender/τρίφυλα). Τρίφυλα είναι τα άτομα τα οποία δεν τοποθετούν όνομα στο φύλο τους.
Τα μη δυαδικά ή φυλοδιαφορετικά (non-binary ή genderqueer) άτομα μπορεί να ανήκουν στο φάσμα του τρανς. Τα ανδρόγυνα άτομα (Αndrogyne) ανήκουν στην κατηγορία των μη δυαδικών ατόμων.
Η έκφραση του φύλου
Η έκφραση του φύλου (gender expression) αναφέρεται στα εξωτερικά χαρακτηριστικά/αναφορές. Στο πως βιώνει και εκφράζει το άτομο το φύλο του. Περιλαμβάνει εξωτερική εμφάνιση, κίνηση, συμπεριφορά, επιλογές ονόματος και αντωνυμίας.
Παρενδυτικό ή Τραβεστί (crossdresser/transvestite) είναι όρος που αναφέρεται σε άτομα που φορούν ρούχα που συνήθως σχετίζονται με το «αντίθετο» κοινωνικό φύλο του ατόμου και δεν είναι απαραίτητα τρανς. Ο όρος είναι καλύτερα να αποφεύγεται καθώς έχει χρησιμοποιηθεί υποτιμητικά και λανθασμένα για να χαρακτηρίσει τρανς άτομα.
Στον αντίποδα υπάρχει η ετεροκανονικότητα (Michael Warner) που είναι η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε διακριτέα και συμπληρωματικά φύλα (άνδρας και γυναίκα) με φυσικούς ρόλους στη ζωή. Πρεσβεύει ότι η ετεροφυλοφιλία είναι ο μοναδικός σεξουαλικός προσανατολισμός ή η μοναδική νόρμα, και υποστηρίζει ότι οι σεξουαλικές και γαμήλιες σχέσεις αρμόζουν περισσότερο (ή μόνο) μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου. Η ετεροκανονικότητα συχνά συνδέεται με την ομοφοβία.
Σεξουαλικότητα και φύλα
Ο σεξουαλικός προσανατολισμός (σεξουαλική προτίμηση) περιγράφει το μοτίβο έλξης – συναισθηματικής, ρομαντικής, σεξουαλικής ή συνδυασμό αυτών – για το αντίθετο φύλο, το ίδιο, και τα δύο ή κανένα. Τα είδη αυτά έλξης συνήθως συνοψίζονται με τους όρους ετεροφυλοφιλία, ομοφυλοφιλία, αμφιφυλοφιλία (σεξουαλική συμπεριφορά προς άτομα και του θηλυκού και του αρσενικού γένους) και ασεξουαλικότητα.
Πανσεξουαλικότητα (ή παμφυλοφιλία) είναι η σεξουαλική έλξη, ερωτική αγάπη ή συναισθηματική έλξη προς άτομα ανεξαρτήτως φύλου ή ταυτότητας φύλου!
Ορολογία ΛΟΑΤΚΙ
Tα αρχικά ΛΟΑΤΚΙ σημαίνουν: Λεσβία, Ομοφυλόφιλος, Αμφιφυλόφιλος, Τρανς, Queer και Ιντερσεξ άτομα.
*Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) χρησιμοποιούσε τη λέξη «γένος» (=διάκριση φύλου) αντί για τη λέξη «φύλο», όταν αναφερόταν σε ψυχολογικές διαφορές μεταξύ αρσενικών και θηλυκών οργανισμών.
**Δεν υπάρχουν επίσημες καταχωρήσεις για την ουδέτερη ως προς το φύλο αντωνυμία. Τα he/him, she/her και they/them που χρησιμοποιούνται δεν εκφράζουν στο εύρος της την ταυτότητα φύλου (gender στα αγγλικά), την αυτοαντιληπτικότητα του φύλου δηλαδή.
Πηγές: ncbi.nlm.nih.gov, who.int, psych.la.psu.edu, loatkinet.panteion.gr