Εάν παρουσιάζετε εσείς ή κάποιος οικείος σας κάποια πρώιμα συμπτώματα Αλτσχάιμερ, αυτές είναι οι πρώτες βασικές ερωτήσεις που μπορείτε να κάνετε στον γιατρό σας.
Ανησυχητικά είναι τα στοιχεία αύξησης της νόσου Αλτσχάιμερ σε παγκόσμιο επίπεδο, με αρκετούς να κάνουν λόγο για μάστιγα του 21ου αιώνα. Κάθε τρία δευτερόλεπτα καταγράφεται ένα νέο περιστατικό, ενώ, εκτιμάται ότι ως το 2050 τα περιστατικά θα υπετριπλασιαστούν. Ανησυχητικά είναι τα πράγματα και στην Ελλάδα. Οι πάσχοντες από άνοια και νόσο Αλτσχάιμερ υπολογίζονται σε 200.000, αριθμός ο οποίος μέχρι το 2050 αναμένεται να ξεπεράσει τις 600.000. Τι θα ρωτούσατε τον γιατρό σας για τη νόσο Αλτσχάιμερ;
1 Τι είναι η νόσος Αλτσχάιμερ;
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι εκφυλιστική νόσος του εγκεφάλου που ευθύνεται για το 50-60% των περιπτώσεων άνοιας της τρίτης ηλικίας. Αρχικό σύμπτωμα είναι η έκπτωση της πρόσφατης μνήμης, στη συνέχεια επηρεάζονται σταδιακά και οι άλλες νοητικές λειτουργίες (κρίση, λόγος, προσοχή, ικανότητα προσανατολισμού), αλλά και οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, δηλαδή οι κοινωνικές σχέσεις, η διαχείριση των οικονομικών, η οδήγηση, η φροντίδα του εαυτού. Με την πάροδο του χρόνου οι δυσκολίες αυτές γίνονται τόσο σοβαρές, ώστε το άτομο να εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους άλλους. Κάποιες φορές προστίθενται και διαταραχές στη συμπεριφορά, όπως απάθεια ή επιθετικότητα, διαταραχές ύπνου και όρεξης, υπερκινητικότητα.
Στον εγκέφαλο των πασχόντων από νόσο Αλτσχάιμερ ανευρίσκονται συσσωρεύσεις παθολογικών πρωτεϊνών όπως είναι οι «γεροντικές πλάκες» και οι «νευροϊνιδιακοί σχηματισμοί», που εντοπίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές που ελέγχουν τις νοητικές λειτουργίες. Αυτή η παθολογική διεργασία έχει ως αποτέλεσμα την εκφύλιση και το θάνατο εγκεφαλικών κυττάρων με συνέπεια τη μείωση του όγκου του εγκεφάλου, φαινόμενο που λέγεται «ατροφία».
2 Τι είναι άνοια;
Ο όρος «άνοια» αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων που προκαλούνται από νοσήματα που καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρα. Τα συμπτώματα αυτά είναι καταρχήν απώλεια της μνήμης και ακολούθως διαταραχή των υπολοίπων νοητικών λειτουργιών και μείωση της καθημερινής λειτουργικότητας. Πολύ συχνά επικρατεί στο ευρύ κοινό σύγχυση των όρων «άνοια» και «Αλτσχάιμερ». Η άνοια είναι περιγραφικός, γενικός όρος, ενώ η νόσος Αλτσχάιμερ είναι συγκεκριμένη ασθένεια, η οποία ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις άνοιας.
Ποια είναι η συχνότητα της άνοιας και της νόσου Αλτσχάιμερ;
Η συχνότητα της νόσου αυξάνει με την ηλικία και είναι εξαιρετικά συχνή στις μεγάλες ηλικίες. Το 2% του πληθυσμού ηλικίας 65-74 ετών έχει άνοια, ποσοστό που ανεβαίνει στο 19% για τις ηλικίες 75-84 και στο 42% για τους μεγαλύτερους των 85 ετών. Μια συχνή ωστόσο παρανόηση είναι ότι η έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων είναι αποτέλεσμα της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης. Σήμερα είναι γνωστό ότι αυτό δεν είναι σωστό. Όσο μεγαλώνουμε, ορισμένοι από εμάς θα νοσήσουν από άνοια και ορισμένοι άλλοι όχι.
3 Υπάρχει πρόληψη;
Οι ακριβείς αιτίες της νόσου Αλτσχάιμερ δεν είναι γνωστές. Οι κυριότεροι, μη τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου είναι η αύξηση της ηλικίας και η γενετική προδιάθεση. Τελευταία πολλαπλασιάζονται οι επιστημονικές ενδείξεις που συνδέουν τους γνωστούς αγγειακούς παράγοντες κινδύνου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα) και με τη νόσο Αλτσχάιμερ. Ο έλεγχος των παραγόντων αυτών είναι ευεργετικός τόσο για τον εγκέφαλο όσο και για το καρδιαγγειακό σύστημα. Επιπλέον, η συστηματική σωματική αλλά και πνευματική άσκηση καθώς και η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες φαίνεται ότι προστατεύουν από την άνοια.
4 Είναι η νόσος Αλτσχάιμερ κληρονομική;
Γενετικοί παράγοντες δύναται να έχουν καθοριστικό ρόλο και να επηρεάζουν την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου. Στη σπάνια «οικογενή» μορφή της νόσου Αλτσχάιμερ (1-2% του συνόλου των πασχόντων) υπάρχουν 3 γονίδια που μεταφέρονται από τους γονείς στα παιδιά, με πιθανότητα 50% και προκαλούν νόσηση σε πολύ νεαρή ηλικία (50, 40 ή και 30 ετών). Γενετικοί προδιαθεσικοί παράγοντες επηρεάζουν σε πολύ μικρότερο βαθμό τη συχνή «σποραδική» μορφή της νόσου η οποία εμφανίζεται σε ηλικία άνω των 65 ετών και από την οποία πάσχει το 98% των ατόμων με άνοια. Ωστόσο, στην παρούσα χρονική στιγμή, οι γενετικοί αυτοί παράγοντες δεν είναι ούτε πλήρως γνωστοί ούτε τροποποιήσιμοι. Συνολικά, αν και μικρός, ο κίνδυνος νόσησης του πρώτου βαθμού συγγενών των ατόμων με νόσο Αλτσχάιμερ είναι 3-4 φορές μεγαλύτερος από τα άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό.
5 Είναι η νόσος Αλτσχάιμερ θανατηφόρος;
Η φυσική πορεία της νόσου Αλτσχάιμερ οδηγεί τελικά στον θάνατο. Η εκφύλιση του εγκεφάλου αρχικά περιορίζεται σε δομές που σχετίζονται με τη μνήμη και τις νοητικές λειτουργίες γενικότερα. Στη συνέχεια, όμως, επεκτείνεται σταθερά σε ευρύτερες περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζοντας σταδιακά όλες τις λειτουργίες και τα συστήματα του σώματος.
6 Γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας;
Η έγκαιρη και ακριβής διάγνωση έχει σημασία γιατί επιτρέπει την έγκαιρη έναρξη φαρμακευτικής θεραπείας για τον ασθενή, ενώ παράλληλα δίνει στην οικογένεια χρονικά περιθώρια για ενημέρωση, αποδοχή της κατάστασης και προγραμματισμό για το μέλλον.
7 Είναι δυνατή η ακριβής διάγνωση της νόσου Αλτσχάιμερ;
Στα ειδικά Ιατρεία Μνήμης, η νόσος Αλτσχάιμερ διαγιγνώσκεται με ακρίβεια έως και 95%. Αρχικά γίνεται κλινική, νευρολογική και ψυχιατρική εκτίμηση και ανάλογα συστήνεται ο παρακλινικός έλεγχος (αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις, απεικόνιση του εγκεφάλου, προσδιορισμός ειδικών πρωτεϊνών στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, γενετικός έλεγχος) και οι εξειδικευμένες νευροψυχολογικές δοκιμασίες (τεστ μνήμης και των άλλων νοητικών λειτουργιών).
Οι νευροψυχολογικές δοκιμασίες βοηθούν στη διάγνωση και στην παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου όπως και στην αξιολόγηση των φαρμακευτικών ή άλλου είδους παρεμβάσεων.
8 Υπάρχει θεραπεία για τη νόσο Αλτσχάιμερ;
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ριζική θεραπεία για την νόσο Αλτσχάιμερ. Υπάρχουν φάρμακα που ελέγχουν τα συμπτώματα της νόσου ιδίως αν χορηγηθούν στα αρχικά στάδια και διατηρούν την ποιότητα ζωής των ατόμων με άνοια και των οικογενειών τους.
Επιπλέον, υπάρχουν φάρμακα και στρατηγικές που μπορούν να ανακουφίσουν την κατάθλιψη, την επιθετικότητα, τον αρνητισμό και τις λοιπές προβληματικές συμπεριφορές των πασχόντων.
9 Υπάρχουν μη φαρμακευτικές θεραπείες για τη νόσο Αλτσχάιμερ;
Τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως χρησιμοποιούνται μη φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες απευθύνονται κατά κύριο λόγο στους ασθενείς που βρίσκονται στο αρχικό ή μέσο στάδιο της νόσου και εφαρμόζονται σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή. Κοινός στόχος των μη φαρμακευτικών θεραπειών είναι η κινητοποίηση του ασθενούς, η ενίσχυση της αυτονομίας και της καθημερινής λειτουργικότητάς του και η βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του. Ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητες και ανάγκες του ασθενούς, προτείνεται η συμμετοχή του σε προγράμματα:
• Νοητικής ενδυνάμωσης
• Λογοθεραπείας
• Εργοθεραπείας
• Θεραπείας τέχνης
• Σωματικής άσκησης
Τα τελευταία χρόνια, πολλά προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης γίνονται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Υπάρχουν πλέον αρκετές εφαρμογές με ασκήσεις για την εξάσκηση όλων των νοητικών λειτουργιών, στις οποίες κάποιος μπορεί να έχει πρόσβαση μέσω του υπολογιστή, του tablet ή του κινητού. Οι ασκήσεις αυτές έχουν τη μορφή παιχνιδιών κάνοντας τη νοητική άσκηση πιο ενδιαφέρουσα και διαδραστική.