Μαιευτική βία, σεξισμός, μεροληψία, όλα όσα βιώνουμε ως γυναίκες και δεν τολμάμε να τα αφηγηθούμε αφορούν τον ιατρικό μισογυνισμό.
Πώς σε δύο παραγράφους μπορούμε να χωρέσουμε τις τακτικές της μαιευτικής βίας και του ιατρικού μισογυνισμού, που λίγο πολύ σχεδόν όλες οι γυναίκες έχουν βιώσει;
Η Α. βρίσκεται στο κρεβάτι του τοκετού και με βαθιές κοφτές ανάσες προσπαθεί να φέρει στον κόσμο το μωρό της. Η μαία πιέζει βίαια την κοιλιά της και ο γιατρός της ανακοινώνει δυσαρεστημένος: «Πάμε για καισαρική, δεν μπορείς να σπρώξεις». Κι εκεί νιώθει την πρώτη αποτυχία ως μητέρα. «Μην κλαις», της λένε οι νοσοκόμες, «μάνα θα γίνεις», λες και η μητρότητα αποτελεί το μυστικό της ακλόνητης ψυχραιμίας.
Η Β. βρίσκεται στον παθολόγο με έναν ανεξήγητο ενοχλητικό πόνο. Η κλινική εξέταση δε δείχνει κάτι σοβαρό, οπότε ο γιατρός βγάζει το συμπέρασμα ότι «εσείς οι γυναίκες είστε drama queens, κάνετε τον πόνο τόσο μεγάλο θέμα! Στρες έχεις ή ψυχολογικά».
Ιατρικός μισογυνισμός; Πρώτη φορά τον ακούω!
Η Ιατρική είναι επιστήμη και τέχνη της επίλυσης των μυστηρίων του σώματός μας. Και αναμένουμε, ως επιστήμη, να βασίζεται στην απόδειξη (evidence based medicine) και να υποστηρίζει την αμεροληψία. Θέλουμε οι γιατροί να μας ακούν και να νοιάζονται για εμάς καθώς χρειαζόμαστε τη σωστή διάγνωσή τους για τον πόνο ή την εξάντλησή μας. Επιθυμούμε και αξίζουμε δίκαιη και ηθική μεταχείριση, ανεξαρτήτως του φύλου μας. Εδώ, όμως, τα πράγματα περιπλέκονται. Ο ιατρικός μισογυνισμός έχει βαθιά ριζωμένη αντίληψη σχετικά με τη σωματική αυτονομία και εμφανίζεται ως σεξουαλική παρενόχληση, άρνηση πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, κακή διάγνωση και θεραπεία, αλλά και έλλειψη γνώσης σχετικά με τις γυναικείες ανάγκες περίθαλψης.
Μια αναδρομή στην Ιστορία
Τον 4ο αιώνα π.Χ., ο Αριστοτέλης περιέγραψε το γυναικείο σώμα ως το αντίστροφο του ανδρικού, με τα γεννητικά όργανα «να γυρίζουν προς τα μέσα». Οι γυναίκες χαρακτηρίστηκαν ιατρικά από την ανατομική τους διαφορά ως ελαττωματικές και ελλιπείς, αφού, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, το θηλυκό «είναι ένα ατελές αρσενικό». Ωστόσο, διέθεταν ένα όργανο με την υψηλότερη κοινωνική αξία: τη μήτρα. Αυτή καθόριζε τον σκοπό τους -να γεννούν, δηλαδή, και να μεγαλώνουν παιδιά-, αλλά ήταν και η αιτία όλων των απειλών, σύμφωνα με τους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους. Ήταν o τόπος της πονηριάς, της αδυναμίας και του οτιδήποτε έθετε σε απειλή την κοινωνική δομή του πολιτισμού της εποχής.
Η γνώση λοιπόν του γυναικείου σώματος επικεντρώθηκε στην ικανότητα αλλά και στο καθήκον των γυναικών να αναπαράγονται και αυτή καθόριζε και περιόριζε τον ρόλο τους. Οι ασθένειες του γυναικείου φύλου συσχετίζονται σταθερά με τα «απόκρυφα» γυναικεία όργανα. Φυσικά, δεν έχουν όλες οι γυναίκες μήτρες, ούτε όλοι οι άνθρωποι που έχουν μήτρες ή έχουν έμμηνο ρύση είναι γυναίκες. Αλλά η Ιατρική, ιστορικά, επέμενε να συγχέει το βιολογικό φύλο με την ταυτότητα φύλου. Έτσι, οι ιατρικοί μύθοι σχετικά με τους ρόλους και τις συμπεριφορές των φύλων, που κατασκευάστηκαν πριν ακόμη η Ιατρική γίνει επιστήμη βασισμένη σε στοιχεία, είναι καταστροφικοί, ριζωμένοι ως προκαταλήψεις, που επηρεάζουν αρνητικά τη φροντίδα, τη θεραπεία και τη διάγνωση των γυναικών.
Κάποτε οι γιατροί πίστευαν ότι οι γυναίκες έχουν πολλά νεύρα για να εκπαιδευτούν και ότι οι ωοθήκες τους θα αποκτούσαν φλεγμονή αν διάβαζαν πολύ. Αυτοί οι μύθοι παραμένουν ζωντανοί σε έναν κόσμο όπου η έμμηνος ρύση και η εμμηνόπαυση θεωρούνται λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες δεν πρέπει να κατέχουν θέσεις εξουσίας.
Ο «γυναικείος» πόνος και ο ιατρικός μισογυνισμός
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι επαγγελματίες υγείας αποτυγχάνουν να θεραπεύσουν τον πόνο των γυναικών, ιδιαίτερα τον χρόνιο. Είναι πιο πιθανό να τους προσφέρουν ήπια ηρεμιστικά και αντικαταθλιπτικά παρά αναλγητικά. Επίσης, είναι λιγότερο πιθανό να τις παραπέμψουν για περαιτέρω διαγνωστικές εξετάσεις από ό,τι τους άνδρες. Και ο πόνος τους θεωρείται πολύ συχνά ότι έχει συναισθηματικό ή ψυχολογικό υπόβαθρο, παρά σωματικό ή παθολογικό. Αυτή η διάχυτη δυσπιστία έχει ενσωματωθεί σε παγιωμένες ιατρικές συμπεριφορές εδώ και αιώνες.
Η μη συμμετοχή στις ιατρικές έρευνες
Οι γυναίκες βλάπτονται και πονάνε, επειδή πολλές κλινικές δοκιμές και ιατρικές οδηγίες τις αγνοούν. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Medical Journal of Australia διαπίστωσε ότι σε ένα ευρύ φάσμα τομέων υγείας «έχουν συλλεχθεί δεδομένα από άνδρες και έχουν γενικευτεί στις γυναίκες». Όταν, λοιπόν, η κλινική έρευνα εξαιρεί τις γυναίκες από μελέτες και δοκιμές με το σκεπτικό ότι οι ορμόνες τους παρουσιάζουν υπερβολικές διακυμάνσεις και διαταράσσουν τα αποτελέσματα, η ιατρική κουλτούρα ενισχύει τον αιωνόβιο μύθο ότι το γυναικείο φύλο είναι βιολογικά πολύ ασταθές για να είναι χρήσιμο ή πολύτιμο.
Η αόρατη (μαιευτική) βία
Πρόσφατα ευρήματα από έρευνα που έγινε στην Αυστραλία σε 8.804 γυναίκες διαπίστωσε ότι πάνω από το 10% όσων γέννησαν τα τελευταία πέντε χρόνια βίωσαν ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση, μη συναινετική φροντίδα ή και απειλή. Πιο ανησυχητικές ήταν οι εμπειρίες σωματικής επίθεσης, όπως η βίαιη συγκράτηση ή οι μη συναινετικές κολπικές εξετάσεις. Δηλαδή, βίωσαν τη μαιευτική βία, η οποία περιλαμβάνει αγενή και απαξιωτική συμπεριφορά, επικίνδυνες μαιευτικές πρακτικές, σεξουαλική παρενόχληση ή και κακοποίηση, παραπληροφόρηση, συναισθηματική κακοποίηση ή εξαναγκασμό που οδηγεί σε βεβιασμένες αποφάσεις, μη αναγνώριση και υποστήριξη των αναγκών του ατόμου που γεννά, έλλειψη φροντίδας στο αίσθημα πόνου, διεξαγωγή αναίτιων ιατρικών παρεμβάσεων και επεμβάσεων. Η μεταγεννητική φροντίδα συνεχίζει να είναι ο «φτωχός ξάδερφος» της μητρότητας, με αποτέλεσμα γυναίκες και οι σύντροφοί τους να αφήνονται χωρίς υποστήριξη πολύ νωρίς μετά τη γέννα.
Aνάλυση δεδομένων από 1,3 εκατομμύρια ασθενείς που διεξήχθη από ακαδημαϊκούς στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο του Καναδά διαπίστωσε ότι οι γυναίκες έχουν 15% περισσότερες πιθανότητες να μην έχει καλή έκβαση η χειρουργική τους επέμβαση και το 1/3 ότι η επέμβαση έχει θανατηφόρες συνέπειες, όταν χειρουργεί άνδρας. Το αντίστροφο δεν ισχύει: οι άνδρες ασθενείς δεν είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου ή επιπλοκών εάν χειρουργούνταν από γυναίκα.
Τα σωστά φάρμακα και οι κατάλληλες δόσεις
Σύμφωνα με μελέτη δημοσιευμένη στο περιοδικό Nature Communications, οι γυναίκες έχουν έως και 75% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ανεπιθύμητες ενέργειες στα συνταγογραφούμενα φάρμακα σε σύγκριση με τους άνδρες, λόγω διαφορετικών χαρακτηριστικών. Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι η χρήση αρσενικών ζώων στην προκλινική έρευνα και ανδρών συμμετεχόντων σε κλινικές δοκιμές έχει οδηγήσει σε σημαντική προκατάληψη και έμφυλη μεροληψία στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο. Οι γυναίκες υποφέρουν γιατί οι περισσότεροι γιατροί δε γνωρίζουν πώς εξελίσσεται η νόσος, πότε τα συμπτώματα είναι σοβαρά και αν η θεραπεία είναι αποτελεσματική, επειδή η γνώση τους περιορίζεται κυρίως στα αντρικά συμπτώματα και όχι στα γυναικεία.
Το παρελθόν μάς διδάσκει
Ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουμε μπροστά και να αλλάξουμε την κουλτούρα των μύθων και της λανθασμένης διάγνωσης είναι να διδαχθούμε από την Ιστορία μας. Από τη δεκαετία του 1960, οι φεμινίστριες αγωνίστηκαν ενάντια στην καταστολή των παρενεργειών των φαρμάκων και της συστημικής προκατάληψης ως προς το φύλο και τη φυλή στην κλινική έρευνα. Οι γυναίκες πίεσαν για να γίνουν αλλαγές στη νομοθεσία και τις πρακτικές. Οι προσπάθειές τους, τελικά, έκαναν τα φάρμακα, όπως τα αντισυλληπτικά και τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, ασφαλέστερα για όλες.
Τη δεκαετία του 1970 ενδυνάμωσαν τις γυναίκες να διεκδικήσουν την αυτοδιάθεση, την αυτονομία και την απόλαυση του σώματός τους. Στις επόμενες δεκαετίες, φεμινίστριες γιατροί και ερευνήτριες υπερασπίστηκαν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του σώματος των γυναικών – από την έμμηνο ρύση και την απόλαυση του σεξ μέχρι τη νομιμοποίηση της αντισύλληψης και την υπεράσπιση του δικαιώματος για έκτρωση.
Η Ιατρική πλέον πρέπει να ακούσει και να πιστέψει τις μαρτυρίες μας για το σώμα μας και να στρέψει τις ενέργειές της, τον χρόνο και τα χρήματά της, για να λύσει τα ιατρικά μυστήρια του γυναικείου σώματος. Οι απαντήσεις βρίσκονται στο σώμα μας και στις ιστορίες που έγραφαν πάντα πάνω σε αυτό.