Πολλές δοξασίες υπάρχουν γύρω από την πανσέληνο και πως αυτή επιδρά στην ψυχική και στη σωματική υγεία των ανθρώπων. Κάποιες επιστήμονες διευρένησαν το θέμα και κατέληξαν σε ανατρεπτικά συμπεράσματα!
Για αιώνες, το φεγγάρι και η πανσέληνος και το πώς επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά, βρίσκεται στο επίκεντρο της μυθολογίας και της λαογραφίας σε όλο τον κόσμο. Η λέξη «σεληνιασμένος» χρονολογείται από τον 15ο αιώνα, όταν πίστευαν ότι το φεγγάρι και οι φάσεις του θα μπορούσαν να κάνουν τους ανθρώπους περισσότερο ή λιγότερο επιθετικούς, ανάλογα με τη θέση του στον σεληνιακό κύκλο. Τελικά υπάρχει σχέση μεταξύ της σελήνης και της ανθρώπινης υγείας; Και πώς μπορεί η πανσέληνος να μας επηρεάσει;
Πανσέληνος: Μια αρχαία ιστορία
Σε κάποιους πολιτισμούς, η πανσέληνος τιμάται και λατρεύεται για τη θέση του ανάμεσα στα αστέρια. Αλλά, φυσικά, υπάρχουν ιστορίες που έχουν πιο σκοτεινό τόνο – στοιχειωμένες ιστορίες με λυκάνθρωπους των οποίων η μεταμόρφωση εξαρτάται από την πανσέληνο.
Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη στα κορίτσια έδιναν φυλαχτά σε σχήμα μισοφέγγαρου στα γενέθλιά τους για να τα προστατεύσουν από τα κακά πνεύματα. Οι γυναίκες τα φορούσαν επίσης για να βελτιώσουν τη γονιμότητα και για προστασία κατά τη διάρκεια του τοκετού.
Μέχρι τον 16ο αιώνα, η παρακολούθηση της θέσης της Σελήνης είχε γίνει ένα «ουσιώδες μέρος» της ιατρικής σύμφωνα με τη Louise Devoy, επιμελήτρια του Βασιλικού Αστεροσκοπείου Γκρίνουιτς.
Τι απαντούν οι έρευνες στις απορίες μας για την πανσέληνο
Παραμερίζοντας τις δεισιδαιμονίες και τους μύθους, υπάρχει επιστημονική αλήθεια πίσω από την πανσέληνο; Τι λένε οι έρευνες που έχουν γίνει για τους σεληνιακούς κύκλους.
Μπορεί η πανσέληνος να επηρεάσει την υγεία και τη συμπεριφορά σας;
Όλοι οι οργανισμοί διεξάγουν φυσικούς βιολογικούς κύκλους για επιβίωση. Όταν μιλάμε για βιολογικούς κύκλους, πιθανότατα πιο συχνά σκεφτόμαστε τον κιρκάδιο ρυθμό μας – τον εσωτερικό 24ωρο κύκλο ύπνου-εγρήγορσης του σώματός μας – και τους infradian ρυθμούς (κύκλοι που διαρκούν περισσότερο από 24 ώρες) όπως ο εμμηνορροϊκός κύκλος 28 ημερών ή η εποχική συναισθηματική διαταραχή (SAD).
Όλοι αυτοί οι βιολογικοί κύκλοι αλλάζουν με βάση εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Και δεδομένου ότι τα ανθρώπινα σώματά μας αποτελούνται από 60% έως περίπου 75% νερό, υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι και εμείς μπορεί να επηρεαστούμε από το φεγγάρι, το φως του και τον σεληνιακό κύκλο των 27 ημερών. Η βαρυτική έλξη στη γη είναι αρκετά ισχυρή ώστε να επηρεάσει τις παλίρροιες των ωκεανών.
Η έρευνα έχει δείξει ότι αρκετά είδη έχουν προσαρμόσει ορισμένους από τους βιολογικούς τους κύκλους προκειμένου να ευθυγραμμιστούν με τον σεληνιακό κύκλο. Ο αναπαραγωγικός κύκλος των θαλάσσιων ζώων όπως τα τροπικά κοράλλια κατά τη διάρκεια των νυχτών με πανσέληνο, τα σκουλήκια με ανηλιοειδή κατά τη διάρκεια της σελήνης που αυξάνεται και η εμφάνιση σκνίπων στις παλίρροιες είναι απόδειξη αυτής της σεληνιακής σύνδεσης. Μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της έρευνας υπογραμμίζει τις επιπτώσεις της σελήνης στις βιολογικές διεργασίες σε πολλά είδη που σχετίζονται με επίπεδα δραστηριότητας, τελετουργίες σίτισης, φωτοευαισθησία, μετανάστευση, μοτίβα τήξης και πολλά άλλα. Τι γίνεται όμως με τους ανθρώπους;
Οποιαδήποτε έρευνα έχει γίνει έχει θεωρηθεί αμφιλεγόμενη, εν μέρει, επειδή οι μελέτες για τους ανθρώπους είναι αντικρουόμενες.
Ρωτήστε οποιονδήποτε για το πώς μια πανσέληνος επηρεάζει τη ζωή μας και πιθανότατα έχετε ακούσει ιστορίες για την αύξηση του ποσοστού γεννήσεων, την αύξηση των επισκέψεων στα επείγοντα και την αύξηση της εγκληματικότητας. Όπως επισημαίνει αυτή η ανασκόπηση, δεν φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του σεληνιακού κύκλου και αυτών των καταστάσεων. Όμως, κάποιες μελέτες έχουν δείξει μια πιθανή συσχέτιση μεταξύ της σελήνης και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Απαιτείται περισσότερη έρευνα στους ακόλουθους τομείς:
Οι φάσεις της σελήνης επηρεάζουν τη διάθεση και την ψυχική υγεία;
Πιστεύεται ότι το φεγγάρι μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή μας. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να παίξουν ρόλο στις εναλλαγές της διάθεσης ενός ατόμου και να λειτουργήσουν ως έναυσμα για άγχος και κατάθλιψη, αλλά δεν είναι σαφές πώς ακριβώς (αν καθόλου) ο σεληνιακός κύκλος επηρεάζει τη διάθεση και την ψυχική μας υγεία.
Πρέπει να γίνει περισσότερη έρευνα, αλλά αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι το φεγγάρι μπορεί να έχει αντίκτυπο σε άτομα με διπολική διαταραχή. Σε μια μικρή μελέτη, οι ερευνητές έμαθαν ότι οι ασθενείς τους έκαναν ποδήλατο γρήγορα μεταξύ καταστάσεων κατάθλιψης και μανίας και ότι αυτοί οι γρήγοροι κύκλοι δεν ήταν τυχαίοι αλλά συγχρονίζονταν με τον σεληνιακό κύκλο. Αν και ο ακριβής μηχανισμός που το προκαλεί είναι άγνωστος, πιστεύεται ότι αυτές οι γρήγορες αλλαγές στη διάθεση προκλήθηκαν από μια διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού τους και του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης.
Μια άλλη ευρέως διαδεδομένη αντίληψη λέει ότι το φεγγάρι επηρεάζει τη διάθεση και την ψυχιατρική υγεία και ότι η πανσέληνος, ειδικότερα, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους πιο επιθετικούς. Στη λαογραφία, η πανσέληνος πυροδοτεί τη μεταμόρφωση από άνθρωπο σε λύκο, ένα μυθικό πλάσμα που αντανακλά τη συνεχή γοητεία μας με τις «κτηνώδεις» δυνατότητες των ανθρώπων.
Μια μελέτη που έγινε το 1984 έδειξε ότι το ποσοστό εγκληματικότητας ήταν πιθανό να αυξηθεί τις νύχτες με πανσέληνο. Οι συγγραφείς της είπαν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στα «ανθρώπινα παλιρροιακά κύματα» που προκαλούνται από τη βαρυτική έλξη του φεγγαριού.
Και πιο πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύθηκε το 2009, πρότεινε ότι οι ψυχιατρικά ιδρύματα δέχονταν περισσότερους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της πανσελήνου από ότι συνήθως. Αυτή η μικρή μελέτη, η οποία εξέτασε τα αρχεία 91 ασθενών «με βίαιη και οξεία διαταραχή της συμπεριφοράς», διαπίστωσε ότι το 23% αυτών των εισαγωγών έγιναν κατά τη διάρκεια της πανσελήνου.
Αυτός «ήταν περίπου διπλάσιος από τον αριθμό για άλλες σεληνιακές φάσεις», γράφουν οι ερευνητές στο έγγραφο μελέτης τους.
Ωστόσο, άλλες έρευνες έχουν αντικρούσει την ιδέα ότι η πανσέληνος αυξάνει την πιθανότητα οι άνθρωποι να βλάψουν τον εαυτό τους και τους άλλους. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychiatry το 1998 δεν βρήκε «καμία σημαντική σχέση» μεταξύ οποιασδήποτε φάσης του φεγγαριού και αύξησης της βίαιης συμπεριφοράς.
Και, το 2019, ερευνητές από την Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες ανέλυσαν τα δεδομένα 17.966 ατόμων που υποβλήθηκαν σε θεραπεία σε 15 διαφορετικές ψυχιατρικές πτέρυγες για 10 χρόνια. Αυτή η μελέτη δεν βρήκε επίσης στοιχεία για αύξηση της επιθετικότητας κατά τη φάση της πανσελήνου.
Επηρεάζει η πανσέληνος τον ύπνο μας;
Η ικανότητά μας να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας εξαρτάται από την ικανότητα του σώματός μας να απελευθερώνει και να καταστέλλει ορισμένες ορμόνες σε συγκεκριμένες στιγμές. Σκεφτείτε τις ορμόνες σαν του διακόπτες, σε κάποιους ενεργοποιούνται και σε άλλους «σβήνουν». Ορισμένες ορμόνες είναι υψηλότερες κατά τη διάρκεια της ημέρας όταν είμαστε ξύπνιοι ενώ άλλες είναι υψηλότερες το βράδυ όταν κοιμόμαστε.
Η μελατονίνη είναι μια από τις ορμόνες που απελευθερώνεται τη νύχτα για να ηρεμήσει το σώμα σας και να το προετοιμάσει για ύπνο. Όταν τα επίπεδα μελατονίνης αυξάνονται, η σεροτονίνη, η ορμόνη «της χαράς» που παίζει ρόλο στον έλεγχο της διάθεσης και της όρεξής μας, μειώνεται. Και αν έχετε ανοιχτό το φως ή το παράθυρο ανοιχτό όπου φεγγίζει το έντονο φως από την πανσέληνο, μπορεί να έχει αντίκτυπο στον ύπνο σας και να παραμείνετε ξύπνιοι, επειδή το φως επηρεάζει τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης μας.
Σε μελέτη του 2013, οι ερευνητές επανεξετάζοντας δεδομένα από μια παλαιότερη μελέτη στην οποία οι συμμετέχοντες δεν γνώριζαν ότι θα αξιολογούνταν για σεληνιακές επιρροές, ανακάλυψαν ότι γύρω από την πανσέληνο, οι άνθρωποι περνούσαν 30% λιγότερο χρόνο στον ύπνο NREM (βαθύς ύπνος) και κοιμόντουσαν για 20 λεπτά λιγότερο από όταν δεν υπήρχε πανσέληνος. Αυτές οι αλλαγές συσχετίστηκαν επίσης με μειωμένα επίπεδα μελατονίνης.
Άλλη μελέτη που διεξήχθη το 2021 συνέκρινε τα πρότυπα ύπνου τριών αγροτικών αυτόχθονων κοινοτήτων στην Αργεντινή με τα πρότυπα ύπνου των φοιτητών στο Σιάτλ. Σε όλες τις περιπτώσεις – ανεξαρτήτως γεωγραφίας ή πρόσβασης σε ηλεκτρισμό – οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν λιγότερο και πήγαιναν για ύπνο αργότερα τις ημέρες πριν από την πανσέληνο, όταν υπήρχε περισσότερο φυσικό φως μετά το σούρουπο. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι αυτό αποτελεί συνεχή απόδειξη ότι έχουμε «μια έμφυτη προσαρμογή» από τους προγόνους μας που πιθανότατα κοιμόντουσαν λιγότερο και δούλευαν περισσότερο όταν υπήρχε περισσότερο φυσικό φως.
Το φεγγάρι επηρεάζει την ανθρώπινη αναπαραγωγή;
Έρευνα στους αναπαραγωγικούς κύκλους των ψαριών και άλλων θαλάσσιων ζώων έχει δείξει ότι ορισμένα ψάρια μεταναστεύουν και γεννούν σύμφωνα με τον σεληνιακό κύκλο και ότι ορισμένα είδη αυξάνουν τη δραστηριότητά τους κατά τη διάρκεια μιας πανσελήνου όταν το φως του φεγγαριού είναι πιο λαμπερό. Αλλά τέτοιες μετρήσεις δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όταν πρόκειται για ανθρώπους.
Ενώ γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλοί εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες που μπορεί να έχουν αντίκτυπο στην ανθρώπινη ωορρηξία, την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να προσδιοριστεί η ακριβής επίδραση που μπορεί να έχει ο σεληνιακός κύκλος στα ποσοστά γεννήσεων επειδή οι μελέτες είναι — σωστά μαντέψατε— αντιφατικές.
Μια εξέταση 1.507 γεννήσεων σε νοσοκομείο στο Φουκούτσου της Ιαπωνίας, μεταξύ Ιανουαρίου 1996 και Μαρτίου 2007 αποκάλυψε ότι υπήρχε μεγαλύτερος αριθμός γεννήσεων τη νύχτα περίπου την ώρα της πανσελήνου και μεγαλύτερος αριθμός γεννήσεων κατά τη διάρκεια της ημέρας περίπου την ώρα της νέας σελήνης. Αλλά μια ξεχωριστή μελέτη 23.689 γεννήσεων από το 1810 έως το 1929 δεν αποκάλυψε κανένα πρότυπο ή συσχέτιση μεταξύ του σεληνιακού κύκλου και της συχνότητας των γεννήσεων.