Η έλλειψη σιδήρου είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα αλλά και αμφιλεγόμενα προβλήματα υγείας της εποχής μας—επηρεάζοντας εκατομμύρια, αλλά αφήνοντας τους επιστήμονες διχασμένους για τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισής της. Ενώ ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα συμπληρώματα διατροφής είναι μια απλή λύση για την κόπωση και άλλα συμπτώματα, άλλοι αμφισβητούν αν πραγματικά κάνουν τη διαφορά για όσους δεν έχουν αναιμία. Με την έρευνα να προσφέρει αντικρουόμενες απαντήσεις και το διακύβευμα να είναι υψηλό για ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά και οι έγκυες γυναίκες, η συζήτηση για τα συμπληρώματα σιδήρου απέχει πολύ από το να έχει διευθετηθεί. Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν, με τα συμπληρώματα για την έλλειψη σιδήρου; Τι μας συμβουλεύουν οι ειδικοί.
Έλλειψη σιδήρου: 7 συμπτώματα που πρέπει να προσέχετε – Ποιες τροφές πρέπει να τρώτε
Πότε γίνεται πρόβλημα η σιδηροπενία και πώς να την αντιμετωπίσετε
Η σιδηροπενία είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και επίμονα προβλήματα υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο, που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Από μικρά παιδιά και έγκυες γυναίκες μέχρι αθλητές αντοχής και ηλικιωμένους, τα ανεπαρκή επίπεδα σιδήρου μπορούν να οδηγήσουν σε κόπωση, γνωστικές δυσκολίες και, σε σοβαρές περιπτώσεις, σιδηροπενική αναιμία. Παρά την επικράτησή της, ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της έλλειψης σιδήρου παραμένει θέμα συζήτησης μεταξύ επιστημόνων και επαγγελματιών υγείας.
Ενώ τα συμπληρώματα σιδήρου είναι μια κοινή λύση, η αποτελεσματικότητά τους ποικίλλει ανάλογα με τις συνθήκες του κάθε ενός. Ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν ότι τα συμπληρώματα μπορεί να ανακουφίσουν από συμπτώματα όπως η κόπωση, αλλά μπορεί να μην οδηγούν πάντα σε μετρήσιμες βελτιώσεις στη σωματική απόδοση ή τη γνωστική λειτουργία. Εν τω μεταξύ, οι ανησυχίες σχετικά με την υπερβολική κατανάλωση συμπληρωμάτων, τις πιθανές παρενέργειες και τον ρόλο της διατροφής στη διατήρηση των βέλτιστων επιπέδων σιδήρου προσθέτουν στρώματα πολυπλοκότητας στη συζήτηση.
Αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων σιδήρου για την κόπωση
Μελέτη του 2018 με τίτλο Efficacy of iron supplementation on fatigue and physical capacity in non-anaemic iron-deficient adults: a systematic review of randomised controlled trials ανέλυσε συστηματικά τον αντίκτυπο της συμπλήρωσης σιδήρου σε ενήλικες με σιδηροπενία αλλά χωρίς αναιμία. Εξετάζοντας 18 δοκιμές με 1.170 συμμετέχοντες, η μελέτη διαπίστωσε ότι η συμπλήρωση σιδήρου μείωσε σημαντικά την αυτοαναφερόμενη κόπωση, αλλά δεν βελτίωσε αντικειμενικά μέτρα σωματικής ικανότητας, όπως η μέγιστη κατανάλωση οξυγόνου ή η χρονομετρημένη απόδοση άσκησης.
Επιπλέον, τα συμπληρώματα σιδήρου οδήγησαν σε αυξημένα επίπεδα αιμοσφαιρίνης και φερριτίνης στον ορό. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι ενώ μπορεί να ανακουφίσουν την κόπωση σε ενήλικες με έλλειψη σιδήρου χωρίς αναιμία, δεν ενισχύουν τη σωματική απόδοση. Δεδομένης της ευρείας εμφάνισης τόσο της σιδηροπενίας όσο και της κόπωσης, η μελέτη υπογραμμίζει τα πιθανά οφέλη της διατροφικής πρόσληψης σιδήρου ή της λήψης συμπληρωμάτων για τη διαχείριση των συμπτωμάτων, ακόμη και χωρίς αναιμία.
Σιωπηλή επιδημία η σιδηροπενία
Η έλλειψη αυτού του ζωτικού θρεπτικού συστατικού είναι μια από τις κύριες αιτίες αναπηρίας στον κόσμο – αλλά το πότε ακριβώς γίνεται πρόβλημα και ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής του παραμένει ασαφής. Όταν η Αμερικανή ηθοποιός Μέγκαν Ράιαν παρατήρησε για πρώτη φορά την κόπωσή της, υπέθεσε ότι ήταν φυσιολογικό. Εξάλλου, ήταν γονέας σε μονογονεϊκή οικογένεια με το τριών ετών παιδάκι της.
Παράλληλα, εργαζόταν full-time. Σχεδόν κάθε μέρα, όταν παρέλαβε τον γιο της από τον παιδικό σταθμό, αποκοιμιόταν μαζί του κατά τη διάρκεια του απογευματινού του ύπνου. Δεν το σκέφτηκε πολύ. «Απλώς σκέφτηκα, “Α, αυτό είναι το να είσαι μητέρα”», λέει η Ράιαν, που ζει στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, στις ΗΠΑ, σύμφωνα με το BBC. Σε μια τακτική ιατρική εξέταση τον Ιούνιο του 2023, ο γιατρός της ρώτησε αν ένιωθε εξαντλημένη. Τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος έδειξαν ότι η Ράιαν είχε σιδηροπενική αναιμία.
Υπήρχαν και άλλα σημάδια. Παρά την τακτική άσκηση, η Ράιαν είχε ξαφνικά αρχίσει να λαχανιάζει σε συνηθισμένες πεζοπορίες. Είχε παρουσιάσει επίσης έλλειψη σιδήρου στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Εκείνη τη φορά, η μαία της το υποψιάστηκε αφού η Ράιαν ανέφερε ότι η μόνη της επιθυμία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ήταν ο πάγος – ένα κλασικό σημάδι της πίκα, που με τη σειρά της είναι σύμπτωμα σιδηροπενίας.
Η έλλειψη σιδήρου είναι η πιο κοινή ανεπάρκεια μικροθρεπτικών συστατικών στον κόσμο σήμερα, που επηρεάζει περίπου έναν στους τρεις ανθρώπους. Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στα παιδιά, καθώς και στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων.
Η πάθηση μπορεί να προκαλέσει πολλές επιπτώσεις. Όταν μια έγκυος δεν έχει επαρκή αποθέματα σιδήρου, για παράδειγμα, μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου και υπάρχει επίσης υψηλότερος κίνδυνος χαμηλού βάρους γέννησης, πρόωρου τοκετού, θανάτου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ενδομήτριου θανάτου.
Για τα βρέφη και τα νήπια, η έλλειψη σιδήρου μπορεί να επηρεάσει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, με μελέτες να διαπιστώνουν ότι τα παιδιά διατρέχουν κίνδυνο να εμφανίσουν προβλήματα συμπεριφοράς – είναι λιγότερο χαρούμενα και ικανοποιημένα και τείνουν να είναι πιο κοινωνικά ανασταλμένα. Μπορεί επίσης να επηρεάσει τις κινητικές δεξιότητες των παιδιών και τη γνωστική τους ικανότητα ακόμη και χρόνια μετά την αποκατάσταση της ανεπάρκειας. Στους ενήλικες, η έλλειψη σιδήρου είναι μια από τις κύριες αιτίες αναπηρίας στον κόσμο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή.
Στους ενήλικες, η έλλειψη σιδήρου είναι μια από τις κύριες αιτίες αναπηρίας στον κόσμο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή. Σε κάθε περίπτωση σιδηροπενίας πρέπει να διερευνάται ιατρικώς εάν υπάρχει υποκείμενο νόσημα που να την προκαλεί.
Σιδηροπενία: Συμπτώματα
Η σιδηροπενία, εάν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία – μια πάθησ όπου το σώμα δεν έχει αρκετά υγιή ερυθρά αιμοσφαίρια για να μεταφέρει αρκετό οξυγόνο στους ιστούς. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων είναι σημαντική για έγκαιρη παρέμβαση. Τα κοινά σημάδια της έλλειψης σιδήρου περιλαμβάνουν:
- Κόπωση και αδυναμία: Το αίσθημα ασυνήθιστης κόπωσης ή αδυναμίας είναι συχνά το πρώτο αισθητό σύμπτωμα, που προκύπτει από τη μειωμένη παροχή οξυγόνου στους ιστούς του σώματος.
- Ωχρό δέρμα: Η μείωση της αιμοσφαιρίνης μπορεί να προκαλέσει απώλεια του υγιούς χρώματος του δέρματος, οδηγώντας σε πιο ωχρή εμφάνιση.
- Δύσπνοια: Με λιγότερο οξυγόνο να μεταφέρεται, τα άτομα μπορεί να δυσκολεύονται να αναπνεύσουν κατά τη διάρκεια συνηθισμένων δραστηριοτήτων.
- Ζάλη ή ελαφριά κεφαλαλγία: Η ανεπαρκής παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει αίσθημα ζάλης ή ελαφριάς κεφαλαλγίας.
- Κρύα χέρια και πόδια: Η κακή κυκλοφορία του αίματος λόγω χαμηλών επιπέδων σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε κρύα άκρα.
- Πονοκέφαλοι: Η μειωμένη παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει συχνούς πονοκεφάλους.
- Εύθραυστα νύχια και τριχόπτωση: Η σιδηροπενία μπορεί να αποδυναμώσει τα νύχια, καθιστώντας τα εύθραυστα, και μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αραίωση ή απώλεια μαλλιών.
- Ασυνήθιστες επιθυμίες (πίκα): Ορισμένα άτομα αναπτύσσουν επιθυμίες για μη θρεπτικές ουσίες όπως πάγος, χώμα ή άμυλο – μια κατάσταση γνωστή ως πίκα.
- Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών: Μια επιτακτική ανάγκη να κινηθούν τα πόδια, που συχνά συνοδεύεται από δυσάρεστα αισθήματα, έχει συνδεθεί με τη σιδηροπενία.
- Πονεμένη ή πρησμένη γλώσσα: Η φλεγμονή ή ο πόνος της γλώσσας μπορεί να είναι ένα λιγότερο γνωστό σύμπτωμα της σιδηροπενίας.
Ένα ευρέως διαδεδομένο πρόβλημα
«Είναι ένα μείζον παγκόσμιο πρόβλημα», λέει ο Αμερικανός Μάικλ Τσίμερμαν, καθηγητής ανθρώπινης διατροφής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στο Ηνωμένο Βασίλειο και μακροχρόνιος ερευνητής ανεπαρκειών μικροθρεπτικών συστατικών. «Είναι πολύ κοινό. Δεν εξαφανίζεται πολύ γρήγορα. Και συνδέεται με πολλές αναπηρίες».
Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι η έλλειψη σιδήρου είναι μια κοινή πάθηση. Ωστόσο, άλλα ερωτήματα παραμένουν, όπως πώς ακριβώς να ορίσουμε την έλλειψη σιδήρου ή πόσο πιθανό είναι, ελλείψει άλλων συμπτωμάτων, να αυξήσει τον κίνδυνο κακών επιπτώσεων για την υγεία. Πότε, λοιπόν, πρέπει και πότε δεν πρέπει κάποιος να παίρνει συμπληρώματα για να ανεβάσει τα επίπεδα σιδήρου στο αίμα του;
Αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ότι ορισμένες ομάδες είναι πιο επιρρεπείς στη σιδηροπενία από άλλες. «Όταν κάποιος έχει χαμηλά επίπεδα σιδήρου, το σώμα του αρχίζει να σχηματίζει ερυθρά αιμοσφαίρια διαφορετικά», λέει ο Σαντ-Ρέιν Πασρίχα, αιματολόγος, επιδημιολόγος, μοριακός βιολόγος και επικεφαλής της Σχολής Πληθυσμού και Παγκόσμιας Υγείας της Μελβούρνης, ο οποίος ειδικεύεται στη σιδηροπενία και τις σχετικές παθήσεις.
Στις γυναίκες, για παράδειγμα, η σιδηροπενική αναιμία – όπου το σώμα δεν έχει αρκετό σίδηρο για να παράγει επαρκή ερυθρά αιμοσφαίρια – είναι μια κύρια αιτία αναπηρίας παγκοσμίως. Μελέτη σε νέους αιμοδότες στις ΗΠΑ διαπίστωσε ότι τα επίπεδα σιδήρου ήταν χαμηλά στο 12% των γυναικών, αλλά σε λιγότερο από το 3% των ανδρών, αντανακλώντας τον αντίκτυπο που έχει η τακτική απώλεια αίματος μέσω της εμμήνου ρύσεως.
Στη συνέχεια, υπάρχει ο αντίκτυπος της εγκυμοσύνης, η οποία εκτρέπει τη διατροφή στο έμβρυο, πράγμα που σημαίνει ότι οι γυναίκες σε αυτή την ομάδα διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο. Άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι το 46% των γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν αναιμία κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης – αν και δεν προέρχονταν όλες οι περιπτώσεις από έλλειψη σιδήρου.
Η έλλειψη σιδήρου στην Ελλάδα
Η σιδηροπενία, που οδηγεί σε αναιμία, είναι ένα αξιοσημείωτο πρόβλημα υγείας στην Ελλάδα, που επηρεάζει διάφορες ομάδες πληθυσμού.
Έλλειψη σιδήρου σε μικρά παιδιά
Μελέτη που διεξήχθη στη Θράκη, στην Ελλάδα, αξιολόγησε την αναιμία, τη σιδηροπενία και τη σιδηροπενική αναιμία σε παιδιά ηλικίας 1 έως 5 ετών. Χρησιμοποιώντας τα κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) – επίπεδα αιμοσφαιρίνης (Hb) κάτω από 11 g/dL και επίπεδα φερριτίνης κάτω από 12 μg/L – τα ποσοστά επικράτησης ήταν:
- Αναιμία: 9,41%
- Σιδηροπενία: 6,44%
- Σιδηροπενική αναιμία: 3,47%
Η μελέτη σημείωσε επίσης ότι τα παιδιά με χαμηλότερη κατανάλωση βοείου κρέατος είχαν υψηλότερα ποσοστά σιδηροπενίας και σιδηροπενικής αναιμίας, υπογραμμίζοντας τις διατροφικές συνήθειες ως σημαντικό παράγοντα.
Μαγνήσιο: Η καλύτερη ώρα για να πάρετε το συμπλήρωμα – Τι να προσέξετε
Έλλειψη σιδήρου σε ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου (IBD)
Στους Έλληνες ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, η σημειακή επικράτηση της αναιμίας είναι 26,8%. Σχεδόν οι μισοί από αυτούς τους ασθενείς εμφανίζουν υποτροπιάζουσα ή επίμονη αναιμία, υπογραμμίζοντας τη χρόνια φύση της πάθησης σε αυτή την ομάδα.
Σίδηρος και ανάπτυξη: Γιατί χρειάζονται τα παιδιά ειδική προσοχή
Αλλά τα παιδιά είναι μεταξύ των πιο ευάλωτων ομάδων στην έλλειψη σιδήρου, επειδή το μέταλλο είναι τόσο σημαντικό για την ανάπτυξή τους. «Ποια είναι η πιο ταχεία περίοδος ανάπτυξης σε ολόκληρη τη ζωή μας; Η βρεφική ηλικία», λέει ο Αμερικανός γαστρεντερολόγος Μαρκ Κόρκινς, πρόεδρος της Επιτροπής Διατροφής της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής (AAP). «Τριπλασιάζετε το βάρος γέννησής σας μέχρι την ηλικία του ενός έτους. Διπλασιάζετε το μήκος σας».
Καθώς τα σώματά μας μεγαλώνουν, χρειάζονται περισσότερο αίμα. Και τα ερυθρά αιμοσφαίρια χτίζονται – εν μέρει – με σίδηρο. Χωρίς αυτόν τον απαραίτητο σίδηρο, λέει ο Κόρκινς, διατρέχετε τον κίνδυνο να μην είστε σε θέση να παράγετε αρκετά ερυθρά αιμοσφαίρια για να παραδώσετε οξυγόνο στους αναπτυσσόμενους ιστούς σας, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου.
Σιδηροπενία, σιδηροπενική αναιμία και αναιμία
Η αναιμία εμφανίζεται όταν κάποιος δεν παράγει αρκετά φυσιολογικά ερυθρά αιμοσφαίρια ή αιμοσφαιρίνη, την ουσία που μεταφέρει οξυγόνο στο αίμα σας. Ενώ αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, περίπου οι μισές από όλες τις περιπτώσεις αναιμίας προκαλούνται από σιδηροπενία.
Οι ενήλικες με αυτή την πάθηση, τη σιδηροπενική αναιμία, μπορεί να εμφανίσουν αδυναμία, ακραία κόπωση ή δύσπνοια, μεταξύ άλλων συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα στα βρέφη και τα μικρά παιδιά είναι παρόμοια, αν και μπορεί επίσης να έχουν προβλήματα ύπνου – ιδιαίτερα συχνές νυχτερινές αφυπνίσεις, ανησυχία κατά τη διάρκεια του ύπνου και δυσκολία να κοιμηθούν.
Το γεγονός ότι κάποιος έχει έλλειψη σιδήρου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα έχει αναιμία. «Η σιδηροπενία μπορεί να θεωρηθεί ένα στάδιο πριν από την αναιμία», λέει ο Πασρίχα. Η σοβαρότητα της ανεπάρκειας παίζει καθοριστικό ρόλο, εξηγεί. Όταν κάποιος έχει χαμηλά επίπεδα σιδήρου, το σώμα του αρχίζει να σχηματίζει ερυθρά αιμοσφαίρια διαφορετικά.
Γίνονται μικρότερα και, τελικά, η ποσότητα της αιμοσφαιρίνης που μεταφέρει οξυγόνο στο αίμα αυτού του ατόμου πέφτει κάτω από ένα υγιές επίπεδο. «Τότε φτάνουμε στη σιδηροπενική αναιμία», λέει ο Πασρίχα. Η έλλειψη σιδήρου και η αναιμία διαγιγνώσκονται γενικά με μια εξέταση αίματος – συνήθως μια που εξετάζει τα επίπεδα της φερριτίνης, μιας πρωτεΐνης που βοηθά στην αποθήκευση σιδήρου, ή της αιμοσφαιρίνης.
Σιδηροπενία χωρίς αναιμία: Πότε ανησυχούμε και πότε όχι
Ορισμένοι ειδικοί αμφισβητούν εάν η έλλειψη σιδήρου είναι πάντα λόγος ανησυχίας – ειδικά εάν προκύπτει απουσία οποιωνδήποτε σωματικών συμπτωμάτων και εάν ο ασθενής δεν έχει αναιμία. Ενώ οι γυναίκες σε κλινικές δοκιμές που είχαν έλλειψη σιδήρου και ανέφεραν αίσθημα κόπωσης διαπίστωσαν ότι η κόπωσή τους βελτιώθηκε με τη λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου, η παρέμβαση δεν άλλαξε τα επίπεδα ενέργειας των γυναικών που επίσης είχαν σιδηροπενία, αλλά δεν είχαν αναφέρει κόπωση.
«Αυτό μας υποδηλώνει ότι, τουλάχιστον στους ενήλικες, εάν έχετε διαγνωστεί κλινικά με σιδηροπενία, τότε φυσικά θα πρέπει να αντιμετωπιστείτε και αυτό θα βελτιώσει το πώς αισθάνεστε», λέει ο Πασρίχα. «Αλλά υποδηλώνει επίσης ότι, εάν αισθάνεστε απολύτως καλά και κάποιος απλώς διαπιστώσει ότι έχετε χαμηλά επίπεδα σιδήρου – τότε είναι δύσκολο να είστε σίγουροι ότι η θεραπεία σας θα σας ενισχύσει να αισθανθείτε διαφορετικά».
Συνολικά, η σιδηροπενία απουσία αναιμίας έχει μελετηθεί λιγότερο από τη σιδηροπενική αναιμία. Αλλά υπάρχουν κάποια γενικά συμπεράσματα που μπορούμε να βγάλουμε, λένε οι ερευνητές. «Η συναίνεση είναι ότι η σιδηροπενική αναιμία είναι σίγουρα χειρότερη», λέει ο Τσίμερμαν. «Αλλά η σιδηροπενία συνδέεται επίσης με εξασθένηση».
Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, οι επιπτώσεις της σιδηροπενικής αναιμίας – ιδιαίτερα στα παιδιά – μπορεί να είναι μακροχρόνιες. «Δεν πρόκειται μόνο για κακά αποτελέσματα για την υγεία – είναι ότι δεν μεγιστοποιήσατε την ανάπτυξή σας», λέει ο Κόρκινς.
Αυτή η ανασκόπηση, για παράδειγμα, βρήκε μια «συνεπή συσχέτιση» μεταξύ των παιδιών με σιδηροπενική αναιμία που είχαν χειρότερη γνωστική απόδοση σε σύγκριση με τους ελέγχους. Ωστόσο, οι ερευνητές σημειώνουν, ίσως δεν είναι η σιδηροπενική αναιμία το πρόβλημα. Θα μπορούσε να είναι η επίδραση της αναιμίας γενικά, η οποία καταστέλλει τα επίπεδα ενέργειας. Οι ερευνητές λένε επίσης στην ανασκόπησή τους ότι είναι δύσκολο να αποκλειστεί η επιρροή των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων στη συμπεριφορά και τη γνωστική ικανότητα των παιδιών.
Αυτή η πολυπλοκότητα βρίσκεται στον πυρήνα όλης της έρευνας για τη διατροφή: είναι η απουσία ενός θρεπτικού συστατικού αυτή καθαυτή που είναι το πρόβλημα ή είναι αυτή η ανεπάρκεια ένα σημάδι ότι συμβαίνει κάτι άλλο; Για να περιπλέξουν περαιτέρω τα πράγματα, τα κριτήρια για τον ορισμό της έλλειψης σιδήρου στα παιδιά εξακολουθούν να συζητούνται, λέει ο Τσίμερμαν. Επειδή τα παιδιά μεγαλώνουν τόσο γρήγορα, προσθέτει, η έλλειψη σιδήρου συνήθως οδηγεί γρήγορα σε αναιμία – πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι εύκολο να βρεθούν και να μελετηθούν παιδιά με σιδηροπενία που δεν είναι αναιμικά.
Καλά ή κακά τα συμπλήρωμα σιδήρου;
Δεδομένου αυτού και των πιθανών συνεπειών για την ανάπτυξή τους, οι οδηγίες συχνά συμβουλεύουν τη λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου σε παιδιά με οποιοδήποτε σημάδι ανεπάρκειας – ή ακόμη και τη λήψη συμπληρωμάτων ως προληπτικό μέτρο. Αλλά ορισμένοι ερευνητές αμφισβητούν αυτή την προσέγγιση.
Ο Πασρίχα συμμετείχε στη μεγαλύτερη δοκιμή μέχρι σήμερα που εξέτασε την επίδραση των συμπληρωμάτων στην ανάπτυξη των παιδιών, λέει. Η μελέτη, σε 3.300 μωρά οκτώ μηνών στο Μπαγκλαντές, τυχαιοποίησε τα παιδιά σε ομάδες που έλαβαν είτε καθημερινά συμπληρώματα σιδήρου για τρεις μήνες, είτε εικονικό φάρμακο. Αυτός και οι συνάδελφοί του μέτρησαν τη νευροανάπτυξη των παιδιών πριν και μετά τη συμπλήρωση. «Δεν είδαμε καμία ένδειξη λειτουργικού οφέλους», λέει, αν και δεν είδαν ούτε βλάβη με κανέναν τρόπο.
«Είδαμε ότι η αιμοσφαιρίνη και η κατάσταση του σιδήρου βελτιώθηκαν στα παιδιά που έλαβαν σίδηρο – αλλά δεν είδαμε να επηρεάζει την ανάπτυξη των παιδιών», λέει ο Πασρίχα. Το «γιατί», λέει, «είναι κάτι με το οποίο η ομάδα παλεύει πραγματικά».
Ένας πιθανός λόγος θα μπορούσε να είναι ότι ακόμη και μια σύντομη περίοδος ανεπάρκειας μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνια βλάβη. Μια άλλη μελέτη, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι όταν τα παιδιά είχαν έλλειψη σιδήρου κατά τη γέννηση, είχαν λιγότερη ενεργοποίηση στις περιοχές του εγκεφάλου τους που σχετίζονται με τον γνωστικό έλεγχο στην ηλικία των 8 έως 11 ετών – ακόμη και αν τα επίπεδα σιδήρου τους είχαν διορθωθεί.
Αλλά μια άλλη πιθανότητα, λέει ο Πασρίχα, είναι ότι δεν είναι ο χαμηλός σίδηρος αυτός καθαυτός που προκαλεί χειρότερη ανάπτυξη, αλλά ότι ο χαμηλός σίδηρος είναι ένας δείκτης για κάτι άλλο – όπως άλλα θρεπτικά συστατικά στη διατροφή ενός ατόμου που λείπουν.
Υπερβολική χρήση συμπληρωμάτων σιδήρου: Πιθανά μειονεκτήματα και επιπτώσεις στην υγεία
Εν τω μεταξύ, θα μπορούσαν επίσης να υπάρχουν μειονεκτήματα στη λήψη συμπληρωμάτων από παιδιά που δεν έχουν πραγματικά ανεπάρκεια. Ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι βρέφη και νήπια που είχαν επαρκή επίπεδα σιδήρου, αλλά έπαιρναν συμπληρώματα, είχαν χειρότερη αύξηση βάρους και λιγότερη ανάπτυξη σε σύγκριση με τους ελέγχους.
Τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές έχουν διαπιστώσει ότι τα βρέφη που τυχαιοποιήθηκαν σε φόρμουλα γάλακτος υψηλής περιεκτικότητας σε σίδηρο σημείωσαν χειρότερες επιδόσεις σε γνωστικά τεστ ικανοτήτων όπως η οπτική μνήμη, η κατανόηση ανάγνωσης και τα μαθηματικά τόσο στην ηλικία των 10 ετών όσο και στην ηλικία των 16 ετών, σε σύγκριση με εκείνα που έλαβαν φόρμουλα χαμηλής περιεκτικότητας σε σίδηρο.
Ωστόσο, η ακριβής δοσολογία σιδήρου που θα απέτρεπε αυτές τις επιπτώσεις παραμένει ασαφής, λένε οι ερευνητές, καθώς θα μπορούσαν επίσης να εμπλέκονται και άλλοι παράγοντες. Δεδομένων αποτελεσμάτων όπως αυτό, ωστόσο, ορισμένοι ειδικοί έχουν επικρίνει τις οδηγίες των ΗΠΑ για τη λήψη συμπληρωμάτων όλων των βρεφών που θηλάζουν.
Τα συμπληρώματα μπορούν επίσης να έχουν άλλες παρενέργειες. Ο Τσίμερμαν, για παράδειγμα, έχει μελετήσει πώς η συμπλήρωση μπορεί να επηρεάσει το μικροβίωμα των ανθρώπων. Τα βακτήρια ευδοκιμούν στον σίδηρο, λέει. Η πολύ μικρή ποσότητα σιδήρου που έχει το μητρικό γάλα συνδέεται με προστατευτικές ουσίες όπως η λακτοφερρίνη, η οποία βοηθά να κρατά τον σίδηρο μακριά από πιθανούς παθογόνους παράγοντες στο έντερο – ιδιαίτερα προστατευτικό για τα μωρά, τα οποία έχουν ανώριμο ανοσοποιητικό σύστημα.
Η χορήγηση σε ένα μωρό ηλικίας έξι μηνών σκόνης μικροθρεπτικών συστατικών που περιέχουν σίδηρο, όπως συνιστούν πολλοί ειδικοί, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αρνητικό αποτέλεσμα, λέει ο Τσίμερμαν.
«Αυτές οι σκόνες έχουν πολύ υψηλές ποσότητες σιδήρου οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν μια πολύ γρήγορη αλλαγή στο μικροβίωμα», λέει ο Τσίμερμαν. Τα μωρά δεν μπορούν να απορροφήσουν όλο αυτό τον σίδηρο, ο οποίος καταλήγει να επηρεάζει το μικροβίωμα του εντέρου τους – δυνητικά προς μια ισορροπία που ευνοεί «τα παθογόνα που μας ανησυχούν περισσότερο στα μωρά», λέει. Αυτό περιλαμβάνει το E. coli, το οποίο αναπτύσσεται άφθονα παρουσία σιδήρου.
Πολλοί κλινικοί γιατροί και ερευνητές συμφωνούν, ωστόσο, ότι όταν κάποιος έχει σιδηροπενία ή σιδηροπενική αναιμία μαζί με συμπτώματα, η συμπλήρωση μπορεί να είναι ένας από τους ταχύτερους τρόπους για να τον βοηθήσει να βελτιωθεί. Ανασκόπηση της σιδηροπενίας σε αθλητές αντοχής, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι η συμπλήρωση δεν βελτίωσε μόνο τη φερριτίνη και την αιμοσφαιρίνη, αλλά βελτίωσε και την αερόβια ικανότητα των αθλητών.
Το αν θα πρέπει να λάβετε συμπληρώματα – ή να τα δώσετε σε ένα παιδί – είναι κάτι που οι άνθρωποι θα πρέπει να αποφασίσουν με τη βοήθεια ενός γιατρού, λένε οι ειδικοί.
Ισορροπημένη διατροφή
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά ότι τα βρέφη ηλικίας 6 έως 12 μηνών χρειάζονται 11 mg σιδήρου την ημέρα. Για τα νήπια, συνιστούν 7 mg και για τα παιδιά ηλικίας 4 έως 8 ετών, 10 mg.
Μέρος της υψηλότερης σύστασης για τα μικρότερα μωρά οφείλεται στην ταχεία ανάπτυξή τους, λένε οι ειδικοί. Αλλά οφείλεται επίσης στο ότι υπάρχει μια υπόθεση ότι τα πρώτα στερεά τρόφιμα των περισσότερων βρεφών θα είναι τροφές όπως δημητριακά ενισχυμένα με σίδηρο, καθώς και φρούτα και λαχανικά – πηγές μη αιμικού σιδήρου, τις οποίες το σώμα απορροφά λιγότερο εύκολα από τις πηγές αιμικού σιδήρου, οι οποίες είναι ζωικής προέλευσης, όπως το κρέας, τα ψάρια και τα αυγά.
«Η διατροφή είναι η καλύτερη προσέγγιση. Το σώμα σας τείνει να το προσλαμβάνει καλύτερα. Το σώμα σας τείνει να το χρησιμοποιεί καλύτερα», λέει ο Κόρκινς. «Τώρα, αν κάποιος έχει βαθιά αναιμία και προσπαθείτε να τον διορθώσετε πιο γρήγορα – τότε ξεκινήστε συμπληρώματα».
Μακροζωία: Τι δείχνουν οι εξετάσεις αίματος όσων ζουν πολλά χρόνια
Όσο για τη Ράιαν, μπόρεσε να διορθώσει τη σιδηροπενία της και τις δύο φορές που συνέβη: στην εγκυμοσύνη, με συμπληρώματα, και το 2023, με ενδοφλέβιες εγχύσεις σιδήρου, που χορηγήθηκαν στο νοσοκομείο της, κάθε δύο εβδομάδες για πέντε μήνες. «Δεν ήταν μια γρήγορη λύση», λέει. Με τον καιρό, ωστόσο, παρατήρησε ότι η κόπωσή της εξαφανιζόταν.
Πηγές: BBC, PubMed, MJHID, BMC Gastroenterology, NHS Inform, NIH