Μπορούν οι επιστήμονες να «χακάρουν» τον εγκέφαλο για να σβήσουν τις κακές αναμνήσεις μας; Πρωτοποριακή έρευνα δείχνει ότι η μνήμη και οι αναμνήσεις μας μπορούν να «προγραμματιστούν» ξανά κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Είναι δυνατόν να ξεχάσουμε τις χειρότερες αναμνήσεις της ζωής μας και να μειώσουμε τη συναισθηματική μας ανταπόκριση σε αυτές; Αυτό που ήταν κάποτε σενάριο επιστημονικής φαντασίας γίνεται πλέον πραγματικότητα χάρη σε μια πρωτοποριακή έρευνα που μελετά τα συστήματα μνήμης του εγκεφάλου μας.
Μια διεθνής ομάδα επιστημόνων ανέπτυξε μια μέθοδο αποδυνάμωσης αρνητικών αναμνήσεων με έξυπνη επανενεργοποίηση θετικών αναμνήσεων, ανοίγοντας έτσι νέους δρόμους για τη θεραπεία ψυχικών διαταραχών που σχετίζονται με το τραύμα.
Οι επιστήμονες μπορούν να παρέμβουν στη μνήμη μας
Σε πρόσφατη μελέτη, οι ερευνητές ζήτησαν από 37 συμμετέχοντες να συνδέσουν τυχαίες λέξεις χωρίς νόημα με συναισθηματικά φορτισμένα αρνητικές εικόνες. Οι εικόνες αυτές επιλέχθηκαν προσεκτικά από βάσεις δεδομένων με δυσάρεστο περιεχόμενο, όπως τραυματισμούς και απειλητικά ζώα.
Αφού δημιουργήθηκαν αυτές οι συνδέσεις, οι μισές λέξεις «επαναπρογραμματίστηκαν» συνδέοντάς τες με πιο αισιόδοξες εικόνες, όπως ήρεμα τοπία ή χαμογελαστά πρόσωπα. Οι αναμνήσεις «προγραμματίστηκαν» ξανά κατά τη διάρκεια του ύπνου των συμμετεχόντων.
Τη δεύτερη νύχτα του πειράματος, οι ερευνητές έπαιζαν ηχογραφημένες λέξεις κατά τη φάση του μη-REM ύπνου (non-REM sleep), η οποία είναι γνωστή για τον ρόλο της στην εδραίωση των αναμνήσεων.
Η εγκεφαλική δραστηριότητα παρακολουθήθηκε μέσω ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, και έδειξε αύξηση στη δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυμάτων θήτα, η οποία συνδέεται με τη συναισθηματική επεξεργασία των αναμνήσεων. Αυτή η διαδικασία φάνηκε πως αποδυναμώνει την ανάκληση αρνητικών αναμνήσεων και ενισχύει τις ακούσιες θετικές αναμνήσεις.
Πώς «προγραμματίζονται» ξανά οι αναμνήσεις μας;
Ο εγκέφαλος αποθηκεύει αναμνήσεις αναπαράγοντάς τες κατά τον ύπνο, μια διαδικασία που ενισχύει τις συνδέσεις τους στο νευρωνικό δίκτυο. Εισάγοντας μια θετική σύνδεση σε μια υπάρχουσα αρνητική ανάμνηση, οι ερευνητές ουσιαστικά «επανασύνδεσαν» τον εγκέφαλο των συμμετεχόντων.
Την επόμενη μέρα, όταν οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ανακαλέσουν τις αρνητικές εικόνες, οι αντιδράσεις τους ήταν λιγότερο ζωντανές και συναισθηματικά φορτισμένες, δείχνοντας τη δυνατότητα αντικατάστασης δυσάρεστων αναμνήσεων. Αν και η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε αυστηρά ελεγχόμενο εργαστηριακό περιβάλλον, αναδεικνύει έναν νέο τρόπο επηρεασμού της αποθήκευσης και ανάκλησης αναμνήσεων.
Επεξεργασία μνήμης: Ποια είναι τα όριά της
Όσο εντυπωσιακά κι αν είναι τα ευρήματα αυτά, συνοδεύονται και από σημαντικές επιφυλάξεις. Οι αρνητικές εικόνες της μελέτης ήταν δυσάρεστες αλλά όχι τραυματικές, όπως θα ήταν πραγματικά γεγονότα, όπως ατυχήματα ή απώλειες. Πιθανώς να είναι πιο δύσκολο να αντικατασταθούν βαθιά ριζωμένες αναμνήσεις από πραγματικά τραύματα.
Επιπλέον, οι ηθικές προεκτάσεις της χειραγώγησης της μνήμης είναι σημαντικές. Είναι ηθικό να διαγράφονται αναμνήσεις από λάθη του παρελθόντος που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας; Μπορεί αυτή η τεχνολογία να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά, με τρόπους που θολώνουν τα όρια μεταξύ ενίσχυσης της μνήμης και ελέγχου του νου; Αυτά τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα για την ώρα αλλά είναι σημαντικά, ειδικά με τη ταχεία πρόοδο της έρευνας.
Οι αναμνήσεις για την ψυχική υγεία
Παρά τις προκλήσεις, η έρευνα δίνει μια αχτίδα ελπίδας σε όσους παλεύουν με επώδυνες αναμνήσεις. Οι επιστήμονες ενδέχεται κάποια μέρα να προσφέρουν μη επεμβατικές παρεμβάσεις για άτομα που πάσχουν από μετατραυματικό στρες (PTSD), άγχος και κατάθλιψη. Ο ύπνος είναι μια φυσική και αναγκαία διαδικασία αλλά θα μπορούσε να γίνει σημαντικό εργαλείο για να επουλώσουμε συναισθηματικά τραύματα.
Η μελέτη μάς βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και αποθηκεύει τις αναμνήσεις. Αυτή η γνώση μπορεί να μας οδηγήσει σε νέες θεραπείες για την ψυχική υγεία αλλά να γίνει και εργαλείο για να ενισχύσει τη μάθηση, την εκπαίδευση και τη γνώση.
Είναι ο επαναπρογραμματισμός αναμνήσεων επιστημονική φαντασία;
Η ιδέα της αλλοίωσης και επεξεργασίας των αναμνήσεων «μαγεύει» για χρόνια τους συγγραφείς και τους σεναριογράφους, από τη συσκευή διαγραφής μνήμης στο Men in Black έως την στοχευμένη διαγραφή αναμνήσεων στο Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Αν και η πραγματική εκδοχή είναι πολύ πιο διακριτική και πολύπλοκη, αγγίζει την ίδια ανθρώπινη επιθυμία– να απαλλαγούμε από τα βάρη του παρελθόντος.
Πώς να καταλάβετε ότι κάποιος προσποιείται πως είναι χαρούμενος ενώ είναι πραγματικά δυστυχισμένος
Αυτή η έρευνα δείχνει ότι ένα τέτοιο μέλλον ίσως δεν είναι τόσο μακρινό όσο φαινόταν κάποτε. Με περαιτέρω μελέτες, η χειραγώγηση της μνήμης μπορεί να εξελιχθεί σε ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εργαλείο για να βελτιώσουμε τις ζωές μας. Είτε πρόκειται για ένα τραυματικό γεγονός είτε δεν μπορείτε να ξεχάσετε κάτι ντροπιαστικό που κάνατε στο παρελθόν, είναι πιθανό μια μέρα να νιώσετε την ανακούφιση που αναζητάτε μέσα από έναν καλό ύπνο εμπλουτισμένο με τους κατάλληλους ήχους.
Πηγές: Daily Galaxy, PNAS