«Πείτε σε έναν άνθρωπο ότι δεν πρέπει να σκέφτεται έναν ροζ ελέφαντα και δεν θα μπορεί να το βγάλει από το μυαλό του!». Αυτό το απόσπασμα, από το μυθιστόρημα του Curt Siodmak, City in the Sky, περιγράφει πόσο δύσκολο μπορεί να είναι να καταπιέσουμε τις σκέψεις μας.
Το τεστ του ροζ ελέφαντα έχει γίνει ένα κλασικό παράδειγμα του πόσο δύσκολο μπορεί να είναι να αποφύγουμε επί τούτου την οπτικοποίηση. Έρευνες δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι, έχοντας διαβάσει για έναν ροζ ελέφαντα, θα φαντάζονται να τον βλέπουν. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι έχουν αφαντασία –δεν μπορούν να οπτικοποιήσουν. Έτσι, μπορεί να τους μπερδεύει η ιδέα ότι άλλοι άνθρωποι μπορούν να φανταστούν ότι βλέπουν πράγματα που δεν υπάρχουν.
Τι μπορεί να σημαίνει αν δείτε όνειρα που μοιάζουν αληθινά – Γιατρός προειδοποιεί
Σε μια νέα μελέτη, οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Quuensland, Derek Arnold και Loren N. Bouyer που έχουν και οι ίδιοι αφαντασία, βρήκαν στοιχεία ότι το πρόβλημα του ροζ ελέφαντα δεν είναι καθολικό. Μερικοί άνθρωποι -μεταξύ των οποίων και τα άτομα με αφαντασία- μπορούν να αποκλείσουν ακούσιες οπτικές σκέψεις από το μυαλό τους.
Πώς το τεστ του ροζ ελέφαντα προβλέπει την αφαντασία
Τα άτομα με αφαντασία δεν μπορούν να οπτικοποιήσουν εκούσια πράγματα της φαντασίας τους. Έτσι, αν τους ζητήσετε να μην σκέφτονται έναν ροζ ελέφαντα, δεν θα τον φανταστούν, γιατί δεν μπορούν.
Η αφαντασία περιγράφεται συνήθως ως έλλειμμα. Όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν για πρώτη φορά ότι έχουν αφαντασία, συχνά αναστατώνονται, καθώς συνειδητοποιούν ότι οι άλλοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πράγματα που οι ίδιοι δεν μπορούν. Ωστόσο, τα ελλείμματα συχνά εξισορροπούνται με οφέλη. Υπάρχουν ισχυρισμοί ότι τα άτομα με αφαντασία μπορεί να έχουν αυξημένη αντίσταση σε ακούσιες παρεμβατικές σκέψεις.
Ένας άλλος τρόπος για να εξέτασης του φαινομένου είναι ότι τα άτομα με αφαντασία είναι ένα μέρος μιας φυσικής ποικιλομορφίας του ανθρώπινου μυαλού, καθώς οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές ικανότητες οπτικοποίησης. Κάποιοι δεν έχουν καθόλου αυτή την ικανότητα, οι περισσότεροι έχουν μια μέση ικανότητα και ένας μικρός αριθμός έχει μια εξαιρετικά ισχυρή ικανότητα οπτικοποίησης.
Ζωντανές νοητικές εικόνες και ακούσιες απεικονίσεις
Στη νέα μελέτη, οι επιστήμονες εξέτασαν τους δεσμούς μεταξύ της έντασης της οπτικής φαντασίας των ανθρώπων και της τάσης τους να οραματίζονται, ακόμη και όταν προσπαθούν να μην το κάνουν. Τα άτομα με ζωηρή οπτική φαντασία ήταν πιο πιθανό να έχουν ακούσιες οπτικοποιήσεις, Οι ερευνητές μπόρεσαν να προβλέψουν αυτά τα αποτελέσματα μετρώντας την εγκεφαλική δραστηριότητα.
Κινητό: Ποια διαταραχή κρύβει η υπερβολική αποθήκευση ψηφιακών αρχείων – Οι ειδικοί αποκαλύπτουν
Μερικοί άνθρωποι μπορεί να απολαμβάνουν να μπορούν να φανταστούν ότι βλέπουν λεπτομερείς σκηνές όποτε θέλουν. Ωστόσο, αυτό φαίνεται να έχει το κόστος να μην μπορούν να «απενεργοποιήσουν» αυτές τις εμπειρίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν λιγότερο ζωντανές εικόνες, αλλά φαίνεται ότι είναι πιο ικανοί να καταστείλουν αυτές τις σκέψεις.
Οι αφαντασιακοί έχουν γαλήνιο μυαλό;
Τα άτομα με αφαντασία είναι απίθανο να έχουν ακούσιες οπτικοποιήσεις, αλλά, μπορεί αυτό να σημαίνει ότι έχουν και γαλήνιο μυαλό; «Στη μελέτη μας, τα άτομα που ανέφεραν ότι είχαν αδύναμη οπτικοποίηση ήταν λιγότερο πιθανό να φανταστούν ότι έβλεπαν πράγματα που προσπαθούσαν να μην σκεφτούν. Ωστόσο, ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν περιπλάνηση του μυαλού τους», σημειώνουν οι ερευνητές γράφοντας στο The Conversation.
«Αυτό που περιγράφει τα άτομα με αφαντασία είναι ότι αντί να οραματίζονται πράγματα που τους λένε να μην σκέφτονται, μπορεί να στρέψουν το μυαλό τους σε άλλες σκέψεις, όπως το τι υπάρχει για δείπνο. Έτσι δεν θα έχουν πιο γαλήνια μυαλά, απλώς αντίσταση να σκεφτούν πράγματα που προσπαθούν να βγάλουν από το μυαλό τους», προσθέτουν.
Οι αφαντασιακοί δεν οραματίζονται, αλλά ονειροπολούν;
Από την εμπειρία τους, οι επιστήμονες μπορούν να επιβεβαιώσουν ότι τουλάχιστον κάποιοι αφαντασιακοί έχουν μυαλό που ονειροπολεί. «Αλλά όταν το μυαλό τους περιπλανάται, κανείς από τους δύο δεν φαντάζεται να βλέπει πράγματα. Οι εμπειρίες μας είναι διαφορετικές», σημειώνουν.
Όταν το μυαλό του Δρ. Arnold περιπλανιέται, για παράδειγμα, φαντάζεται να ακούει και να συμμετέχει σε καθαρά ακουστικές συνομιλίες. Καθώς η ονειροπόληση συνήθως συνδέεται με την όραση, δεν είχε συνειδητοποιήσει μέχρι πολύ πρόσφατα ότι αυτές οι φανταστικές συνομιλίες θα μπορούσαν να περιγραφούν ως η εμπειρία του από την ονειροπόληση.
Η Bouyer, από την άλλη, δεν μπορεί να οπτικοποιήσει ή να φανταστεί ότι ακούει πράγματα. Βιώνει τις σκέψεις της ως διαφορετικές αισθήσεις και φανταστικά συναισθήματα κίνησης -και αυτά είναι που βιώνει όταν το μυαλό της περιπλανιέται.
Είναι οι αφαντασιακοί ανθεκτικοί στην αναβίωση τραυμάτων;
«Ίσως», λένε οι επιστήμονες. «Ενώ τα στοιχεία μας υποδηλώνουν ότι τα άτομα με αφαντασία είναι ανθεκτικά σε ακούσιες απεικονίσεις, θα χρειαστεί περισσότερη έρευνα για να εξακριβωθεί εάν είμαστε ανθεκτικοί στην αναβίωση τραυμάτων ή εάν αυτά απλώς θα πυροδοτήσουν διαφορετικούς τύπους φανταστικής εμπειρίας», καταλήγουν.